SİRLƏr xəZİNƏSİ

YEDDİNCİ SÖHBƏT

İNSANIN ÜLVİYYƏTİ
Sən, ey yerdə fələyi heyrətdə qoyan insan,

Yer də, göy də nazınla daim oynayan insan.

Ülviyyət aləmindən xəbərdarsan deyə sən,

Qüdrətinlə şərəfsən, şansan yerə, göyə sən.

Qüdrətin pərvərişi dayən olub əzəldən,

Süd deyil, şəkər yemək qayən olub əzəldən,

Hədsiz nəcibliyinlə əşrəfisən dünyanın,

Əzəldən xeyirxahlıq bütüsən gen dünyanın.

Ecazkardır qüdrətin ucu iti qələmi,

Yaradıb-sənin kimi gözəl bütü qələmi,

Can damarı bağlayıb ciyərinin telinə,

Can gövhəri parlayan kəmər vurub belinə.

Aləmdir incəliyin, dünya sənin heyranın.

Çatmaz arıq ahuya əsla kökü ceyranın.

Yer üzündə vəhşilər ramdır zoruna sənin,

Quş kimi yemləyirsən, düşüb toruna sənin.

Dövlət quşu humaysan, qayən səadət olsun.

Az yemək, az danışmaq, nəciblik adət olsun.

İşığı, qaranlığı, xeyri, şəri aləmin,

Bil ki, əbəs deyildir, ey bəşəri aləmin!

Uğursuz adlansa da əfsanələrdə bayquş,

Xəzinə bülbülüdür viranələrdə bayquş

Bu dünyanın hikməti çatmaz sona əzəldən,

Hər canlının şirindir canı ona əzəldən.

Üstünlükdə varlığın birincidir dünyada.

Hər canlı da sənintək bir incidir dünyada.

Qan bahası istəyən çoxdur deyə can alma,

Can verməyə qüdrətin yoxdur deyə can alma.

Dünyanın xeyri, şəri səni güdür həmişə,

Əməlini göstərən bir güzgüdür həmişə.

Başmağını cütləsən o, başına tac qoyar,

Pərdə yırtsan, ay kimi pərdəyə möhtac qoyar.

Səhərtək pərdə yırtma, - qanlar udan olasan.

Gecə kimi hər sirrə pərdə tutan olasan.

Arının pərdəsidir qızılgülün ətəyi,

Hər sirrinin pərdəsi - arıların pətəyi.

Dünya-üstə cumduğun bal daman şandı sənə,

Hörümçəyin toruna düşməyin şandı sənə?

Əl vardır ki, əl qoyan yox əlinin üstünə,

Pərdə çəkər sirrinin, əməlinin üstünə

Can atırsan açasan bu pərdənin sirrini,

Yırtdığın pərdə açar, bil ki sənin sirrini.

Pərdəsiz bir könülü alqışlama heç zaman,

Pərdəsiz bir havanı sən xoşlama heç zaman.

Möcüzəni göstərən bu sehirli pərdədə

Ağlını heyran qoyur hər bir sirli pərdə də.

Bu pərdədən savayı, gəl, heç hava çalma sən,

Bu pərdədən kənarda xaric hava çalma sən.

Hər xalından, gəl, şadlan bu əsrarlı pərdənin.

Ahəngiylə qanadlan bu əsrarlı pərdənin.

Ruhunun aynasından qoy pak olsun varlığın,

Qırx günün zillətindən gülsün bəxtiyarlığın.

İnsan oğlu qazanar zindanda da şan-şərəf,

Köləlik zəncirini zillətsiz atmaq olmaz.

İztirabsız, əzabsız şərfə çatmaq olmaz.

Təbiət gümüşünü əridərək əzabla,

Qızıla döndərəsən onu gərək əzabla,

Əzaba qatlaşmaqla hər niyyətə çatarsan,

Zəlillikdən qurtarıb ülviyyətə çatarsan.

Hünərin bədöy atı ram olar inadına,

Sədaqət sikkəsini vurdurarsan adına.

Vərdişinlə, ağlınla sən gözüsən dünyanın,

Dəmirçisi, əttarı sən özünsən dünyanın:

Üzünün dərisini oddan qopan görərsən,

Nəfəsinə ənbərdən ətir hopan görərsən.

