Tesla Anlaşılamamış Dahi
Yüklə 1,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Alev Kılıcı
Dünya,
yakasını bıraktığı ve Manhattan'daki laboratuvarında en büyük aşkı elektrik ile ilgilendiği sürece Tesla dünyanın en mutlu
insanıydı. 1880'lerin sonunda ve 1890'ların başında kısa da olsa böyle bir dönemin tadını çıkarabilmişti. Ama Amerika ve Avrupa'da tıka basa dolu salonlarda dört konferans verdikten sonra dünyanın en ünlü bilim insanlarından biri haline gelmişti ve özel hayatı bir daha asla eskisi gibi olamayacaktı. Konferans kürsüsünde, tehlikeli gösteriler için giydiği yüksek mantar tabanlıklarıyla iki metreye ulaşan boyuyla, beyaz giysisi ve kravatıyla garip
görünüşlü bir
leyleğe benziyordu. Yaptıklarına ısınmaya başladıkça yüksek oktavlı sesi heyecanla daha da yüksek perdeden çıkmaya başlıyordu. Kendilerini akan sözcüklerin ritmine, ışıkların oyununa ve büyüye kaptıran dinleyiciler de transa geçmiş gibi onu izliyorlardı. Bilimin dili yetersiz kaldığından Tesla görsel efektleri, alevlerin ve ışığın dansına aşık bir ozan gibi anlatıyordu. Gerçekten de Tesla buna, enerjiyi içine emmek kadar önem veriyordu. Bununla beraber teknik detaylar konusunda da eline su dökebilecek nitelikte bir bilim insanı daha bulunamazdı. Ateş oyunları en azından yirmi kere tekrar ettiği deneylere dayanmaktaydı. Ekipmanların hepsi yeniydi, bizzat kendisi tarafından tasarlanmış ve genellikle kendi atölyesinde üretilmişti. Aynı
gösterinin iki
kez tekrarlandığına nadiren rastlanırdı. O günlerin bilimsel terminolojisi yetersiz kaldığı için onun fırça adını verdiği vakumlu bir tüpte hafifçe boşalan ve ışık saçan elektrik yükü aslında elektron ve iyonize olmuş gaz moleküllerinin yaydığı ışınlardı. "Şimdi sizlere siklotronu açıklayacağım" diyemiyordu çünkü böyle bir sözcük henüz yoktu ama açıkladığı ve sergilediği şeyin atom parçalanmasının ilk örneklerinden biri olduğu düşünülüyordu bilgi sahibi kişiler tarafından. "Şimdi elektron mikroskobunu; kozmik ışınları; radyo vakum tüpünü; X ışınlarını anlatacağım" da
diyemiyordu. Audion'un müjdecisi olan vakum ampuldü, radyoyu anlatmak için de telsiz deniliyordu, telsizin ortaya çıkmasına ise daha zaman vardı. O laboratuvarında saydam olmayan fotoğraf klişelerinin, görülebilen ve görülemeyen ışıkların tanımını yaparken Röntgen bile X ışınlarının hangi amaçlarla kullanılabileceğinden habersizdi. Ve Tesla "herhangi bir madde yakmadan, hatta kimyasal bir reaksiyona girmeden yanan" alevden bahsederken, muhtemelen, plazma fiziğinin alanına girmiş bulunuyordu. Amerikan Elektrik Mühendisleri Enstitüsü'nde yaptığı
konuşmada şöyle
söyleyecekti: "Açıklanamayan şaşılacak olaylar olarak gördüğümüz fenomenlere artık farklı bir gözle bakıyoruz. İndüksiyon bobininin kıvılcımı, akkor lambanın ışıldaması, akımların ve mıknatısların mekanik güçleri
artık kavrayışımız ötesinde değiller; eskiden olduğu gibi
anlaşılamaz değiller. Tam tersine
araştırmalar basit bir mekanizmanın zihnimizde canlanmasını sağlıyor. Halen gerçek doğaları hakkında ancak varsayımlara dayanarak konuşabiliyor olsak da gerçeğin çok da uzaklarda bir yerlerde gizlenmediğini biliyoruz. İçten içe, tam anlamıyla bir kavrayışa vakıf olacağımızı sezinliyoruz. Hala bu güzel olgulara, garip güçlere hayranlık duyuyoruz ama artık biçare değiliz..." Elektriğin ve manyetizmanın gizemli etkileyiciliğinin, "doğadaki güçler arasında eşi bulunmayan, görünürde dual karakteri; çekimi,
