O’zbek tili o’zbekiston respublikasi davlat arxitektura va qurilish qo’mitasi toshkent arxitektura – qurilish instituti

Tayanch so’zlar:nutq, og’zaki, yozma, shakllanish, talaffuz, tovush.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:

Topshiriqlar
1-topshiriq: Tez aytishlarning o’qilishiga ahamiyat bering va yozma va og’zaki nutqda farqlanuvchi tovushlarni aniqlang:
1.Qamar qalamni Qahramonga qoldirdi.
2.Qarg’a qaqimchi ekan, chumchuq chaqimchi ekan.
3.Baliq, baliqqa baqaloq,
Akulaga chaqaloq.
Qani endi zo’r bo’lsang,
Akvariumdan chiqib boq.
Topishmoqlar:
Qavat-qavat qati bor, Qush emas, qanoti bor,
Hammaga bo’ladi yor. Juda zo’r g’ayrati bor.
Har qandayin savolga Lochin unga yetolmaydi,
Javob berishga tayyor. Tolmas zo’r qanoti bor.


2-topshiriq:Tez aytishlarni o’qing va bir nech tovushning ifodalovchi belgilarni ko’rsating.
1.Jamila jiydani joyiga joyladi.
2. Jo’ja go’jani cho’qidi.
3. Anjir tagida zanjir, zanjir yonidaa anjir.
3-topshiriq: Ifodali o’qib, mazmunini rus tilida so’zlang
Hayotni o’tkazsa o’rganib saboq,
Ustoz ham, shogird ham bo’mas nunoq.
To’q’ish-yigirish ham bilim birladir,
Dunyoni topish ham bilim birladir
11-mavzu: Nutq tovushlari.
Unli va undosh tovushlar tasnifi
Reja:
1.Nutq o’rganlari va nutq apparati .
2.Nutq tovushlarining turlari.
3.Unli va undosh tovushlar tasnifi.
Nutq tovushlari nutq o’rganlari orqali hosil bo’ladi. Nutq jarayonida ishtirok qiladigan o’rganlarganutq o’rganlarideyiladi. Ular o’nta: o’pka, kekirdak, bo’q’iz bo’shhlig’i, katta va kichik til, paylar, tanglay, tishlar, lablar, og’iz bo’shlig’i, burun bo’shlig’i. Nutq o’rganlarining jami nutq apparatini tashkil qiladi.
Nutq organlari orqali talaffuz qilinadigan tovushlariga nutq tovushlari deiladi. Ular talaffuziga ko’ra ikki turga bo’linadi:unli tovushlar va undosh tovushlar.
1.Unli tovushlar – og’iz va bo’g’iz bo’shlig’ida hech qanday to’siqqa uchramay hosil bo’ladigan, tarkibi ovozdan iborat (shovqin deyarli ishtirok etmaydigan) tovushlar. Har bir til o’ziga xos unlilar tizimiga ega. Tildagi unlilar tizimi vokalizm (lot. vocalis — unli tovush) deyiladi.
1. Unli tovushlar bir necha jihatdan tasnif etiladi:
2.Tilning gorizantal harakatiga ko’ra
3.Tilning vertikal harakatiga ko’ra
4.Lablarning ishtirokiga ko’ra

Tilning gorizontal harakatiga ko’ra			Tilning vertical harakatiga ko’ra			Lablarning ishtirokiga ko’ra
Oldqator	Orqa qator	Yuqori tor unlilar		O’rta keng unlilar	Quyi keng unlilar		lablangan	Lablanmagan
i,e,a	u,o,o’	i,u		e,o’	e,o		u,o’,o	i,e,a