Varlığın yuvasından uçmalısan, uçmalı,

Ülviyyət səmasını qucmalısan, qucmalı.

Hər ömrün öz köçü var, karvanı var əzəldən,

Səadət karvanının sarvanı var əzəldən.

Dünyaya baş əyməyən tacidardır cahanda,

Peyğəmbərlik qüdrəti ona yardır cahanda.

Tamahını öldür ki, möhlət səni gözləyir,

Gey başmağı, düş yola, cənnət səni gözləyir.

Öz nəfsini mələdən, ləlidən oğul ol sən,

İblisə qul olunca, məsləkinə qul ol sən.

Can at ki, sığınasan dərgahına məsləkin,

Məhşər odu qıyarmı günahına məsləkin?!

Cəhənnəmin atəşi yaxarmı suçsuz kəsi?

Əmisini qorudu peyğəmbərin nəfəsi.

Tanrı salmaz nəzərdən pak ruhları, canları,

Zireh kimi qoruyar qəlbi saf insanları.

FİRİDUNLA CEYRANIN HEKAYƏTİ
İki-üç dostu ilə səhər çağı Firidun,

Seyrə çıxıb dolaşdı gen ovlağı Firidun.

Ovlağa çatan kimi ov gəzdi gözü şahın,

Vuracağı ceyrana vuruldu özü şahın.

Ürkək gözü, sağrısı qıyma deyir ovçuya,

Şuxluğu qansızlığa uyma deyir ovçuya.

Duyuq düşdü qəsdindən ona tor quran kəsin,

Nəzərindən yayındı-qəsdinə duran kəsin.

İşvəsiylə, nazıyla dağ çəkdi ceyran şaha,

Dostları məftun görüb, qaldılar heyran şaha

Köhləni şığıdıqca hirsi səmuma döndü,

Ahunun qarnı kimi kamanı muma döndü.

Süzən ox izinə də batammadı ceyranın,

Uçan at tozuna da çatammadı ceyranın.

Oxunu qınadı ki: can almağın nə oldu?

Atını qınadı ki: yan almağın nə oldu?

Əzəlki uçuşunuz, sürətiniz yoxdumu?

Ot yeyən bir ahuca cürətiniz yoxdumu?

Ox dedi: "Yağın deyil bu bağrı qanlı sənin.

Gözlərini oxşayır bu dilsiz canlı sənin.

Bir canın zirehi ki öz sayəndə toxuna,

Mümkünmü o zirehə hər süzən ox toxuna?

Zövq əhli hər bir zaman hey zövq alsa yaxşıdır,

Təbilçinin təblini özü çalsa yaxşıdır.

Ülviyyət timsalıtək ucalmağa çalış sən,

Ülviyyət göylərindən öc almağa çalış sən.

Ülvi eşqə can atar əsil insan cahanda,

Bəşər ülvi eşqiylə qazanıb şan cahanda.

Uzaqgörən kəsləri zövqü səfa ucaldıb,

Eşqinə sadiqliyi, əhdə vəfa ucaldıb.

Sədaqət kəmərini öz belindən açma sən,

Əhdinə sadiqlikdən ömrün boyu qaçma sən.

İlan - qaşlı kəmərdir, gör ki, nədir qisməti,

Viranələr küncündə xəzinədir qisməti

Göyün tacı - günəşi, qəməridir əzəldən,

Qövsi-qüzeh - belinin kəməridir əzəldən.

Kim hünər köhlənini cilovlaya bilibdir,

Diləyin ovlağında ov ovlaya bilibdir.

Arının mumuyla ki yaşayır haçandı şam.

Qaranlığa tacından şölələr saçandı şam.

Sığışmazsan qaranlıq, dar zindana, Nizami!

Günəş kimi işıq saç bu cahana, Nizami!

SƏKKİZİNCİ SÖHBƏT

XİLQƏTİN GÖZƏLLİYİ VƏ KAMALIN

QÜDRƏTİ
Qüdrətin nəzərində heç nəydi hələ xilqət,

Səxavət dəryasına təşnəydi hələ xilqət.

