Sual məktəbəqədər təhsildə təhsilləndirici mühit anlayışı

SUAL 53. Təhlükəsiz davranışın formalaşdırılma üsulları və ona uyğun oyunlar.
Təhlükəsizlik təhlükənin olmaması deyil, ondan qorunmaqdır.
Təhlükələrdən qorunmaq üçün təhlükənin haradan gəldiyini anlamaq lazımdır. Təhlükə mənbələrinin ən müxtəlif təsnifatları var, lakin əsasən iki mənbəyi var: təbii və sosial. Mövsümi hadisələr, güclü hava dəyişiklikləri (qasırğalar, fırtınalar və s.), flora və faunanın müxtəlif dəyişiklikləri kimi təhlükələrin mənbələri təbiətlə bağlıdır. Təhlükələrin sosial mənbəyi insanın fəaliyyəti və onun əməyinin nəticələri ilə bağlıdır. Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarla işin nəticələri tərbiyəçi-müəllimin öz işində seçdiyi təhlükələrin təsnifatı ilə müəyyən edilir:
• Küçələr və yollarda təhlükəsizlik;
• Əşya və mikroorqanizmlər;
• Gündəlik həyatda təhlükəsizlik (mikroblardan qorunma və şəxsi gigiyena qaydaları);
• Təbiətdə təhlükəsizlik (bitki və heyvan dünyası və təbii hadisələr);
• İcma ilə qarşılıqlı təhlükəsizlik;
• Yanğın təhlükəsizliyi.
Təhlükə mənbəyini dərk edən bəşəriyyət şərti olaraq iki qrupa aid edilə biləcək müxtəlif təhlükəsiz davranış qaydaları üzərində işləyir:
• Profilaktik xarakter daşıyan və mümkün təhlükəli halların qarşısının alınmasına yönəldilmiş xəbərdarlıq qaydaları;
• Təhlükəli vəziyyətdə həyat və sağlamlığın qorunmasına yönəldilmiş davranış qaydaları.
Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarla iş zamanı təhlükəsiz davranışın əsaslarının formalaşdırılması üzrə işlərin əsas məzmunu xəbərdarlıq qaydaları əsasında qurulur. Bu qaydaların əksəriyyəti uşağın real həyatında tətbiq olunur. Məsələn, mədəni gigiyena bacarıqları, nitq etiketinin formalaşdırılması çərçivəsində və ikinci qrup qaydalar (etiket vəziyyətində davranış qaydaları) ailə tərbiyəsi şəraitində daha fəal və effektiv şəkildə hazırlanır. Ona görə də müəllimlərin işi uşaqların ailələri ilə qarşılıqlı fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır. Təhlükəsizlik qaydalarının pozulmasının səbəbləri təhlükəsiz davranış əsaslarının formalaşdırılması üzrə iş sisteminin əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirir. Bunlara aşağıdakılar daxildir:

• Uşaqlara veriləcək biliklər (təhlükələr, onların xüsusiyyətləri və yaranma səbəbləri);

• Formalaşdırılacaq bacarıqlar (təhlükədən qorumaq və təhlükəli halların qarşısının alınması);
• Təhlükəsiz yaşayış mədəniyyətinin tərbiyə edilməsi (özü, digər insanlar və ya təbiət obyektlərinin vəziyyətindən təhlükəsizliyə münasibət).
Gündəlik həyat, cəmiyyət və təbiətdə təhlükəsizlik əsaslarının formalaşdırılması bölməsində tədris prosesinin təşkili məktəbəqədər təhsilin dövlət standartlarını vurğulayan məktəbəqədər təhsilin kurrikulumuna əsaslanır. Məktəbəqədər yaşlı uşaqların həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi və sağlam həyat tərzinin formalaşdırılması üzrə hansı işlər görülməlidir?
• Uşaqların öz aralarında qarşılıqlı əlaqələrini inkişaf etdirən oyunlu vəziyyətlər təşkil etmək;
• Böyüklərin uşaqlarla müstəqil və birgə fəaliyyətlərində tanış qaydalardan istifadə etməyə təşviq edən əşyavi-oyun mühiti yaratmaq.
İnformasiyanın ötürülməsi və qavranılmasının xarakterinə görə metodlar şifahi (hekayə, söhbət, uşaqlara suallar və s.), əyani (nümayiş və s.) və praktik (yaradıcılıq layihələrinin, oyunların və məşqlərin yerinə yetirilməsi və s.) növlərə bölünür. Uşaq davranışının qadağalar yolu ilə tənzimlənməsi minimum səviyyədə olmalıdır. Böyüklərin nümunəsi – məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün təhlükəsiz davranışın ən yaxşı dərsidir. Hər kəs uşaqların oynamağı sevdiyini bilir. “Gəlin oynayaq” təklifi həmişə onların razılığına zəmanət verir. Razılıq və maraq varsa, belə bir əhval-ruhiyyə ilə uşaq oyunda didaktik tapşırıqları asanlıqla dərk edəcək və mənimsəyəcəkdir. Qaydalarla təklif olunan oyunlar təhlükəsizliyin aşağıdakı sahələri ilə əlaqəli fikirlərin genişləndirilməsi və bacarıqların inkişaf etdirilməsinə yönəldilmişdir: küçə, yollar, ev və təbiətdə təhlükəsizlik, təhlükəsiz cəmiyyətlə qarşılıqlı əlaqə və yanğın təhlükəsizliyi. Küçələr və yollarda təhlükəsizlik haqqında 3-4 yaşlı uşaqlar üçün oyun
Tərbiyəçi-müəllim deyir: “Uşaqlar, sizinlə nənələrinizi ziyarət edəcəyik. Mən yaşıl dairəni göstərəndə gedəcəyik, qırmızı dairəni göstərəndə isə dayanacağıq”. Uşaqlar rəngləri fərqləndirməyi yaxşı öyrəndikdə tərbiyəçi-müəllim işıqforun yaşıl işığı ilə niyə getmək lazım olduğu və qırmızı işıqda durmaq lazım olduğunu izah edə bilər. Uşaqlar avtomobil şəkillərinə baxırlar. Oyun vəziyyətlərində özümüzü ictimai yerdə davranmağı təkmilləşdiririk.