Toshkent moliya instituti rasulova d. V., Xotamov I., Asatullaev X. S. Biznesni tadqiq etish usullari

1-jadval 
Real sektor tarmoqlari bo’yicha biznes sub’ektlarining o’rtacha foyda 
miqdori bo’yicha nazariy chastotalarini hisoblash* 
i
x
ln
m
i
x
ln
m
i
x
ln
-
i
x
ln
(
i
x
ln
-
i
x
ln
)
2

i
x
ln
x
ln
i

)
(
i
t
F
m

1,0613 
12,9 
13,6902 
-1,0058 
1,0116 
-1,6763 
0,0475 
13,8 
1,4943 
17,7 
26,4483 
-0,5728 
0,3281 
-0,9547 
0,1711 
12,4 
1,9489 
21,1 
41,1219 
-0,1181 
0,0140 
-0,1969 
0,4247 
25,3 
2,3171 
18,4 
42,6343 
0,2500 
0,0625 
0,4167 
0,6591 
23,4 
2,6780 
15,9 
42,5803 
0,6110 
0,3733 
1,0183 
0,8438 
18,5 
2,8736 
14 
40,2299 
0,8065 
0,6505 
1,3442 
0,9099 
6,6 
100 
206,7048 
2,4399 
100 
i
x
ln
=2,067 
Ushbu nisbiy kattaliklar taqsimotining grafik tasviri chap tomon-lama 
asimmetriya va o’tkir uchga ega. Bu belgilar esa, kichik biznes sub’ekt-larida 
o’rtacha foyda shakllanishi jarayonlarini aniqlash uchun lognormal taqsimotni 
tanlash zarurligidan dalolat beradi. Bu funktsiyaning qulayli-gi shundaki, nisbiy 
kattaliklarning logarifmlari kattaliklarning o’zlariga qaraganda Lyapunov 
teoremasi talablariga javob beradi. 
Shu sababli, biznes sub’ektlari o’rtacha foyda miqdorlari bo’yicha lognormal 
taqsimotga bo’ysunadi deb aytishimizga asos bor. Taqsimotning nazariy 
qiymatlarini hisoblanganda 
i
x
ln
=2,067, 

=5 %, 

=0,6. Nazariy taqsimotning 
empirik taqsimotga yaqinligini baholash uchun Pirson mezonidan foydalanildi. 
'
2
'
'
2
2
'
2
2
'
1
2
'
1
1
2
)
(
....
)
(
)
(
n
n
n
n
m
m
m
m
m
m
m
m
m








 
Biznesning zararsiz ishlash nuqtalari va ko’lamini baholash. Ma’lumki, 
har kanday gigant korxonalar kabi kichik biznes sub’etlari ham o’z faoliyatlarini 
tahlil asosida baholab borishlari lozim. Bozorning o’zgaruvchan, noaniq 
sharoitlariga moslashib borish uchun har bir tadbirkor o’z korxonasini ahvolini 
to’la bilishi, uni «pastu-baland» larini to’g’rilab, samarali boshqarib turishi kerak. 
Doimiy o’zgarib turuvchi bozor muhitiga bog’liq ravishda kichik biznes sub’ektlari 
faoliyatini tizimli tahlil qilish, ularni barqaror faoliyatda yurituvchi va raqobatdosh 

---

46 
qilishga imkon bergan holda ravon rivojlantirishni ta’minlaydi.
KB subektlari faoliyati muntazam va har tomonlama tahlil kilinganda 
quyidagilarga erishish mumkin: 

ham KB sub’ekti sifatida korxonaning o’zi va uning tarkibiy 
bo’linmalarining xo’jalik faoliyati natijalarini tez, sifatli va professional 
baholash; 

ishlab chiqarilgan tovarlar va ko’rsatilgan xizmatlarining aniq tur-lari 
bo’yicha olinayotgan foydaga ta’sir etadigan omillarni o’z vaqtida aniqlash 
va e’tiborga olish; 

KB baho siyosatini ishlab chiqish uchun zarur bo’lgan ishlab chiqarish 
harajatlari va ularni o’zgarish tendentsiyalarini aniqlash; 

KB sub’ekti muammolarini echishning va yaqin istiqbolda uni foyda olishini 
ta’minlashning optimal yo’llarini topish. 
Tadbirkorlik amaliyotida strategik va tezkor tahlil farqlanadi.
12