Termiz davlat universiteti botanika kafedrasi

Ishning bajarilishi. 
 
Makkajo’xorining poyasi birlamchi tuzulishga ega. Doimiy pereparat mikrosko’pning kichik 
obyektivida kuzatiladi. Unda poyaning tashqi tamonidan epidermis ostida esa bir necha qator 
sklerenxima joylashganligi ko’rinadi. 
Poyaning ko’pqismini asosiy porinxima hujayrasi egallagan bolib, unda yopiq naylar-tolali 
bog’lamlari tarqoq holda joylashgan. Tolali nay bog’lamlar poya chetrog’ida ko’p, ichrog’ida 
yirik ammo kam miqdorda bo’ladi. Makkajo’xori poyasi kesmasi poya umumiy ko’rinishini 

---

katta qilib ko’rsatadiganmikroskop obyektivida kuzatilib, o’tkazuvchi bog’lamining rasmi va 
undagi barcha toqimalar chizib olinadi. 
Umumiy tushuncha. Ko’pchilik ikki pollali o’simliklarningpoyasida birlamchi tuzilishi 
ikkilamchi tuzulish bilan ancha erta almashadi. Ularda bog’lamli, bog’lamsiz va oraliq shakldagi 
tolali nay bog’lamlar bo’ladi. Bog’lamva oraliqlar ko’proq o’tsimon o’simliklarda uchraydi. 
Poyalarning ikkilamchituzulishiga xos bo’lgan asosiy belgilari floema va kslema o’rtasida 
kambiyning bo’lishi, o’tkazuvchi bog’lamlarning doira bo’lib joylashishi va birlamchi 
po’stloqning rivojlanganligidir. 
1-amaliy ish.
Kerakli asbob va moteriallar: mikrosko’p, qovoq, zig’ir va lipa(jo’ka) o’simliklari poyasining 
tayyor pereparatlari. 
 
Ishning bajarilashi. 
 Qovoqning poyasidan tayyorlangan doimiy pereparat mikrosko’pning kichik obyektivi 
orqali kuzatiladi. Avvalo uning asosiy qisimlari: epidermis birlamchi postloq va markaziy 
silindir topiladi. Birlamchi po’stloq epidermis ostida joylashgan bo’lib, uning tarkibiga uch xil 
to’qima:burchaksimon kallenxima, assimiliyatsiyalovchi parenxima va epidirma kiradi. 
Burchaksimon kollenxima epidermis ostida aloxida-aloxida bo’lib joylashadi.epiderma esa 
birlamchi postloqningqolgan qismi asosiy parenximadan iborat. Markaziy silindr halqasimon 
joylashgan sklerenximadan boshlanadi. Uning hujayralari qayrigan bo’lib, qobiq qalin va 
binafsha rangda bo’ladi. Undan keyin asosiy parinximaatrofida ochiq bikollateral bog’lam 
joylashgan. Beshta yirik va beshta mayda bog’lam navbatbilan joylashadi, ulardan keyi esa 
bo’shliq boladi. Poyaning bir qismi rasmi chizib olinadi va undagi epidermasi, birlamchi 
po’stloq , markaziy silindr, kallenxima, assimiliyatsiyalovchi parenxima, epiderma, asosiy 
porenxima, o’tkazuvchi bog’lamlar, floema, ksilema, kambiy va bo’shliq belgilab qo’yiladi. 
Zig’ir poyasi ham mikroskopning kichik obyektivida kuzatiladi. Zig’ir poyasi ikkilamchi 
po’stloq(lub)da lub tolalariningko’pligi bilan xarakterlanadi. Ikkilamchi po’stloq kambiy halqa 
bo’lib joylashgan poyada bo’ladi. Lub tolalari (sklerenxima)bog’lam bo’lib joylashadi. 
Ikkilamchi po’stloq to’qimasi(flaema) tarkibiga kiruvchi elaksimon naylar, yo’dosh hujayralar 
va lub parenximasi joylashadi. Ularning orasida radius bo’yicha asosiy parenxima hujayralaridan 
iborat bo’lgan o’zak nurlari o’tadi. Zig’ir poyasining birlamchi po’stlog’I ingichka va bir necha 
qator assimiliatsion to’qimadan iborat bo’ladi. Yog’ochlik lubga o’xshash keng halqasimon 
bo’lib joylashgan, undan keyin yosh poyalarda o’zak, yetiigan poyalarda esa bo’shliq bo’ladi. 
Poyaning bir qismidaftarga chizib olinadi va uning qisimlari: epidermis, birlamchi postloq, 
ikkilamchi po’stloq, yog’ochlik, o’zak o’rnidagi bo’shliq, o’zak nurlari, lub tolalari, elaksimon 
naylar belgilab qo’yiladi.Jo’ka o’simligining tayyor pereparati mikroskopning kichik obyektivida 
kuzatiladi. Poyaning asosiy qisimlari: po’stloq, kambiy,yog’ochlik va o’zak topiladi. Jo’ka 
poyasi bir necha qator hujayradan tashkil topgan po’kak bilan qoplangan, uning ustida o’gan 
epidermis qoldiqlari ko’rish mumkin. Po’stloq tarkibiga esa birlamchi va ikkilamchi po’stloq 
kiradi. Kollenxima, assimiliatsion porenxima va endaderma topiladi. Ikkilamchi postloq (lub) 
endoderma va kombiy orasida joylashadi. Unda asosiy lub va ular orasidan o’tgan o’zak nurlari 
bo’ladi. Lub qalin va yupqa qobiqli bo’ladi va ular navbatlashadi. Yupqa qobiqli lub elaksimon 
nay, yo’dosh hujayralar, lub porenximasidan iborat. Qalin qobiqli lubesa, bir-biriga maxkam 
yopishgan lub tolalaridan iborat bolib,uning qobig’I qalinligidan ajratib olish mumkin . O’zak 

