Səlahəddin Xəlilov

Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri 
 
 
- 146 -
fənlər üzrə müəllimlər belə başqa ali məktəblərdə – 
pedaqoji institutlarda hazırlanırdı.  
İkinci dünya müharibəsindən sonra bir sıra qa-
baqcıl ölkələrdə elm və praktika arasında münasibət 
dəyişsə də Sovet İttifaqı öz ənənəsinə sadiq qalaraq 
elmi  praktikadan  ayrı  saxlamağa  və  hətta  gələcək 
elm adamlarını da ayrıca ali məktəblərdə hazırlama-
ğa  çalışırdı.  Düzdür,  bu  sahədə  müəyyən  istisnalar 
var idi. SSRİ dövləti zamanın tələbi ilə hesablaşaraq 
bir  sıra  texniki  sahələrdə  də  alim  hazırlığı  ilə  məş-
ğul  idi.  Məsələn,  Bauman  adına  texniki  məktəb, 
Moskva  mühəndis-fizika  institutu,  Moskva  fizika-
texnika  institutu  və  s.    Lakin  bu  məktəblər  ancaq 
Mərkəzdə  idi  və  bütövlükdə  SSRİ-nin  elmi-texniki 
qüdrətinin artırılmasına xidmət edirdi. Müttəfiq res-
publikalarda  isə  «alimlər»  əsasən  universitetlərdə 
hazırlanırdı.  Mühəndis  hazırlayan  texniki  institut-
ların, müəllim hazırlayan pedaqoji institutların elmi 
potensialı  çox  aşağı  səviyyədə  idi.  Bu  sahələrdə 
kadr hazırlığı əsasən əməli məqsədlərə xidmət etdi-
yindən «elmin əsasları» da çox aşağı səviyyədə mə-
nimsədilirdi.  Təəssüflər  olsun  ki,  SSRİ  dağıldıqdan 
sonra  da  yeni  yaranmış  müstəqil  ölkələrin  ali  təhsil 
siyasətində  ciddi  dəyişiklik  baş  vermədi  və  SSRİ-
nin rəqabətə tab gətirə bilməməsinə və dağılmasına 
gətirib  çıxaran  ciddi  nöqsanlardan  biri  onun  xələf-
ləri tərəfindən böyük mühafizəkarlıqla qorunub sax-
lanmaqdadır. Daha doğrusu dəyişiklik ancaq forma-

---

Elm və təhsil 
 
 
- 147 -
da, daha dəqiq desək ancaq adda edildi. Avropa təh-
sil  təcrübəsini  mənimsəmək  ancaq  bütün  ali  mək-
təbləri  «Universitet»  adlandırmaqla  məhdudlaşdı. 
Ad  dəyişdi,  amma  məzmun  dəyişmədi.  Halbuki  ali 
təhsil  sahəsində  zamanın  tələbində  böyük  islahatlar 
aparılması günün tələbidir. 
Avropada universitet dedikdə bütün əsas əmə-
li  fəaliyyət  sahələrinin  əhatə  olunması  nəzərdə  tu-
tulur. Biz də ayrıca fakültə olan fizika, kimya bu ki-
mi fənlər isə «fənn» fakültəsində əhatə olunur. Həm 
də  bu  fənlərin  öyrədilməsi  əməli  fəaliyyət  sahələ-
rindən  biri  olan  pedaqoji  sahə  olan  kadr  hazırlığına 
xidmət edir. Gələcək elm adamları isə əməli fəaliy-
yət üçün zəruri olan elmin əsaslarına  yiyələndikdən 
sonra  xüsusi  yaradıcılıq  potensialına  görə  seçilərək 
magistraturada  təhsilini  davam  etdirirlər.  Yəni  elmi 
fəaliyyət üçün kadrlar əsas ali təhsil pilləsindən son-
ra seçilir və hazırlanır.  Yəni elm digər fəaliyyət sa-
hələri  ilə  yanaşı  duran  bir  sahə  kimi  deyil,  vertikal 
şkalada  hər  sahənin  xüsusi  yüksək  səviyyəsi  kimi 
seçilir.  Biz  də  bu  cəhətlər  hələ  də  nəzərə  alınma-
mışdır. Bakı Dövlət Universiteti ənənəvi olaraq  ye-
nə  də  fənn  sahələri  üzrə  kadrlar  hazırlayır.  Lakin 
onların  məhz  müəllimlik  fəaliyyəti  üçün  nəzərdə 
tutulduğunu  «boynuna  almır»  –  «Pedaqoji  Univer-
sitet» var. Nəticədə BDU-da pedaqoji fənlər az təd-
ris  olunur  və  buranın  məzunlarının  statusu  məlum 
olmur.  Daha  dərin  bilik  verən  BDU  və  daha  nisbə-

---