Qayta tiklanuvchi energiya manbalari

.
 Geotermal tizimlar klassifikatsiyasi 
Past chuqurliklarda kichik haroratli geotermal energiyadan foydalanish yuza 
sathli texnologiyada ularni texnik–iqtisodiy fenomen yoki issiqlik ta’minoti tizimida 
real inqilob deb qarash mumkin. Past chuqurlikdagi geotermal tizimlardan har xil 
turdagi aholi uylarini isitish yoki sovitish uchun (juda arzon yoki yakka holdagi 
qimmat yoki ko‘p kvartirali) yoqilg‘i quyish shahobchalari, supermarketlar, ta’lim 
muassasalarida foydalaniladi.
Ushbu qaralayotgan texnologiyaning mazmuni qizdirilayotgan bino ichida 
joylashgan issiqlik nasosiga ulangan, past chuqurlikda joylashgan yopiq yoki ochiq 
konturga ega yer osti issiqlik almashingichni yaratishdan iborat (7.2-rasm.). Bunda 5-
14
0
S intervaldagi suv haroratidan foydalaniladi. 

---

154 
a) 
b) 
7.2-rasm.
 Issiqlik almashinuviga ega past chuqurlikdagi geotermal tizim,
a
- yer osti quduq (skvajina) larda; 
b
- gorizontal kanallarda. 
Toshkent atrofi basseyni yaxshi o‘rganilgan qidiruv ishlari olib borilgan. Bu 
basseyn bir necha suv oqimi kompleksiga ega, uning minerallatish va kimyoviy 
tarkibi turli darajaga ega. Sezilarsiz mineral oshgan 41 g/l gacha geotermal suvlar 
temperaturasi 75-80
0
C bo‘lib, ular 2...2,5 ming m chuqurlikdan olinishi mumkin. 
Geotermal suvlar zahirasi 500 l/s dan katta hisoblanadi.
Farg‘ona artezian basseynida bir necha suv oqimi komplekslari terminal 
suvlari uchraydi, minerallashuv va kimyoviy tarkibi turlicha, suv tennisi 70-90
0
C ga 
yetadi. Bu suvlar katta debitga va basseynga ega. Alohida quduqlari 30 l/s gacha 
termal suv olish mumkin.
O‘zbekiston janubida (Sirdaryo) geotermal suvlar 650
0
C temperaturada 
uchraydi, ularda debiti ayrim quduqlar 3000 m
3
/sutka gacha etadi. Bu suvlar yod va 
brom moddalari bor hisoblanadi. Ulardan kompleks foydalanish mumkin-issiqlik 
ta’minoti uchun yoki qimmatbaxo kimyoviy elementlar olish uchun. 
Geotermal suv issiqligi elektr energiya olish uchun ishlatilishi, yashash va 
ishlab chiqarish binolari, isitish va issiq suv ta’minotida, issiqxonalarni va parniklarni 
isitishda va h.k. 

---

155 
Geotermal elektr energiyani olish uchun katta temperaturali o‘ta qizigan 
issiqlik tashuvchilardan (bug‘ suv aralashmasidan – qizish temperaturasi 2000
0
C va 
undan katta) foydalaniladi. Bunday suv qatlami Ispaniyada, Yaponiyada, Kurel 
orollarida va h.k. uchraydi. 
Isitish va issiq suv ta’minotida O‘zbekistonda uchraydigan unga issiqlik 
bo‘lmagan 50-100
0
C temperaturali termal suvlar talab qilinadi. 
Agar termal suvlar minerallashuv darajasi 10 g/l gacha undagi zararli 
komponentlar suv uzatish trubasi uchun o‘rnatilgan normadan oshmasdan unday 
suvlarni issiqlik suv ta’minotida qo‘llash mumkin. Termal suv temperaturasi 50
0
C 
dan kam bo‘lmagan hollarda issiqlik suv ta’minotida ulardan foydalanish juda oddiy 
sxema bo‘yicha amalga oshiriladi. (7.3-rasm). Quduqda termal suv to‘plash idishga 
tabiiy bo‘yicha quyiladi. Bak-akkumulyatordan bu suv truboprovod orqali nasoslar 
yordamida iste’molchilarga uzatiladi. Issiqlik suv ta’minoti qurilmalari geotermal 
suvlarni iste’mol qiluvchi samarali ob’ekt hisoblanadi. 
7.3 - rasm