Xalqaro menejment

Tayanch iboralar: 
xalqaro biznes etikasi, biznes samaradorligi
me’yorlari, Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (IHTT), Xalqaro savdo
palatasi (XSP) 
Nazorat savollari: 
1. Xalqaro menejer uchun etika qanday ahamiyatga ega? 
2. Qabul qiluvchi mamlakatda xalqaro menejer ziddiyatlarining asosiy
sabablari nimada?
3. Ahloqiy jihatdan xalqaro menejer yo’l qo’yishi mumkin bo’lgan
asosiy xatolarga nimalar kiradi? 
4. Ahloqiy biznes yuritishning asosiy prinsiplarini aytib bering. 
5. Raqobat ahloqsizlikka kiradimi? 
6. Moliyaviy faoliyat etikasi nimadan iborat? 
7. Xalqaro biznesda poraxo’rlik qanday baholanadi? 
8. Milliy va xalqaro miqyosda korruptsiyaga qarshi qanday kurash olib
borilmoqda? 
 

---

109 
IZOHLI LUG’AT 
 
«Aniq vaqtda» (Just in time) – tovarlarni yo’qotishsiz va tayyor mahsulotni 
omborda saqlash xarajatlarini kamaytirishga qaratilgan operatsion falsafa. 
Baynalmilallashuv 
(Internationalization) 
– 
kompaniyaning 
milliy 
chegaralardan tashqariga o’sishi.
Bevosita xorijiy investitsiyalar – bevosita sarmoyador kompaniya va qabul 
qiluvchi firma o’rtasida uzoq muddatli ishga oid munosabatlarga mo’ljallangan 
kapital qo’yilmalar. 
Boston konsalting guruhi matritsasi (BCG matrix – Boston Consaltung Group 
matrix) – marketing ulushi va marketing o’sishi asosida mahsulotlar va firmalar 
klassifikatsiyasi. 
Vertikal integratsiya – xalqaro kompaniyaning turli mamlakatlarda ishlab 
chiqarish jarayonining ayrim bosqichlarini joriy etishi.
Globallashuv – kompaniyaning eng yuqori ekstensiv rivojlanish bosqichi 
bo’lib, bunda kompaniya manfaatlari butun dunyo bo’ylab yoyiladi. 
Gorizontal integratsiya (Horizontal integration) – raqobatchi bilan qo’shilish 
yoki uni yutib yuborish.
Diversifikatsiya – kompaniyaning yangi bozorlar uchun yangi mahsulotlar 
ishlab chiqarishi hisobiga o’sishi. 
Integratsiyalashuv – kompaniyalarning qo’shilishlar va yutib yuborishlar 
hisobiga birlashuvi. 
Ishbilarmonlik etikasi – firmalarning bir-biri va jamiyat bilan o’zaro 
munosabatlar olib borishning turli ma’naviy jihatlarini o’rganuvchi izlanish sohasi. 
Ko’lam samarasi, ya’ni ishlab chiqarish ko’lami o’sishi orqali iqtisod qilish. 
(Economies of scale) – mahsulot birligicha uzoq muddatli o’rtacha ishlab chiqarish 
xarajatlari bilan xarakterlanuvchi samara. 
Litsenziat – litsenziyani xarid qiluvchi. 
Litsenziar – litsenziyani sotuvchi. 
Madaniyat – kompaniyada xulq-atvor me’yorlari, xarakteri va aloqalarining 
majmuasi. 
Mutlaq ustunliklar – boshqa davlatlarga nisbatan mehnat unumdorligi yuqori 
va ishlab chiqarish xarajatlari past bo’lgan mamlakatda tovar va xizmatlarni ishlab 
chiqarishni tashkil etishni nazarda tutuvchi tamoyil. 
Nisbiy afzalliklar – mamlakatda bir necha xil tovarlar orasidan eng ko’p foyda 
keltiruvchi tovar va xizmatlar ishlab chiqarishga ixtisoslashuvni nazarda tutuvchi 
kontseptsiya. 
Operativ (joriy) maqsadlar - qisqa muddatli (strategik maqsadlardan farqli 
o’laroq) maqsadlar. 
PEST – tahlil (PEST analysis) – makroiqtisodiy tahlilning asosiy qismi bo’lib, 
u siyosiy (r), iqtisodiy (e), ijtimoiy-demografik (s) va texnologik (t) omilni o’z ichiga 
oladi. 

---

110 
Samarasiz ishlab chiqarish – kompaniya uchun foyda va daromad 
keltirmaydigan narsalarning barchasi (mashina va uskunalardagi kamchiliklar, yomon 
sifat va b.) 
Strategik alyanslar (Strategic alliances) – odatda ikkita kompaniyaning o’zaro 
manfaatli strategik maqsadlarni amalga oshirishi uchun birlashishi. 
Sinergizm (Synergy) – kompaniyalar yiriklashuvida kuzatiluvchi samaradir. 
Bunda umumiy natija alohida kompaniyalar natijasidan yuqori bo’ladi va ba’zan 
2+2=5 formula bilan ifodalanadi. 
Tadbirkorlik(entepeneurship) – inglizcha yoki Fransuzchadan tarjima 
qilinganda “imkoniyatlarni amalga oshirish, qo’llash yoki novatorlik faoliyati yohud 
korxona tuzish yo’li bilan ehtiyojlar va istaklarni qondirish” ma’nolarini anglatadi. 
Tashqi 
muhit 
tahlili 
– tashqi makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy 
ko’rsatkichlarning tahlili. 
Tashqi muhit tahlili tuzilmasi – tashqi iqtisodiy, xuquqiy, madaniy va siyosiy 
muhitlar tahlilining majmuasi.
Fiskal siyosat (Fiscal policy) – milliy iqtisodiyotni davlatning daromadlari va 
xarajatlari tizimi orqali tartibga solish.
Franchayzing (Franchising) kompaniya tomonidan uning markasi bilan 
mahsulot ishlab chiqarish yoki sotish uchun hujjat (franshiza) berilishi. 
Xalqaro menejment – chet elda tashqi iqtisodiy aloqalarning barcha 
shakllaridagi jamoaviy faoliyat sharoitlarida korxonalarni to’g’ri boshqarish 
nazariyasi va amaliyotidir. 
Xalqaro gorizontal integratsiya darajasi – taxminan TMK filiallarining boshqa 
undan mustaqil firmalarga eksport hajmi.
Xorijda atrof-muhitga moslashishning ob’ektiv omillari – firma ta’sir eta 
olmaydigan va faqat moslashishga majbur bo’luvchi tashqi muhit omillari. 
Yutish, o’zlashtirish (Acquisition) – bir kompaniyaning jami aksiyalarini 
boshqa kompaniya tomonidan sotib olinishi. Yutilgan biznes o’zlashtiruvchi 
kompaniyaning sho’ba korxonasiga aylanadi. 
Qo’shimcha qiymat (Added value) – mahsulotning to’la va joriy bozor qiymati 
o’rtasidagi farq. 
Qo’shilishlar (Mergers) odatda ikkita bir hil hajmli kompaniyalarning 
qo’shilishi orqali bitta yirik kompaniyaning tashkil etilishi, ya’ni kompaniyani tashqi 
o’sishi usullaridan biri. 
Qo’shma korxonalar (Joint ventures) – odatda qisqa muddat yoki bir loyiha 
uchun ikki yoki bir nechta kompaniyalarning birlashuvi. 

---

111