O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov
Yüklə 8,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
120 10-BOB. YUK KO’TARISH MASHINALARI VA JIHOZLARI 10.1. Yuk ko’tarish mashinalarining ishlash ko’lami va tasnifi Yuk ko’tarish mashinalari materiallarni bir joydan ikkinchi joyga ko’chirishda, qurilish konstruktsiyalarini montaj qilishda, omborlarda ko’tarish-tushirish ishlarida qo’llaniladi. Ish xarakteriga ko’ra bu mashinalar davriy harakat qiluvchilardir. Ularning asosiy parametrlaridan biri – yuk ko’tarish qobiliyatidir. Yuk ko’tarish qobiliyati massa birligi (kg, t) da belgilanadi. Yukning og’irlik kuchi uning massasi va erkin tushish tezligiga bog’liq bo’lganligidan birligi qilib (N, kN) belgilanadi. Bundan tashqari, yuk ko’tarish mashinalari xizmat ko’rsatish maydoni, yukni ko’tarish balandligi va qulochi, ish jarayoni harakati tezligi, massasi, sarflanadigan quvvat va tayanchlariga tushadigan yuklar qiymati bilan xarakterlanadi. Yuk ko’tarish mashinalarining yuk ko’tarish qobiliyati ilgakning qulochiga bog’liqdir. Ilgakning qulochi deb, kranning burilish qismi o’qidan yuk ko’taruvchi ilgakkacha bo’lgan masofaga aytiladi. SHuning uchun kranlar yuk momenti (yukning og’irlik kuchini yuk yelkasi ilgakning qulochiga ko’paytmasi) bilan xarakterlanadi. Ishlash ko’lamiga ko’ra yuk ko’tarish mashinalari quyidagi guruhlarga bo’linadi: yordamchi yuk ko’tarish mashinalari, qurilish ko’targichlari, qurilish kranlari, maxsus quvur yotqizgich kranlar. Yordamchi yuk ko’tarish mashinalariga domkratlar, qurilish chig’irlari va osma chig’irlar (tallar va elektrotallar) kiradi. Ularning afzalligi shundaki, ular bir xil mexanizmlardan iborat bo’lib, yuklarni gorizontal va vertikal yo’nalishda transportirovka qiladi. Yukni vertikal transportirovka qilish mexanizmlariga domkratlar, qurilish chig’irlari va tallar kiradi, gorizontal yo’nalishda esa relsli yo’llar bo’yicha tortuvchi chig’irlar misol bo’ladi. Qurilish ko’targichlari. Bu mashinalarda yuk yoki odamlarni yuqoriga ko’tarishda ishlatiladi. Ular qattiq biriktirilgan yo’naltiruvchi reykalarda harakat qiladi va yuklarni maydonchalarda, odamlarni esa maxsus kabinalarda ko’taradi. Qurilish kranlari . Bu anchagina murakkab va universal bo’lib, donador yuklarni ko’chirishda, qurilish konstruktsiyalarini va texnologik qurilmalarni ko’tarishda xizmat qiladi. Ular konstruktsiyasiga va xizmat ko’rsatish maydoniga ko’ra konsolli (strelali) yoki prolyotli, statsionar yoki ko’chma turlariga bo’linadi. Konsolli kranlarga statsionar–machtali, machta–strelali, minorali, 121 strelali o’zi yurar kranlar va maxsus quvur yotqizgich kranlar kiradi. Kranlarga: ko’prikli, Chorpoyali va kabelli kranlar kiradi. Statsionar strelali kranlar yukni faqat o’z strelasi aylanadigan doira yoki sektor atrofida ko’chiradi. Minorali kranlar relsli yo’lda harakatlanib, yukni ko’chiradi hamda uzunligi rels uzunligiga teng va eni kran qulochining ikki barobariga teng to’rtburchak maydonga xizmat qiladi. Minorali kranlar ko’p sonli konstruktsiyalarni ko’tarib o’rniga qo’yishda qo’l keladi. Strelali o’zi yurar kranlar (avtomobil, pnevmog’ildirakli, gusenitsali maxsus shassiga o’rnatilgan) yuklarni yer bo’ylab ko’chiradi va har qanday ko’rinishdagi maydonda xizmat qiladi. Chorpoyali va ko’prikli kranlar maxsus temir yo’llarda harakat qilib, to’g’ri burchakli zonada xizmat ko’rsatadi. Kabel kranlar ikki ustun oralig’ida tortilgan arqon bo’yicha yukni harakatlantiradi. Kranlarning metall konstruktsiyasiga bir nechta mexanizmlar o’rnatilgan bo’ladi. Kran mexanizmlari: yukni ilib oluvchi qism; kran harakatini ta’minlovchi mexanizm; strela qulochini o’zgartiruvchi mexanizm; buriladigan qismni aylantiruvchi mexanizm. Kranlar mexanizmlari yuritmalariga ichki yonuv dvigatellari, gidravlik yoki elektrodvigatellar qo’llaniladi. Elektrodvigatellar doimiy yoki o’zgarmas tok bilan ishlaydi. Maxsus quvur yotqizuvchi kranlar. Bunday kranlar strelasi yon tomonga joylashgan bo’lib ular traktorlarga o’rnatiladi. Ulardan foydalanishda afzallik shundan iboratki, quvur yotqizuvchi kranlar bir– biriga ulangan uzun quvurlarni mashinalardan tushirishda, neft hamda gaz quvurlarini chuqurga (transheyaga) yotqizishda, chuqur bo’ylab qilinadigan boshqa ishlarni bajarishda qo’llaniladi. Mashinalarni boshqarish sistemasi. Mashinalarni boshqarish bir necha ko’rsatkichlarini rostlashni talab etadi. Boshqarish dastalari juda ko’p bo’lganidan, ularning sonini kamaytirish uchun boshqarish a’zolari birlashtiriladi. Bunday agregatlar markaziy boshqarish postlaridan iborat bo’lib, ularning mexanizmlari o’zaro kinematik bog’langan. Boshqarish stendiga va mashinist kabinasiga alohida talablar qo’yiladi. Mashinistning kabinada joylashuvi, richaglarning dastalari va pedallarga nisbatan o’tirg’ichning vaziyatini o’zgartirish imkoniyati, richaglarning o’zaro joylashuvi, kabinaning komfortabelligi, ko’rish burchagining kattaligi alohida ahamiyatga ega. Yüklə 8,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|