Sharq mumtoz adabiyoti shoirlari ijodida jonlantirish va
Yüklə 98,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Хорижий филология.
№2, 2017 йил 72 tasvirlash va tavsiflash katta ahamiyatga molik bo‗lib, shoirlar badiiy san‘at namunalarida, xususan, tashxis san‘ati orqali tabiatning manzaralari: mevalarning shirinligi va navlari, bog‗ va gulzorlarning ko‗rki- chiroyi haqida ko‗plab obraz va tasvirlarni yaratishgan. Tashxis va jonlantirish san‘ati X- XII asrlar fors-tojik mumtoz shoirlari ijodida asosan ikki; batafsil va muxtasar shakllarda namoyon bo‗ladi. Jonlantirish va tashxis san‘atining batafsil yoki to‗liq shaklini Odamushshuaro Rudakiy Samarqandiyning ―Modari may‖ -―Mayning onasi‖ qasidasida, Manuchehriy Domg‗oniyning musammatlarida, Bashshori Marvaziy va Farruxiy Siistoniyning qasidalarida ko‗rishimiz mumkin. Jonlantirish va tashxis san‘atining muxtasar shakli mazkur davr shoirlarining turli bayt, ruboiylar va qasida- musammatlarning alohida qismlarida ko‗zga tashlanadi. X-XII asrlar fors-tojik mumtoz shoirlari ijodida jonlantirish va tashxis san‘atidan mohirlik bilan foydalangan va mazkur san‘atning badiiy imkoniyatlari orqali chiroyli va notakror obrazlar yaratgan shoirlardan biri bu Abo‗abdulloh J a‘far binni Muhammad Rudakiy Samarqand iydir. Rudakiy she‘riyatida jonlantirish va tashxis san‘ati turli shakllarda: gohida tamsilning ichida va gohida mustaqil shaklda yuksak badiiyat va did bilan bayon etiladi. Masalan: u o‗zining ―Madhi Buxoro‖ (Buxoro madhi) qasidasida tashbih san‘ati qatorida jonlantirish san‘atining muxtasar shaklidan mohirlik bilan foydalanadi: Mir moh astu Buxoro osmon, Moh so„i osmon oyad hame. Mir sarv astu Buxoro bo„ston, Sarv so„i bo„ston oyad hame. [ 5:15] Mazmuni: Mir oydur Buxoro osmon. Oy osmon ko„yida kelgusidur, Mir sarvdur Buxoro bo„ston, Sarv bo„ston ko„yida kelgusidur. Yuqoridagi misralar asosan tashbih san‘atidan tarkib topgan, osmondagi Oyning maqsad sari harakatlanishi va sarvning bo‗ston yoniga kelishi tashxis san‘atining muxtasar shaklidan tarkib topgan. Oy birinchi misrada amirga tashbih etiladi, ikkinchi misrada jonlantiriladi va maqsad sari harakat qilib osmon uzra keladi. Uchinchi misrada ham shoir amirni tavsiflaydi va uni go‗zal va baland sarv daraxtiga o‗xshatadi. To‗rtinchi misrada shoirning tasvir ob‘ekti sarv daraxti jonlantirilib harakatga keltiriladi va u bog‗u bo‗ston tomon tashrif buyuradi. Rudakiy Samarqandiy ijodida may (sharob)ning tayyorlanish jarayoni «Modari may» qasidasida tashxis san‘atining mufassal turi vositasida yuksak badiiy obrazlar vositasida ifodalangan. Rudakiy birinchi marotaba arab xalifaligining istilosidan keyin fors-tojik mumtoz adabiyoti tarixida mayning tayyorlanish jarayonini kiritib, uni badiiy did bilan tasvirlaydi. Rudakiyning ―Modari may‖ qasidasi yaratilganidan keyin undan keyingi davr shoirlari Bashshori Marvaziy va G‗aznaviylar adabiy muhitining zabardast namoyandasi Manuchehriy Domg‗oniy may tayyorlash jarayoni an‘analarini badiiy adabiyotda davom ettirib, o‗z qasida va musammatlarida tashxis va jonlantirish san‘atidan mohirlik bilan foydalanadilar. Fors-tojik adabiyotining mohir tadqiqotchilaridan biri Asrorxon Boboyevning bu borada bildirgan fikr-mulohazalariri mavzuni yanada yaxshiroq yoritadi: ―Shuni aytib o‗tish kerakki, may tayyorlash qadimiy hunarlardan bo‗lib, bu borada maxsus hunarmandlar xizmat qilishgan. Badiiy usul vositasida adabiyotda may tayyorlash jarayonini tasvirlashni Rudakiy o‗zining ―Modari may‖ qasidasi bilan Manuchehriydan oldin boshlab bergan edi [ 3:98]. Endi ―Modari may‖ qasidasining tashbib qismida tashxis va jonlantirish san‘atining o‗rni va ahamiyatini nazardan o‗tkazamiz. Rudakiyning ―Modari may‖ qasidasida tashxis sa‘nati mufassal shakli vositasida may tayyorlash jarayoni va inson taqdiri fojeasini tasvirlaydi. Shoir tashxis san‘ati vositasida «May onasi» - (uzum) va «uning bolasi» (uzumning donalari)-dan may tayyorlash jarayonini inson hayotida yuz beradigan fojia tariqasida ta‘sirchan tasvirlaydi. ―Ona va bola‖ (onaning bolasidan ajralishi) fojiasini shoir mazmunli, sehrli va |