26
Sÿhÿr a÷ûlûrdû.
Øaxtalû havada tÿntÿnÿli bir saflûq vardû. Kÿsilmiø palûd
aüacûnûn kþtöyönö, axûra qÿdÿr sþkölmÿmiø kilsÿnin pÿr-
vaz larûnû, pÿncÿrÿlÿrinin bÿzÿkli barmaqlûqlarûnû, qonøu evÿ
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
241
vÿ gÿlÿcÿk “gþydÿlÿn”in tikinti meydan÷asû boyu uzanmûø
÷ÿpÿ rin kÿnarûna tÿrÿf enÿn mÿftillÿrin östönö qalûn xovlu
qûrov aü mÿxmÿr kimi þrtmöødö.
Sÿhÿr a÷ûlûrdû.
Qûrov hÿbsxana zonasûnû vÿ zonaþnö zolaüû ÿhatÿ edÿn
iyirmi sapdan toxunmuø, minlÿrlÿ yerdÿn ulduz kimi döyön-
lÿnmiø tikanlû mÿftillÿri vÿ onlarûn baülandûüû dayaq larû, qaro-
vul÷u qöllÿsinin yastû damûnû vÿ mÿftildÿn ÷þldÿki bi÷il mÿ-
miø ÷þr-÷þpö börömöødö.
Dmitri Soloqdin gþzlÿrini geniø a÷araq bu mþcözÿyÿ
tamaøa edirdi. Odunlarûn miøarlanmasû ö÷ön dözÿldilmiø
qozlanûn yanûnda durmuødu. ßynindÿ gþy kombinezonun
östöndÿn geyindiyi iø÷i döøÿrgÿ sûrûqlûsû vardû, ÷allaømaüa
baølayan baøû isÿ a÷ûq idi. O, xûrda, he÷ bir höququ olma-
yan kþlÿ idi. Artûq on iki il idi yatûrdû, ikinci döøÿrgÿ möd-
dÿtini alandan sonra isÿ daha hÿbsxana hÿyatûnûn sonunu
gþrmördö. Arvadû gÿncliyini mÿnasûz gþzlÿmÿyÿ qur ban
vermiødi. Dÿfÿlÿrlÿ iødÿn ÷ûxarûlmûø qadûn son iø yerini
dÿ itirmÿmÿk ö÷ön yalan demiø, bildirmiødi ki, ömu miy-
yÿtlÿ, ÿri yoxdur. Bundan sonra Soloqdinÿ he÷ mÿktub da
yazmûrdû. Yeganÿ oülunu isÿ, ömumiyyÿtlÿ, gþrmÿmiødi:
hÿbs olunanda arvadû hamilÿ idi. Soloqdin ×erdûnsk meøÿ lÿ-
rin dÿn, Vorkuta øaxtalarûndan, yuxusuz gecÿ vÿ göndözlÿrÿ
tab gÿtirÿrÿk insanûn qanûnû vÿ canûnû sorub ÷ÿkÿn iki istin-
taq dan – biri yarûm il, ikincisi isÿ bir il uzanmûødû – ke÷-
miødi. Adû vÿ gÿlÿcÿyi ÷oxdan tapdalanmûø, pal÷ûqla bir edil-
miødi. Bötön ÿmlakû pambûqla sûrûnmûø kþhnÿ øalvardan vÿ
bre zent dÿn tikilmiø fÿhlÿ gþdÿk÷ÿsindÿn ibarÿt idi ki, onlarû
da gÿlÿcÿkdÿ mömkön ola bilÿcÿk qara gönlÿr ö÷ön sax la-
yûrdû. Ayda cÿmi otuz manat pul alûrdû, þzö dÿ naüd yox.
Bu pul cÿmi ö÷ kiloqram øÿkÿrÿ bÿs edÿrdi. Tÿmiz hava ilÿ
dÿ yalnûz hÿbsxana mödiriyyÿtinin icazÿ verdiyi möÿyyÿn
saatlarda nÿfÿs ala bilÿrdi.
Onun daxilindÿ sarsûlmaz sakitlik hþkm sörördö. Gþz-
lÿri yeniyetmÿ gþzlÿri kimi parûldayûrdû. Paltarûnûn yaxasû
242
a÷ûq idi, sinÿsi hÿyatûn gþzÿlliyindÿn hÿzz alûrmûø kimi qal-
xûb-döøördö.
