Tt fakulteti

6. X-Window tizimi
X-Window tizimi (X Window System), Unix o'xshash ishlab chiqaruvchi tizimlarda ishlatiladigan grafik yashil tizim va protokolidir. Bu tizim, foydalanuvchilarga grafik ko'rish interfeyslarini yaratish, boshqarish va harakatlarda bulinish uchun bosh imkoniyatdir. X-Window tizimi haqida qo'shimcha ma'lumotlar:

1. **Ochiq Manba Koding**: X-Window tizimi, ochiq manba proyekti hisoblanadi va X.Org Foundation kabi jamoalar tomonidan rivojlanib turiladi va qo'llab-quvvatlanadi. Bu, dasturchilar va jamoat a'zolarining tizimni yaxshilash va o'zlashtirishlari imkonini beradi.

2. **Zamonaviy Aralashuv**: X-Window tizimi, har qanday Unix asosidagi ishlab chiqaruvchi tizimlarda ishlatilishi mumkin. Bu, xilma-xil platformalarda ishlay oladigan va foydalanuvchilarning bir qator operatsion tizimlarda bir xil penceravi tizimidan foydalanishi mumkinligini ta'minlaydi.

3. **Tarmoq Qobiliyati**: X-Window tizimi, tarmoq orqali ishlab chiqarish qobiliyatiga ega. Bu, masofaviy serverlarda ishlayotgan ilovalarga erishish yoki ilovalarni masofaviy serverlarda ishga tushirish uchun ishlatilishi mumkin.

4. **Oyna Boshqaruv**: X-Window tizimi, bir nechta oyna boshqaruvchilari (window manager) bilan ishlatilishi mumkin. Oyna boshqaruvchilari, oynalar joylashuvi, oynalar o'lchami va oynalarni o'zgartirish va yo'naltirish kabi ko'rsatmalarini boshqaradi.

5. **Ko'p Ovozlash**: X, birdan ko'p foydalanuvchining tarmoqqa kirish imkonini beradi. Bu, bir xil kompyuterda birdan ko'p foydalanuvchining mustaqil seanslarini boshqarish imkonini beradi.

6. **Ajratilgan Struktur**: X-Window tizimi, foydalanuvchilarning o'zlarining tizimlarini o'zlashtirishlari uchun yangilarni o'zlashtirish uchun moslashtirilgan. Bu texnikaviy bilimlarni talab qiladi.

X-Window tizimi, bir nechta Linux distributivlarida va Unix asosidagi ishlab chiqaruvchi tizimlarda boshqa ko'plab komponentlar bilan birga ishlatiladi.

Yana malumot uchun X Window System (X11) haqida ko'proq ma'lumot:

1. **X-Window Tuzilmalari**: X-Window tizimi, asosiy protokol (X protokoli) va tizim dasturlari to'plamidan iborat bo'ladi. Tizim dasturlari, oynalarni va grafik komponentlarni yarating va boshqarish imkonini beradi.

2. **X Server va X Client**: X Window tizimi xizmatlari ikkita qismdan iborat: X server va X klientlar. X server kompyuterda grafikni qanday ko'rishni o'rganadi va foydalanuvchining xohlagan grafik amallarni bajara olishini ta'minlaydi. X klientlar esa server bilan aloqa qilishadi va serverdan grafik yordamida narsalar so'raydi.

3. **Pencere Tuzilmalari**: Pencere tuzilmalari (window managers) oynalarni boshqarish uchun ishlatiladi. Bu tuzilmalar oynalarni qo'yish, o'lchamlarini o'zgartirish, taqdim etilgan grafik elementlarni boshqarish va boshqalarini olib tashlash imkonini beradi.

4. **X Oturumi**: Foydalanuvchi bir X oturumi ochganda, X server ishga tushiriladi va uning yordamida grafik oynalar paydo bo'ladi. Foydalanuvchi oynalarda ishlatiladigan dasturlarni yoki ilovalarni boshlaydi.

5. **XDMCP**: X Window System, X Display Manager Control Protocol (XDMCP) deb nomlangan protokolni qo'llab-quvvatlaydi. Bu protokol orqali boshqa kompyuterlardagi X serverlarga masofaviy tarzda kirish mumkin.

6. **X'nin Evolutsiyasi**: X Window Systemning tarixi ko'p yillik evolyutsiyasi bilan bog'liqdir. Bugungi kunda eng ko'p ishlatiladigan versiyonlari, X11 nomi ostida bilanadi.

7. **Grafik Tarmoqlar va Tizimlar**: X Window System, tarmoqda yoki ishlab chiqaruvchi serverlarda ishlab chiqariladigan ilovalar va operatsion tizimlar uchun boshqa grafik tarmoqlar va tizimlar bilan to'g'ri ishlab chiqarilishi mumkin.

8. **Qo'shimcha Ilonlar**: X Window Systemga bir qator qo'shimcha ilonlar, oddiy oynalar, qalereyalar, ilovalar va boshqa grafik komponentlar qo'shilishi mumkin. Bu, xizmatlarni tayyorlashda va o'zlashtirishda yordam beradi.

X Window System, Unix tizimlari, Linux distributivlari, macOS (XQuartz orqali) va boshqa ko'plab tizimlarda grafik interfeyslar yaratish uchun asosiy qo'llaniladi. Bu tizim, grafik ishlab chiqaruvchilar, dasturchilar, server administratorlari va foydalanuvchilar tomonidan ishlatiladi.