Bu dünyanın əlində sərvət də, var da yoxdu.

Bu dünyanın yolunda toz da, qubar da yoxdu.

Nə vüsal vədi vardı, nə vədə gələn vardı.

Nə də sirli pərdəni sehriylə dələn vardı.

Gecə-gündüz amansız qanlı yağı deyildi,

Həyat eşqi ürəklə can qaynağı deyildi.

Yeridirdi ətalət öz hökmünü hələ də,

Verməmişdi ədalət öz hökmünü hələ də.

Kərəm feyzi özünü görk elədi birinci,

Dəryasından bir qətrə bəxş etdi ki, - bir inci.

Bu qətrəylə bərəkət bağışladı fələyə,

Cilvə, gərdiş, hərəkət bağışladı fələyə.

Damladan axar suyu - möcüzəni yaradan,

Cövhərini yoğurub, oldu səni yaradan.

Yaratdı - yetirəsən göz əslinə cahanda,

Zərrətək qovuşasan öz əslinə cahanda.

Hər qayğıdan necə də azaddı dünya sənsiz,

Varlığın yoxdu deyə kasaddı dünya sənsiz.

Bu fələk girməmişdi qərəzlə qəsdə hələ,

Torpağın qulaqları deyildi səsdə hələ,

Varlığına ümidi yoxdu hələ varlığın.

Yoxluqdan təmənnası çoxdu hələ varlığın.

Gecə-gündüz sənsizkən özünü sonsuz saydı.

Nəbatat törəməsiz, təbiətsə subaydı.

Bir tikan görməmişdi bağça-bağı dünyanın,

Göyə sovrulmamışdı toz-torpağı dünyanın.

Taleyinə pörtməkdən uzaqdı hələ Cövza,

Damarını çərtməkdən uzaqdı hələ Cövza.

Üzüqara deyildi yer üzündə Ay hələ,

Təşt döyüb etməmişdin sən onu rüsvay hələ.

Zöhrə yerdə bədnamlıq adı alan deyildi,

Harut hələ Babilə qanad salan deyildi.

Yoxdu izin, sorağın bu göydə, yerdə sənin,

İntizarın dünyanı salmışdı dərdə sənin.

Hökmranlıq fərmanı gələn gündən adına,

Göylər tac düzəltdirib Aydan, Gündən adına.

Baxışından qamaşıb gözü də ulduzların,

Calalına heyrandı özü də ulduzların.

Dolanandı, gəzəndi ayı, ili zamanın,

Təqviminlə bəzəndi ayı, ili zamanın.

Yer üzünün bərq vurub, par-par yandı aynası,

Ahınla, nəfəsinlə qubarlandı aynası.

Məşəliylə apardın qaranlığa səhəri,

Tanıtdın aydınlığa, toranlığa səhəri.

Töküb yerin külünü gözünə çoxdan fələk,

Qul olubdur əmrinə, sözünə çoxdan fələk.

Ülviyyətin bəhrəsi sanan çoxdu ruhunu,

Dildə deyib, ürəkdə danan çoxdu ruhunu.

Başından dəyərlidir ülviyyət tacın, əfsus!

Başsız yoxdur taracın, xəracın, bacın, əfsus!

Təkəbbür meydanında döşünə döymə əbəs,

Dünyanı zərrə sanıb, özünü öymə əbəs.

Bir ovuc torpaq üçün bir can almaqdı qəsdin.

Suvaqlı daxman üçün cahan almaqdı qəsdin.

Yer üzünü inlədir sitəmin, zülmün sənin,

Xəzinətək torpağın altındadır məskənin.

Civətək qaynasa da daim yağı beyninin.

Sincab rəngli fındıqla var donmağı beyninin.

Fındıq kimi darısqal, dar məzarı dərk elə.

Sincab rəngli fındığa uyma, onu tərk elə.

Gecə-gündüz nə sincab, nə qunduzdur əzəldən,

Dələ, pələng, əjdaha, bir quduzdur əzəldən.

Ovunla pişik kimi kələklə oynama sən.

Dünyanın dələsiylə - fələklə oynama sən.