Èstintaq altûnda olarkÿn onun quruyub ipÿ dþnmöø ÿzÿ-
lÿ lÿri yenÿ øiøkinlÿømiødi vÿ hÿrÿkÿt istÿyirdi. Buna gþrÿ
dÿ kþnöllö olaraq, he÷ bir mÿvacibsiz hÿr sÿhÿr hÿbsxana
mÿtbÿxi ö÷ön odun kÿsmÿyÿ vÿ doüramaüa ÷ûxûrdû.
Dustaüûn ÿlindÿ qorxulu silaha ÷evrilÿ bilÿcÿk balta
vÿ miøarû ona dÿrhal etibar etmÿmiødilÿr. Aldûqlarû maaø
möqa bilindÿ dustaqlarûn ÿn adi hÿrÿkÿtlÿrindÿ belÿ hiylÿ vÿ
cinayÿt gþrmÿli olan, hÿr øeyi þz arøûnlarû ilÿ þl÷ÿn hÿbs xana
mödi riy yÿti inanmaq istÿmirdi ki, kimsÿ havayû iølÿ mÿyÿ
razû ola bilÿr. Bu sÿbÿbdÿn dÿ Soloqdindÿn inadla hÿbs xana-
dan qa÷maqda, ya da ki silahlû ösyan hazûrlamaqda øöb-
hÿ lÿ nirdilÿr. Þzö dÿ onun hÿbsxana qovluüu hÿm birinci,
hÿm dÿ ikinci øöbhÿ ö÷ön ÿsas verirdi. Belÿ bir sÿrÿn cam
da verilmiødi: Soloqdin iølÿyÿrkÿn ondan beø addûm aralûda
bir nÿfÿr nÿzarÿt÷i qoyulmalûdûr ki, hÿr bir hÿrÿ kÿtini möøa-
hidÿ etsin vÿ eyni zamanda, þzö dÿ dustaq tÿrÿ fin dÿn balta-
lanmasûn. Nÿzarÿt÷ilÿr bu tÿhlökÿli iøÿ hazûr idilÿr, belÿ
nis bÿ tin þzö dÿ – bir nÿfÿr iølÿyÿnin yanûnda bir nÿza rÿt÷i
– QULaqûn ÿn xoø ÿnÿnÿlÿri ÿsasûnda tÿrbiyÿ almûø mödi riy-
yÿtÿ bÿdxÿrclik kimi gþrönmördö. Bircÿ bu vardû ki, Soloq-
din tÿrslik etdi (bununla da øöbhÿlÿri göclÿndirdi): o, þzönö
saxlaya bilmÿdi vÿ elan etdi ki, möqÿvvanûn nÿzarÿti altûnda
iølÿmÿyÿcÿk. Bir möddÿt odun doüran masûnû, ömumiyyÿtlÿ,
dayandûrdûlar (hÿbsxana rÿisi dustaq larû mÿcbur edÿ bil-
mÿzdi, bura döøÿrgÿ deyildi: dustaqlar zehni, þzö dÿ onun
idarÿsinÿ aidiyyÿti olmayan ÿmÿklÿ mÿø üul olurdular).
ßsas problem onda idi ki, planlaødûrûcû instansiyalar vÿ
möhasibatlûq mÿtbÿxin fÿaliyyÿtindÿ bu iøi nÿzÿrdÿ tutma-
mûødû. Dustaqlara yemÿk biøirmÿk ö÷ön muzdla tutulmuø
qadûnlar isÿ odun doüramaq istÿmirdilÿr, ÷önki onlara ÿlavÿ
pul þdÿnilmirdi. Bu iøÿ istirahÿtdÿ olan nþvbÿnin nÿza rÿt ÷i-
lÿ rin dÿn gþndÿrmÿk istÿdilÿr. Nþvbÿt÷i otaüûndakû domino-
larûndan ayrû salûnan nÿzarÿt÷ilÿrin hamûsû kÿlpeysÿr, cavan,
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
243
saülamlûqlarûna gþrÿ ciddi se÷imdÿn ke÷miø adam lar idi.
