O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

12.3.2. Pnevmatik va bug’li yuritmalar 
Pnevmatik yuritma kuch jihozi sifatida uncha ko’p ishlatilmaydi. 
Uning jihozlari (ish tsilindrlari, yopiq quvurlar va taqsimlovchilar) 
kompressordan keladigan bosimi 0,35...0,7 MPa siqilgan havo bilan 
ishlaydi. Pnevmatik yuritmalarning afzalliklari: jihozlari yumshoq 
ishlaydi, tuzilish sxemasi ancha oddiy, ishonchli ishlaydi. Kamchiligi: 
bosimning pasayishi va siqilgan havo sizishi natijasida FIK kichik. 
Bug’li yuritma hozir yuk ko’taruvchi mashina va qurilmalarda 
qo’llanilmaydi, chunki bu yuritmaning FIK juda kichik, og’irligi va 
gabarit o’lchamlari juda katta. 

---

169 
13-BOB. YUK KO’TARISH MASHINALARINING YUK OSISH 
QISMLARI 
13.1. Ilgaklar va sirtmoqlar 
Yuk osish organlari ishonchli va xavfsiz ishlashi, qulay bo’lishi, 
og’irligi kam bo’lishi kabi talablarni qoniqtirishi kerak. Ular quyidagi 
turlarga bo’linadi: a) universal yuk osish organlari – ilgaklar va 
sirtmoqlar; b) donali yuklar uchun maxsus yuk osish organlari – 
ombursimon qisqichlar, sochiluvchan yuklar uchun – kovshlar va 
greyferlar; v) po’lat va cho’yandan tayyorlangan yuklar uchun elektr 
magnitlar. 
Donali yuklarni ko’tarish mexanizmining egiluvchan ish organiga 
osish uchun yukli ilgaklar va sirtmoqlardan foydalaniladi. Yuklar bu 
organlarga arqonli yoki zanjirli stroplar yoki maxsus qisqichlar 
yordamida osiladi. Ilgaklar tuzilishiga qarab bir (13.1-rasm, 
a
) va ikki 
(13.1-rasm, 
b
) shoxli bo’ladi. Ularning o’lchamlari standartlashtirilgan 
bo’lib, tegishli GOST da ko’rsatilgan. Masalan dastaki va mashina 
yuritmali mexanizmlarda bir shoxli ilgaklar GOST 6628-78 bo’yicha 
ikki shoxli ilgaklar GOST 6628-73 bo’yicha tanlanadi. Ilgaklar GOST 
1050-60 bo’yicha kam uglerodli 20 va 20 G po’latlardan bolg’alab 
yoxud shtamplab tayyorlanadi.