Основы пакета

 
252
Masofaviy fayllarga ruxsat etishga talab boshqa amaliy dasturlarda matn va 
grafik muharrirlarda, ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimlarida vujudga kelishi 
mumkin. Odatda bunday masalalarni yechish uchun "mijoz" dasturiy moduli 
inobatga olingan. Bu modul turli amaliy dasturlardan ajratilgan kompyuterlarga 
so‗rov xabarlarini shakllantirish, so‗rovlarning natijalarini qabul qilish va ularni 
mos amaliy dasturlarga uzatish uchun maxsus mo‗ljallangan. Mijozlardan so‗rovlar, 
xabarlarini qabul qilish va bu so‗rovlarni bajarilishi bo‗yicha ishni "Server" dasturiy 
moduli bajaradi. 
Bu modul bir vaqning o‗zida bir necha mijozlarning so‗rovlarini bajaradi. 
Ularning vazifalari tarmoqning ikki kompyuterlarining dasturiy modullarini 
aloqasiga bag‗ishlangan (3.23-rasm) bo‗limda atroflicha bayon etiigan. 
Raqamli ATSlarning kommutatsiya maydonlarida quyidagilar ishlatilishi 
mumkin:

Faqat fazoviy kommutatsiya. 

Faqat vaqt kommutatsiya. 

«Fazo–vaqt» kommutatsiya. 

«Vaqt-fazo» kommutatsiya.

«Fazo–vaqt-fazo» kommutatsiya. 

«Vaqt–fazo-vaqt» turidagi kommutatsiya. 

Fazoviy va vaqt kommutatsiyasining yanada murakkab kombinatsiyalari 
mavjud. 
Shulardan ba‘zilarini ko‗rib chiqamiz.
Fazoviy kommutatsiya qurilmasi dekada–qadamli va koordinatli ATSlarda 
ishlatilgan edi, ya‘ni raqamli kommutatsiya paydo bo‗lishidan ancha avval 
ishlatilgan edi. Fazoviy kommutatsiya kvazi elektron va elektron ATSlarning 
birinchi avlodining kommutatsiya maydonlari tuzilishining asosi bo‗lgan. Xususan, 

---

 
253
1ESS, 2ESS va 3ESS amerika stansiyalari hamda KVARS, MT-20\25, ISTOK 
stansiyalari faqat fazoviy kommutatsiyadan foydalanadi. 
Fazoviy S-kommutatorlar (Space-fazo so‗zidan olingan) kommutatsiya 
maydonida elektron bog‗lovchi yo‗lni barpo etadi, u butun ulanish davomida ulab 
turadi. Bunda kommutatsiya maydonining kirish bilan uning chiqishi o‗rtasida 
fizik ulanishni ta‘minlaydi (elektromexanik va kvazielektron stansiyalarda esa 
mexanik).
Raqamli fazoviy kommutatsiya kirishlarini chiqishlar bilan ulash faqat 
kirishga ajiratilgan vaqt oralig‗i nomeri chiqishiga ajiratilgan vaqt nomeriga mos 
kelgan holdagina imkon beradi. Shu munosabat bilan faqatgina fazoviy 
kommutatsiyalardan qurilgan kommutatsiya maydoni raqamli ATSlarda amalda 
qo‗llanilmaydi.