Azotning o’simliklar hayotida tutgan o’rni Reja: Reja

Mineral elementlar o’simliklar tanasidagi miqdoriga qarab 3 guruhga bo’linadi:

Mineral elementlar o’simliklar tanasidagi miqdoriga qarab 3 guruhga bo’linadi:

Makroelementlar

Mikroelementlar

Ultramikroelementlar

Makroelementlarga – o’simliklar tarkibidagi miqdori 10- 2 % va undan ko’p bo’lgan barcha elementlar ( N P K Ca Na Mg va boshqalar) kiradi.

Mikroelementlarga o’simliklar tarkibidagi miqdori 10 – 3 10 -5 % bo’lgan elementlar ( Mn B Cu Zn Mo ) va boshqalar kiradi

Ultramikroelementlarga o’simliklar tarkibidagi juda oz (10 -6% va undan kam ) va vazifasi aniqlanmagan ( Cs Se Ca Hg Ag Au va boshqalar) elementlar kiradi

O’simliklar suv va barcha mineral elementlarni ildiz orqali qabul qiladilar Mineral moddalar tuproq eritmasida, chirindida , organik va anorganik birikmalar tarkibida va tuproq kalloidlariga adsorbsiyalangan holatda uchraydi.
O’simliklar tanasidagi elementlarning 95 % zini 4 ta element tashkil etadi: vodorod kislarod va azot tashkil etadi. Bu elementlar organogenlar ham deyiladi. Chunki ular o’simlik tanasidagi organik moddalarning ( oqsillar , yog’lar, uglevodlar) asosini tashkil etadi.
O’simliklar tanasidagi har bir mineral element ma’lum fiziologik funksiyalarni bajaradi
Barcha azotli o’g’itlar to’rtta guruhga bo’linadi:

• Nitratli 2) Ammoniyli 3) Ammoniyli- nitratli 4) Mochevina

Nitratli o’g’itlar tarkibida azot nitrati anioni ( NO3-) shakllida bo’ladi.
Eng muhim tuzlari - Na NO3, Ca (NO3)2 fiziologik ishqoriy reaksiyaga , nordon tuproqlarda yuqori samaradorlikka ega . Nitrat shakllidagi azotli o’g’itlar tuproq qatlami bo’ylab tez tarqaladi.

Shuning ham ko’p ishlatiladigan sellitra ammoniy nitrat o’g’itini ko’zgi shudgor qilishda tuproqqa solish tavsiya qilinadi. Chunki tez yuvilib ketadi . Kuzgi shudgorlashda solish uchun azotning suvda sekin eriydigan kalsiy sianimid kabi shakllaridan foydalanish mumkin. Azot o’g’itlaridan foydalanishda ularning isrof bo’lishini ham hisobga olish, ayniqsa, muhimdir. Azotning tez eriydigan nitrat tuzlari samaradorligi ekinlarning vegetatsiya davrida ishlatilganda yuqori darajaga ega bo’ladi.
Ammoniy va ammiak o’gitlari tarkibida azot asosan kation NH4 +NH3+ shakllida bo’ladi. Eng muhim o’g’itlari ammoniy sulfat (NH4 )2 SO4 suyuq, suvsiz ammiak , tarkibida 82.2 % azoti bor va ammiakli suv ( NH4 OH ammiakning 25 % I suvli eritmasi . Bular fiziologik nordon reaksiyali bo’lganliklari uchun kam ishqoriy reaksiyaga, tuproqlarda yuqori samaradorlikka ega. Agar nordon tuproqlarga solish zarur bo’lsa , u holda qo’shimcha ohaklash ham talab etiladi.
Mochevina ( korbamid ) CO ( NH2) 2 tarkibida 46 %i yaqin azot bo’ladi, past ishqoriy reaksiyaga ega
Ammoniyli – nitratli o’g’itlar tarkibida o’simliklar kationini va anionini ham o’zlashtirishi mumkin. uning asosiy vakilli ammiakli selitra – NH4 NO3 bo’lib tarkibida 34 % azot bo’ladi. Bu o’g’it neytral yoki kam ishqoriy reaksiyaga ega tuproqlarda yaxshi natija beradi. O’zbekiston sharoitida azotli o’g’itlardan eng ko’p ishlatilgani ammoniy selitradir ( NH4 NO3). Lekin bu o’g’itni ham shudgorlashdan oldin solish tavsiya etilmaydi. Chunki judda tez eriydi.
Azotli o’g’itlar tuproqda o’z ta’sirini uzoq saqlamaydi va ko’p
tuplamaydi.
Chunki ular tez eruvchan bo\lganligi uchun tuproqning chuqur qatlamlariga tushadi yoki yuvilib ketadi.
Bundan tashqari ularning ma’lum miqdori denitrifikatsiyaga uchraydi, ya’ni tuproq mikroorganimzlari tomonidan molekulayar azotga aylanib , havoga uchib ketadi.
Shuning uchun ham ularga netrifikatsiya ingibitprlarini qo’shganda azot o’g’itlarining samaradorligi oshadi.
XULOSA
Azot o’simliklar hayoti uchun eng kerakli elementdir . U hayotiy muhim birikmalar oqsillar fermentlar , nuklein kislotalar va boshqa bir qator birikmalar tarkibiga kiradi.
Azot o’simliklar quruq og’irligining 1—3 % zini tashkil etadi , Tabiatdagi asosiy azot manbai atmosfera tarkibida bo’lib uning umumiy miqdori 75.6% ni tashkil etadi. Bir kvadrat metr yer ustida 8 tonnagacha azot bor. Lekin yashil o’simliklar atmosfera tarkibidagi molekulyar azotni bevosita o’zlashtira olmaydi. Chunki molekulyar azot o’tz turg’un bo’lib , uni faol holda o’tkazish uchun juda katta energiya sarflash kerak.
O’simliklardan yuqori va sifatli hosil olish uchun ularni butun vegetatsiya davomida meyorida suv bilan ta’minlash zarur. Suv taqchiligiga , ayniqsa , uning uzoq muddat bo’lishiga yo’l qo’ymaslik hosildorlik garovidir.
Mineral o’g’itlar o’simliklar hosildorligini oshirishning va sifatini belgilashning muhim omillaridan biridir.
Hisoblrga ko’ra, umumiy hosilning 50 % ni o’g’itlar hisobiga ta’minlanadi .
Lekin ulardan notug’ri foydalanish talabdan oshiqcha , notug’ri qo’llash va boshqalar. Tuproq unumdorligini pasaytirishi, o’simliklarning qurib qolishi va tabiatning ifloslanishiga sabab bo’lishi mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1) J. X XO’JAYEV ,, O’SIMLIKLAR FIZIOLOGIYASI ‘’ –
TOSHKENT NEXNAT - 2004
2) ABDULLAYEV R. A, ASOMOV D.K, BEKNAZAROV B. O ,
SAFAROV K.S ,, O’SIMLIKLAR FIZIOLOGIYASIDAN AMALIY
MAHG’ULOTLAR ‘’ - TOSHKENT 2004
3) ZIYONET . UZ