itici gücü ve rotasyonuyla, gizemli etmenlerin ilginç hareketliliğiyle" insan zihnini etkilediğini ve harekete geçirdiğini söylüyordu. Ama tüm bunlar nasıl açıklanabilirdi? "Göksel nesneler gibi eksenlerinde hareket eden ve fırıl fırıl dönen, gözle görünmeyen bir dünyaya ait olan atomlar, moleküller dönerken muhtemelen beraberlerinde statik eter de, bir başka deyişle statik yük de taşımaktadırlar. Bu bana göre en akla yakın açıklamadır ve araştırmaların çoğundan da bu
sonuç çıkmaktadır. Moleküllerin ve eterlerinin dönüşü eter gerilimini ya da elektrostatik gerilimi, ortaya çıkartmaktadır; eter gerilimlerinin eşitlenmesi diğer hareketleri ya da elektrik akımlarını ve yörüngesel hareketler de elektro ve sürekli manyetizma etkilerini yaratmaktadır." Aynı uzman grup önünde, endüstride devrim yaratan ve çok uzaklardaki evlerin bile aydınlatılabilmesini sağlayan enerji sistemini tanıtmasının üzerinden üç yıl geçmişti. Şimdi de hayretler içindeki aynı topluluğa ışık ve elektriğin doğası
üzerine yürüttüğü araştırmalarını anlatıyordu. Konuştuğu kürsü, içi gaz dolu tüplerden yayılan ışıkla
çok çekici
bir tarzda
aydınlatılmıştı, bazılarının parlaması için fosfor, bazılarında da uranyum kullanmıştı. Bunlar bugünkü floresan lambaların öncüleriydiler. Tesla bunların patentini almayı ya da piyasaya sürmeyi hiç düşünmemişti; gerçekten de pazara ancak elli yıl sonra çıkacaklardı. Söylev için tüplere, tipik bir şekilde, isimler takmıştı. Bunlar arasında yalnızca ünlü bilim insanlarının adları yoktu, bazıları ünlü Sırp şairlerin adlarını almıştı. Bir masaya dönerek eline narin bir parça aldı. "İşte içindeki hava kısmen boşaltılmış bir cam tüp. Onu elime alıyorum, bedenimin bir parçası yüksek gerilim taşıyan tellerden biriyle temas halinde ve elimdeki tüp de harika bir şekilde yanıyor. Hangi durumda bırakırsam bırakayım, nereye
taşırsam taşıyayım, tutabildiğim sürece, yumuşak, hoş ışığı tükenmeyen bir ışıltıyla parıldamaya devam edecektir." Elinde tuttuğu tüp parıldamaya başlayınca - diğer gösterilerin yanı sıra bu alternatif akımın güvenirliği hakkında politik bir mesaj da içermekteydi- "Profesör" Brown, Edison'un ajanı, izlemekten vazgeçecek ve hızla salonu terk edecekti. Patronu bu inanılmaz olayı duyunca tırnaklarını yemeye başlayacaktı. Ama Pittsburg'dan sırf bu konferansı dinlemek için gelmiş olan George Westinghouse öne eğilmiş, başını bir o yana bir bu yana sallıyor,
gülümsüyordu. Bir sonraki gösterisi, gazların basıncı düşürülmüş ortamlarda yüksek iletkenlik sergilediklerini keşfettikten sonra icat ettiği, yüksek
frekanslı bir
enerji kaynağına bağlanmış telsiz, ya da elektrotsuz, deşarj lambalardı. Bunları, gösterdiği gibi, odada istediğiniz yere götürebilirdiniz ama onlar ürkütücü bir şekilde
yanmaya devam
edeceklerdi. Bunlar hiçbir zaman pratik amaçlarda kullanılmak üzere
piyasaya sürülemeyeceklerdi ama yeni
alınmaya başlanan patentlerin de gösterdiği gibi, seksen yıl sonra bile bu konudaki araştırmalar hep
devam edecekti. Sylvania GTE International'ın başmühendisi Roland J. Morin sonraları şunları ifade edecekti: "Şundan eminim ki, bu ışık kaynaklarının Chicago Dünya Fuarı'nda (1893) Tesla tarafından sergilenmesi, daha sonraları D. McFarlan Moore'un floresan lambayı geliştirmesini ve bunları ticari amaçlı kullanıma açmasını teşvik etmiştir...", Uzun parmaklı, marifetli elleri bir başka parçayı kavradı. "İşte tek bir tele bağlı havası alınmış bir ampul... Onu avucuma alıyorum ve içindeki platin tel güçlü bir akkor halini alıyor.