---

nurlari ikkilamchi qobiqda biroz kengayai. Ular o’zakdan yoki yog’ochlikdan boshlanib, asosiy 
parenxima hujayralaridan iborat bo’ladi. Oziq moddalarni saqlash va o’tkazish vazifalarini 
bajaradi. 
Ikkilamchi to’qimadan keyin kambiy halqasi joylashadi. Uninh hujayralari ingichka to’g’ri 
burchak shaklda bo’ladi. Preparatda ana shunday hujayralarning bir necha qatorini ko’rish 
mumkin. Bu hujayralar faqat kambiy hujayralari bo’lmasdan, ayrimlari kambiydan hosil bo’lgan 
hujayralardir. Kambiy bo’linib ikkilamchi po’stloq va yog’ochlikni hosil qiladi. Yog’ochlik 
ancha tez hosil bo’ladi. Yog’ochlik o’rganilayotganda yillik halqalarni topib, ularni sonini 
hisoblash kerak. Yillik halqalarning hujayralari bahorda yirik, kuzda esa mayday bo’ladi. Yirik 
hujayralar, asosan nay va traxeidlar, maydalari esa yog’ochlik tolalari va ingichka traxoidlardan 
iborat. Bundan tashqari, yog’ochlik tarkibiga yog’ochlik parenximasi xam kiradi. Yog’ochlik 
orqali ingichka o’zak nurlari o’tadi. Poyaning o’rtasida o’zak joylashgan. U , asosan, yirik va 
siyrak joylashgan asosiy parenxima hujayralaridan iborat. Yosh poyalarda o’zak zaxira oziq 
moddalarni to’plash uchun xizmat qiladi. 
Poyaning bir qismi chizilib , undagi po’stloq, kambiy yog’ochlik, o’zaklari belgilab qo’yiladi. 
Shuningdek, epidermis, po’kak birlamchi po’stloq, elaksimon naylar, lub tplalari va 
yog’ochlikning yillik halqalari ham aloxida ko’rsatib qo’yiladi.