Sual məktəbəqədər təhsildə təhsilləndirici mühit anlayışı

SUAL 50. Oyuncaq, material və avadanlıqların pedaqoji baxımdan dəyərləndirilməsi
Oyuncağı alarkən, biz onun uşağa nə öyrədəcəyi barədə fikirləşirik? Onda hansı hisslər yaranacaq? Qorxmurmu? Uşaq böyüdükcə oyuncaq haqqında onun hansı xatirələri qalacaq? Unutmamalıyıq ki, oyuncaq uşağa nəyisə öyrətməlidir, onda yalnız sevinc və mehribançılıq hissləri oyatmalıdır.
Çox vaxt valideynlər uşağın oyuncaqlarla oynamadığını, ancaq atanın evdə bir şey düzəltməsindən sonra qalan ev əşyalarına və ya taxta küplərə üstünlük verdiklərini deyirlər. Uşaqların bir çox başqa oyuncaqları olsa da, tez-tez anasının tikdiyi bezli oyuncaqlar ilə oynayırlar. Niyə? Çünki ağacdan hazırlanan oyuncaq “sərt” və “isti”, parça və yundan hazırlanan ev, kukla isə “isti” və “yumşaq” olur. Uşağın barmaqları cansız plastiklərə və ya soyuq metala toxunmur, isti və təbii materiala toxunur. Alimlərin fikrincə, oyun və oyuncaq hər hansı bir mədəniyyətin ən vacib tərkib hissəsidir. Mədəniyyət necədir, oyuncaqlar da belədir. Oyuncağın köməyi ilə uşağa insan münasibətlərinin mahiyyəti ötürülür. Oyuncaq, uşaq psixikasına və körpənin şəxsiyyətinin inkişafına ciddi təsir edir. Həqiqətən, o, canlı və gerçəkdir. Bir oyuncaq ilə oynayan uşaq ən çox özünü oyuncaqla eyniləşdirir. Uşaqlar vaxtının çox hissəsini oyuna sərf edirlər. Oyuncaq cəmiyyətdə qəbul edilmiş normalara və mənəvi-əxlaqi dəyərlərə kömək edərsə, maksimum fayda gətirir.
Oyuncaq zərərlidir, əgər o:
Uşağı aqressiyaya və qəddarlığa təhrik edirsə;
Qorxu və ya narahatlıq doğurursa;
Uşağın tam inkişafına ziyan vuran psixoloji asılılığa səbəb olursa;
Ətraf gerçəkliyin qavranılmasını təhrif edirsə.
Oyuncaq faydalıdır, əgər o:
Təhlükəsizdirsə;
Cəlbedicidirsə;
Estetikdirsə;
Uşağın yaş imkanlarına uyğundursa;
Çoxfunksiyalıdırsa (uşağın bacarıqlarının inkişafı üçün imkan verir: fiziki, mənəvi, əxlaqi və s.);
Ekoloji təmiz materiallardan hazırlanıbsa;
Qablaşdırılmışdırsa. Oyuncağın tərtibatına müəyyən tələblər qoyulur:
Oyuncaq uşaqda emosional münasibət yaratmaq, bədii zövqü tərbiyə etmək üçün cəlbedici, rəngarəng tərtibatda olmalıdır;
Bədii ifadə dizaynın, formanın, rəngin ahəngdar birləşməsi ilə təmin olunmalıdır;
Oyuncağın hazırlandığı material düzgün seçilməlidir (yumşaq, tüklü materialların müsbət emosiyalara səbəb olduğunu, uşaqları oyuna təşviq etdiyini təsbit etdilər; kobud və soyuq səthli oyuncaqlar, bir qayda olaraq, sevilmir);
Oyuncaqlar uşağın həyatı və sağlamlığı üçün təhlükəsiz olmalıdır və bir sıra gigiyenik tələblərə cavab verməlidir.
Tərbiyəçi-müəllim oyuncaqların vəziyyətinə tez-tez nəzarət etməli, onların vaxtında təmirinə, qüsuru olan oyuncaqların isə kənarlaşıdırılmasına diqqət yetirməlidir. Məktəbəqədər müəssisədə oyuncaqlar müvafiq şəkildə yerləşdirilməlidir ki, bu da müəyyən avadanlıqlardan istifadə olunmasını tələb edir: rəflərdən, qutulardan, topların saxlanması üçün torlardan. Müasir tələblərə tam cavab verən oyuncağın yaradılması müxtəlif profilli mütəxəssisləri: müəllimləri, psixoloqları, həkimləri, rəssamları, heykəltəraşları, dizaynerləri, texnoloqları, mühəndisləri bir araya gətirməklə mümkündür.Sosioloqlar fikrincə, bir çox ölkələrdə eyni qeyri-sağlam tendensiya yaranmaqdadır: uşaqlara bahalı oyuncaqlar almaqla böyüklər öz yüksək sosial statusunu, öz rifahını vurğulamağa çalışır. Psixoloqlar sosioloqların bu narahatlığını bölüşərək hadisələrin bu cür inkişafının böyüməkdə olan nəslin mənəvi dəyərlərinin azalmasına səbəb ola biləcəyindən ehtiyat edirlər. Alimlər belə qənaətə gəliblər ki, uşaqda çox sayda oyuncaq olsa da, o, onlardan yalnız 2-3-nü seçir, onlarla oynayır və həmin oyuncaqlar digər oyuncaqları da əvəz edir. Bu səbəbdən, uşağın az sayda oyuncağının olması daha yaxşıdır, çünki bu halda uşaq onlara diqqət və məhəbbətlə yanaşacaq.