"İşte ana tele bağlanmış bir diğer ampul. Metalik soketine dokunduğum anda içi fosforik ışıklı muhteşem renklerle doluyor. "Ve işte, bu platformun üzerinde durduğum sürece yalıtılmış bir durumdayım; bu indüksiyon bobininin ikincil terminallerinden birisine dokunuyorum... ve gördüğünüz gibi hızla titreyen diğer ucundan ışık huzmeleri yayılmaya başlıyor. "Bu tel örgüden yapılmış iki levhayı bobinin terminallerine takıyorum. Yükün boşaldığı geçit... ışık seli formunu alıyor." Dinleyiciler zaman zaman görsel heyecanın
onun için işe yarar sonuçlar kadar önemli olduğunu düşünmeye başlıyorlardı ama hemen sonra Tesla ardı ardına "işe yarar olguları" da sunmaya başlıyordu gözler önüne. Örneğin, tek tele bağlı çalışan bir motor sergiliyordu, dönüş devresi telsizdi. Ve sağduyu sahibi olmakla, lafı güzafa pabuç
bırakmamakla övünen
adamları, tamamen telsiz çalışabilecek motorlardan bahsederek büyülüyordu. Boşlukta kullanılmayı bekleyen enerjiden söz ediyordu. "Bu mümkün" diyordu, "bu tip 'telsiz' diyebileceğimiz motorlar, yoğun
olmayan havada oldukça uzak mesafelerden iletim ile çalıştırılabilirler. Alternatif akımlar, özellikle de yüksek frekanslı olanlar, yoğunluğu çok da az olmayan gazlar içinden dahi inanılmaz bir rahatlıkla geçmektedirler. Havanın yüksek katmanlarındaki yoğunluk azdır. Boşlukta birkaç kilometre yüksekliğe çıkabilmenin önünde yalnızca doğasında mekanik olan engeller var. Şuna hiç şüphe yok ki, yüksek frekans ve yağ yalıtımının kullanılması ile elde edilebilecek devasa potansiyelle parlak deşarjlar kilometrelerce az yoğunluklu hava içinden aktarılabilir ve böylece yüz binlerce beygirgücündeki enerjinin yönlendirilmesi ile merkezi kaynaklardan çok uzak mesafelerde
olan motorlar ya da lambalar işletilebilir... Ancak bu projeden henüz bir olasılık olarak bahsediyoruz. Enerjiyi bu şekilde
nakletmemize de gerek kalmayacaktır. Enerji nakletmemize gerek kalmayacaktır. Kuşaklar sonra makinelerimiz uzayın herhangi bir noktasından alacağı bir enerji ile işlemeye başlayabilecektir. Bu duyulmamış bir fikir değil... Bunu topraktan enerji alan Antheus söyleminden biliyoruz; muhteşem matematikçilerimizden birisinin düşüncelerinde buluyoruz... Uzayda enerji var. Bu enerji statik midir, yoksa kinetik midir? Eğer statikse umutlarımız boşa çıkar; eğer kinetikse -ki bunun böyle olduğundan eminiz- o zaman insanın makinelerini doğal değirmenler gibi çalıştırabilmesi yalnızca bir
zaman meselesidir... " Tesla'nın şovunun
yıldızı ise
(daha sonraları İngiltere ve
Fransa'daki seminerlerinde de yer alacak olan) onun karbon lambası dediği, neredeyse tamamı boş olan, altı inçlik vakumlu bir tüptü. Araştırmaları ile bilimsel keşifler dünyasında yepyeni bölgelere seyahat ediyordu. Bu, yüksek frekanslı akım kaynağına bağlı tek bir telin ucunda katı bir metal monte edilmiş cam bir küreydi. Merkezi "düğme" elektrostatik bir şekilde çevredeki gaz moleküllerini cam küreye doğru harekete geçiriyordu. Daha sonra gerisin geri düğmeye doğru çekiliyorlar, çarpıyor ve onu ısıtıyorlardı. Ve her saniyede milyonlarca kere tekrarlanan bu işlem
