“Uzluksiz kasbiy rivojlantirish – 2022” loyihasi

3. Geografiya ta’limida o‘quvchilarning globus bilan ishlash 
malakalarini oshirish va baholash. 
Geografik globus
— Yer sharining kichraytirilgan modeli bo‘lib, Yerning 
tashqi qiyofasini hamda uning yirik qismlari (materiklar, okeanlar, ularning 
bo‘laklari) nisbatini eng to‘g‘ri va ko‘rgazmali tasvirlaydi. Globusda kartografik 
tasvirning xatoliklari bo‘lmaydi.
Maktab o‘quv globuslari 1:83 000 000, 1:50 000 000, 1:40 000 000,
1:30 000 000 masshtabda tayyorlanadi.
Mashhur vatandoshimiz Abu Rayhon Beruniy (973-1048-y.) XI asrda birinchi 
bo‘lib shimoliy yarimsharning globusini yasagan. Butun Yer sharini tasvirlagan 
birinchi mukammalroq globusni 1492-yilda Martin Bexaym yasagan. Lekin unda 
Amerika, Avstraliya va Antarktida tasvirlanmagan. Hoji Yusuf Hay’atiy
1886-yilda ishlagan globus Samarqanddagi madaniyat va san’at tarixi muzeyida 
saqlanmoqda. Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zMU geologiya va geografiya 
fakultetida 1984-yilda H.Hasanov rahbarligida I. Y.Oshev yasagan ulkan “Relyefli 
globus” o‘rnatilgan.
Hozirgi vaqtda globuslarning bir necha turlari mavjud. Bular maktab globusi, 
relyefli globus, osmon jismlarini tasvirlovchi globuslardir.
Globus Yerning kichraytirilgan modeli bo‘lganligi uchun unda geografik 
xaritalarda uchraydigan xatoliklar bo‘lmaydi. U teng masshtabli, tengburchakli va 
teng maydonli bo‘lgani uchun unda tasvirlangan geografik borliq, voqea va 
xodisalar to‘g‘ri va aniqligi bilan ajralib turadi. Shuning uchun globuslar 
umumta’lim, o‘rta va oliy ta’limning deyarli barcha predmetlarini o‘rganishda 
albatta qo‘llaniladi.
Globus yordamida o‘quvchilar ongida jahondagi yirik hududlarning tasviri 
o‘lchamlari va maydoni haqida to‘la va aniq tasavvurlar shakillanadi. Faqat 
globusdagina daraja to‘ri hech qanday xatoliklarsiz tasvirlanadi, paralellar va 
meridianlar orasidagi masofa joydagi masofaga mos keladi. Globusdan tabiiy 
geografik, iqtisodiy geografik hamda amaliy geografiya kurslari darslarini 
o‘tkazishda keng foydalaniladi.