Узбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги

Kam sho‘rlangan 
a) yer osti suvlarining 
harakati ta’minlangan suv 
o‘tkazuvchan tuproqlar 
b) yer osti suvlarining 
 
 
 
0,95 
 
 
 
 
 
0,90 
 
 
 
 
 
- 
 
 
 
 
 
- 
 
 

---

 
69 
harakati ta’minlangan suv 
o‘tkazuvchanligi past bo‘lgan 
hamda suv o‘tkazmaydigan 
tuproqlar 
 
 
0,90 
 
 
0,85 
 
 
- 
 
 
- 
3 
Tez eriydigan tuzlar bilan 
sho‘rlangan 
Yuvilgan 
Kam yuvilgan 
O‘rtacha sho‘rlangan 
Kuchli sho‘rlangan 
 
 
- 
- 
- 
- 
 
 
1,00 
0,95 
0,90 
0,85 
 
 
0,95 
0,90 
0,85 
0,80 
 
 
- 
0,85 
0,80 
0,70 
 
Sizot suvlarining oqib chiqib ketish imkoni katta bo‘lgan yerlar uchun tuzatma 
koffitsentlari 9-jadvalda keltirilgan. 
9- jadval 
Kuchli suv o‘tkazuvchan tuproq osti jinslari, bo‘yicha tuproq bonitetini 
taqqoslash 
Suv o‘tkazuvchanlik darajasi 
Bonitet koeffitsienti 
Qumoq hamda qumli 
50 sm chuqurlikdagi mayda toshli qumoq  
30 sm chuqurlikdagi mayda toshli qumoq 
0,90 
0,80 
0,70 
 
Tuproq  unumdorligini  pasaytiruvchi  omillar  qatoriga  suv  hamda  shamol 
ta’siridan  yemirilishi  (eroziya)  ham  kiradi.  U  noteks  relefli,  yangi  sug‘orilayotgan 
maydonlarda,  yuqori  qiyaliklarda  yorqin  namoyon  bo‘ladi.  Bu  mintaqalarda  tuproq 
jinslari asosan lyoss prolyuval va allyuvial yotqiziqlardan iborat bo‘ladi. 
Yuviladigan  tuproqlarning  sifati  nisbatan  lyosslarda  kamroq  pasayadi,  chunki 
maydonlarning  tuproqni  chuqur  qatlamlarida  ham  potensial  unumdorligi  yuqori 
bo‘ladi.  Yuviladigan  tuproqlarning  prolyuvial  va  alliyuvial-prolyuvial  yotqiziklarda 
maydonlarning sifatini ko‘proq darajada pasayishi kuzatiladi (10-jadval). 
10-jadval 
Eroziyaga uchraganlik darajasiga nisbatan tuproq bonitetini taqqoslash 
Yuvilish darajasi 
Tuproq hosil qiluvchi tog‘ jinslari 
Soz (lyoss) 
Prolyuvial –allyuvial 
Yuvilmaydigan 
Kam yuviladigan 
O‘rtacha yuviladigan 
Tez yuviladigan 
1,00 
0,95 
0,80 
0,70 
1,00 
0,90 
0,75 
0,60 
Ma’lumki,  keyingi  yillarda  sug‘orish  maqsadlari  uchun  xilma-xil  darajali 
gipslangan  katta  maydonlar  o‘zlashtirilgan  va  qishloq  xo‘jaligi  maqsadlarida 
foydalanish  uchun  qabul  qilingan.  Gips  esa  yerning  meliorativ  holatini 
yomonlashtiradi hamda tuproq unumdorligini pasaytiradi. Bonitet ballarini aniqlashda 

---

 
70 
boshqa  omillar  qatori  alohida  tuproq  xillarida  gips  gorizontining  joylashishi  va  gips 
miqdoriga nisbatan ham pasaytiruvchi koeffsientlar qo‘llaniladi (11-jadval). 
11-jadval