sonucunda düğmenin akkor haline gelmesine yol açıyorlardı. Kaynağın gücüne bağlı olarak, birçok maddeyi anında buharlaştırabilen ya da eritebilen sıcaklıklar ortaya çıkabiliyordu. Tesla deneyi
elmaslar, yakutlar kullanarak tekrarlamıştı. En sonunda karborundumun (karbon ve silikon karışımı) diğerleri kadar çabuk buharlaşmadığını ve kürenin içinde tortu bırakmadığını keşfetmişti. Böylece icadının adı
karbon lambası olarak kalacaktı. Akkor halindeki maddeden yayılan sıcaklık tüpün içindeki küçük miktarlardaki gaz moleküllerine aktarılıyordu, bu sayede de Edison'un akkor lambası için harcanan aynı oranda enerji ile yirmi kat daha fazla parlaklık elde ediliyordu. Vücudunda dalgalanan yüz binlerce voltluk yüksek frekanslı akımlarla birlikte, elinde akkor halindeki güneşin bir minyatürünü tutarak ayakta duruyordu. Kozmik ışınlar olduğuna inandığı şeyi sergilemekteydi. Güneşin yüksek elektrik yükü taşıyan ve her biri yüksek hız nedeniyle enerji yüklenmiş küçük parçacıklar yayan akkor halinde bir kütle olduğunu düşünüyordu. Ama bir küre içine kapatılmadığı için güneş, ışınları uzayın derinliklerine yayılmaları için bırakıyordu. Tesla tüm uzayın bu parçacıklarla dolu olduğunu düşünüyordu, dünya ya da diğer maddeler sürekli bu bombardımana maruz kalıyordu; tıpkı karbon lambasında olduğu gibi en katı maddeler dahi atomik toz haline dönüşüyorlardı. Bu tip
bir bombardımanın ortaya çıkışlarından biri şafak
ışıldamasıydı. Yöntemleri üzerine bir kayıt olmamasına karşın, bu tip kozmik ışınları tespit ettiğini,
enerjilerini hesapladığını ve yüzlerce milyon voltluk bir hızla hareket ettiklerini bulduğunu duyurmuştu. Duydukları bu olağanüstü iddialarla gözleri iyice açılan seyirciler arasındaki fizikçiler ve mühendisler dikkat kesilmişlerdi. Peki ama kanıtlar neredeydi? Bugün
güneşteki termonükleer reaksiyonların radyo
dalgalarının ve partiküllerinin yanı sıra,
X ışınlarının, ultraviyole, görülebilir ve kızılötesi ışınların, güneşin yüzeyinde metrekarede 64 milyon wattlık (ya
da voltamper) bir oranda
yayılmasına yol açtığı biliniyor. Elde edilen yeni bilgilere göre, kozmik ışınların çok çeşitli şekil ve formda ortaya çıktıkları biliniyor. Partiküller yüksek enerji üreten çarpışmalar yaptığında kozmik ışınlar oluşuyor. Bunlar yalnızca güneşten değil, diğer yıldızlardan, novalardan ve
patlayan yıldızlardan yayılıyor. Dünyanın çevresinden geçmekte olan ve manyetik sahasının etkisine giren solar elektron ve protonlar Van Ailen radyasyon kuşaklarını oluşturuyorlar. Görülebilen ve görülemeyen solar radyasyon gezegenlerin yüzey sıcaklıklarını tayin ediyor. Tan yeri kızarıklığı (aurora) da yıldızlardan yayılan
|