Selik töküb əsriyir şir bulağın başında,

Maraltək qalar başın bir bulağın başında,

Ədasıyla, nazıyla su göstərir bu fələk,

Göstərdiyi ilğımdır, qıymaz sənə su fələk

Demə ki, susuzluğa tabı hanı bağrının.

Təşnəliyi söndürər duzlu qanı bağrının.

Fələk suya qıyınca, parçalayar şir kimi,

Yanaraq təşnəliyi söndür təbaşir kimi.

Quyuya düşməmişdən nicat vardı Yusifə,

Çünki Misrin tanrısı havadardı Yusifə.

Rəngi-ruyu sapsarı yaranmısan ilk gündən,

Zindana düşdüyünü sən qanmısan ilk gündən.

Sən sarılıq çəkməsən saralmaz ki, bənizin,

Üzünü turşutsan da qaralmaz ki, bənizin.

Yüz ilin yağı, piyi bir kəsi sağaldarmı?

Bu mərəzi on ilin sirkəsi sağaldarmı?

Göyün yeddi süfrəsi ac öldürdü atanı,

Tanı yeddi çörəklə çörəyə qan qatanı.

Öz səadət mülkündə od qalamaq istəsən,

Öz ülviyyət tacını tapdalamaq istəsən,

Səyirt zülmün atını, daha meydan sənindir,

Bütün varlıq köləndir, hər cür fərman sənindir.

Beşcə gün yaşasan da ələ cam al dünyada,

Yaxşı yeyib, yaxşı yat, ancaq kam al dünyada.

Nəş ələrə dalmağın sanma səfa deməkdir,

Özbaşına olmağın, bil ki, cəfa deməkdir

Bel büküldü, qaç görüm, - ayağında kündə sən,

Yanarsan, qovrularsan öz yağında gündə sən.

Mətbəx talaşasısan, bunu çətin danarsan,

Cəhənnəmin odunda ələf kimi yanarsan.

Qarnını doldurmağın hamballıq olar sənə,

Yüngüllüyün ağırlıq, sanballıq olar sənə.

Əgər çox yaşasaydı çox yeyənlər cahanda,

Çox yemişlər yaşardı, ölüm olmazdı onda.

Demə gəldi-gedərdi, nədir qiyməti ömrün,

Azlığına görədir qədir-qiyməti ömrün.

Az yeyib, çox dincəlmək məziyyətdir insana,

Çox yemək narahatlıq, əziyyətdir insana.

Yeməklə bir sevdası, alveri varmı ağlın?

Tamaha aldanmağa, gör, bir yeri varmı ağlın?

Tamahın duza getsə, belə duzdan uzaqlaş.

Zirəkləri aldadan dələduzdan uzaqlaş.

Tamahı cilovlayan kamalıdır bəşərin,

Öz nəfsini öldürmək amalıdır bəşərin.

Hərisliyə uymağın qorxuludur, qorxulu!

Ondan nəşə duymağın qorxuludur, qorxulu!

Xeyirlə şər izləyir hər bəşəri əzəldən.

Xeyir xeyri tapandır, şər də şəri əzəldən.

OĞRU VƏ TÜLKÜ HEKAYƏTİ
Yəməndə meyvəsatan kişi vardı deyirlər,

Meyvəsini bir tülkü qoruyardı deyirlər.

Ayıq-sayıq nəzərlə süzüb dörd yanı tülkü.

Qoruyardı, güdərdi hər gün dükanı tülkü.

Bir oğru hər kələyə əl atmağa başladı,

Hiyləsiylə tülkünü aldatmağa başladı.

Fürsət gəzdi, vurnuxdu, gözü dörddü oğrunun,

Yalandan gözlərini yuxu örtdü oğrunun.

Yatmış sanıb hiyləgər həris gözlü qurdu o,

Başını quyruğuna qısıb, mürgü vurdu o.

Tülkünü yatmış görüb, gözünü açdı oğru.

Kisədəki pulları götürüb qaçdı, oğru...

Kim ki qəflət yolunda xoş yuxuya dalandır,

Başı əldən gedəndir, papağı boş qalandır

Ayıl, uyma qəflətdə yatmağa sən, Nizami!

Çalış qəflət daşını atmağa sən, Nizami!