Research papers

Azərbaycan dili dərslərində oyunlardan istifadənin əhəmiyyəti və tətbiqi yolları 
105 
Azərbaycan Respublikasının Təhsil Ġnstitutunun Elmi əsərləri, Cild 89, № 2, 2022 
6. İnkişaf edən funksiya – fərdin ehtiyat 
imkanlarını aktivləşdirmək üçün şəxsi keyfiy-
yətlərin harmonik inkişafı; 
7. Həyat vəziyyətlərinin oyun modellərin-
də şəxsiyyətin təhsil funksiyası – psixo təlim və 
psixokorreksiyası. 
Oyunların müxtəlifliyi onların təsnifatı 
problemini yaradır. Oyunları qruplaşdırmaq 
üçün əsas seçmək üçün müxtəlif yanaşmalar 
var. O.S. Qazman, fikrimizcə, problemin bütün 
spektrini əks etdirən oyunların təsnifatına aşağı-
dakı yanaşmaları qeyd edir: 
– fərdin inkişafı və tərbiyəsi baxımından 
(zehni, əmək, estetik tərbiyəyə töhfə verən 
oyunlar); 
– yaş yanaşması (məktəbəqədər uşaqlar, 
kiçik məktəblilər, yeniyetmələr, orta məktəb şa-
girdləri üçün oyunlar); 
– istifadə olunan materiala görə (şifahi, 
mövzu); 
– məkanda (qapalı məkanda, saytda); 
– reallığın əks olunması xarakteri ilə (rep-
roduktiv, yaradıcı); 
– sosial-psixoloji yanaşma (kütləvi, qrup, 
fərdi oyunlar); 
– idarəetmə yanaşması (spontan və peda-
qoji nəzarətdə); 
– mənşəyinə görə – uşaqların özləri tərə-
findən icad edilmiş oyunlar, həvəskar (pulsuz) 
və xalq və ya elmi pedaqogika ilə uşaqlar üçün 
yaradılmış oyunlar (xalq, pedaqoji oyunlar, o 
cümlədən didaktik və tədris prosesini təmin 
edən) [7, s. 121]. 
O. N. Krılova öz tədqiqatında didaktik 
oyunlara girməyə imkan verəcək ətraflı təsnifat 
təhlilinə fərqli yanaşma verir. O qeyd edir ki, 
oyunun reallaşdırılması yolu dəyişdirici və kom-
munikativ fəaliyyətdir. Bu fəaliyyətlərin həyata 
keçirilməsi yollarında və onların motivlərində tə-
bii və süni oyunun fərqi üzə çıxır. [8, s. 130]. 
Təhsil prosesində oyun texnologiyaları 
aşağıdakılara bölünür: 
1) Fəaliyyət növünə görə: fiziki (motor), 
intellektual (zehni), əmək, sosial, psixoloji. 
2) Pedaqoji prosesin xarakterinə görə:
1. tədris, təlim, nəzarət, ümumiləşdirmə; 2. İd-
rak, təhsil, inkişaf; 3. reproduktiv, məhsuldar, 
yaradıcı; 4. kommunikativ, diaqnostik, karyera 
rəhbərliyi, psixotexniki. 
3) Oyunun texnologiyasının təbiətinə gö-
rə: mövzu, süjet, rol oyunu, işgüzar, təqlid. 
Digər ədəbiyyatlarda oyunları: 1) sujetli; 
2) rollu; 3) didaktik; 4) inteqrativ; 5) əqli və s. 
olmaqla qruplaşdırırlar. 
Təlim prosesində keçirilən oyunları təhsi-
lin məqsəd və vəzifələri, davranış forması, təş-
kili üsulu, mürəkkəblik, iştirakçıların sayı, dərə-
cəsi ilə xarakterizə olunur. Belə ki, iştirakçıların 
kəmiyyət tərkibinə görə oyunlar fərdi və cüt, 
qrup, kollektiv bölünür. Həyata keçirilmə xarak-
terinə və formasına görə oyunlar mövzulu mo-
bil, rollu oyun, oyunlar – intellektual yarışlar və 
s. ilə fərqlənir. Oyunların təşkili üsuluna görə 
kompüter, imitasiya-modelləşdirmə, yazı tipli 
olur. Görülən hərəkətlərin mürəkkəblik dərəcə-
sinə görə sadə və mürəkkəb oyunlar, icra müd-
dətinə görə keçici və uzunmüddətli oyunlar 
fərqləndirilir. Mövcud olan müxtəlif tədris 
oyunları onlardan dərsin, demək olar ki, hər bir 
mərhələsində – sorğu keçirərkən və materialı ev 
tapşırığı kimi birləşdirərkən və ya ümumiləşdi-
rici dərs keçirmək üçün bir seçim kimi istifadə 
etməyə imkan verir. 
Ümumi götürdükdə biz oyunlar fəallaşdır-
ma oyunları kimi tətqiq edəcəyik. Fəallaşdırma 
oyunlarını təhlil etdikdən sonra bu oyunları:
1) İdraki aktivliyi inkişaf etdirən oyunlar və
2) Motivasiya yaradan oyunlar olmaqla 2 qrup-
da birləşdirə bilərik bilərik. Fəallaşma oyunla-
rından “İlk oyun”, “Soğan qabığı”, “Domino”, 
“Yaşıllaşan ağac”, “Balığı tut”, “Kim daha diq-
qətlidir”, “Anaqram”, “Gül ləçəyi”, “Müsahi-
bə”, “Göz bağlama”, “Korlanmış telefon”, “Giz-
li qabiliyyət”, “Hörümçək toru”, “Başını qaldır, 
dostum” və s. [9] adlarını çəkə bilərik. Oyunla-
rın hər birini nəzərdən keçirdikdə hər birinin 
həm şagirdləri aktivləşdirdiyini və fəal idraki 
marağa istiqamətləndiyini, həm də mövzunu da-
ha dərindən və həvəslə öyrənmələrinə təkan ver-
diyini görürük. Digər oyunlardan “Müsahibə 
yolu ilə tanışlıq”, “Dolaşdırılmış zəncirlər”, 
“Yerlərini dəyişin”, “Atom və molekullar” və s. 
adları qeyd edə bilərik. Bu oyunlar dərslərdə 
motivasiyanı artırmağa xidmət edir. 
Dünya təhsil təhsil proseslərinə nəzər sal-
dıqda burada da təlim prosesində müxtəlif oyun-
ların keçirilməsini müşahidə edirik. Bu oyunlar-
dan “Gəlin biliyi özümüz əldə edək”, “Həll et-
məyə davam edin”, “Oxşarlıqlar və fərqlər”, 

---