Amma nÿzarÿt÷i heyÿtindÿ xidmÿt etdiyi illÿr ÿrzin dÿ iølÿ-
mÿyi yadûrüamûødûlar – bellÿri tez aürûmaüa baø la yûrdû,
ikinci tÿrÿfdÿn dÿ ki domino oynamaq daha xoø idi. Onlar
lazû mi qÿdÿr odunu he÷ cör doüraya bilmirdilÿr. Hÿbs xana
rÿisi mÿcburiyyÿt qarøûsûnda qalaraq tÿslim oldu: Soloq dinÿ
vÿ onunla birgÿ gÿlÿn baøqa mÿhbuslara (ÿn ÷ox da Nerjinÿ
vÿ Rubinÿ) ÿlavÿ nÿzarÿt olmadan odun doüra maüa icazÿ
verildi. Onsuz da, qarovul÷u qöllÿsindÿn aydûn gþrö nör dö-
lÿr, nþvbÿt÷i zabitlÿrÿ dÿ onlara gþz olmaq tapøûrûlmûødû.
Sþkölmÿkdÿ olan qaranlûqda kö÷ÿ fÿnÿrlÿrinin iøûüû yeni-
cÿ doümaüa baølayan göndözön iøûüûna qarûømûødû. Tin dÿki
binadan baøûnda tÿkcÿ ona verilmiø qulaqlarû uzun mala xay,
ÿynindÿ gþdÿk÷ÿ olan dalandar Spiridonun fiquru peyda
oldu. Dalandar da dustaq idi, amma hÿbsxanaya deyil, insti-
tutun komendantûna tabe idi. Yalnûz mödiriyyÿtlÿ möbahisÿ
etmÿmÿk vÿ özÿ qayûtmamaq xatirinÿ hÿbsxana ö÷ön miøar
vÿ balta itilÿyirdi. Spiridon yaxûnlaøanda Soloqdin bayaqdan
yerindÿ tapa bilmÿdiyi miøarûn onun ÿlindÿ olduüunu gþrdö.
Spiridon Yeqorov hÿr gön sÿhÿrdÿn-axøama kimi
pulemyot larla qorunan hÿyÿtdÿ konvoysuz gÿzirdi. Mödi-
riy yÿt bu cör sÿrbÿstliyÿ fikir vermirdi: Spiridonun bir gþzö
gþr mör, o biri gþzö isÿ yalnûz ö÷dÿbir qÿdÿr gþrördö. ßslin-
dÿ, øtat özrÿ øaraøkada ö÷ dalandar olmalû idi, ÷önki ömumi
hÿyÿt bir ne÷ÿ hÿyÿtin birlÿødirilmÿsindÿn alûnmûødû vÿ
sahÿsi iki hektara yaxûn idi. Amma Spiridon bundan xÿbÿr-
siz idi vÿ ö÷ nÿfÿrin yerinÿ iølÿyirdi. Vÿ þzönö he÷ dÿ pis
hiss etmirdi. ßsas o idi ki, Spiridon burada doyunca, lap
kþpöncÿ yeyirdi – qara ÷þrÿk kilo yarûmdan az olmurdu,
÷þrÿk bol idi, hÿrdÿnbir uøaqlar sûyûqlarûnû da ona verirdi lÿr.
Gþrö nör, Spiridon Øimali Ural döøÿrgÿsindÿ meøÿ qûr maqla
mÿø üul olduüu ö÷ qûøûn vÿ aüacaxûtmada ke÷irdiyi ö÷ yayûn
ÿvÿ zini ÷ûxa bilirdi, ÿmÿlli-baølû þzönÿ gÿlmiødi.
– Hÿ! Spiridon! – Soloqdin sÿbirsizliklÿ ÷aüûrdû.
– Nÿ olub yenÿ?
244
Spiridonun ÷al-körÿn bûülû, ÷al-körÿn qaølû vÿ qûrmûzû-
dÿrili sifÿti olduqca mötÿhÿrrik idi vÿ ÷ox vaxt, indi olduüu
kimi, hazûrlûq ifadÿ edirdi. Soloqdinin xÿbÿri yox idi ki,
Spiridonun özöndÿki hÿddÿn artûq hazûrlûq ifadÿsi, ÿslindÿ,
kinayÿdÿn baøqa bir øey deyil.
– Necÿ yÿni nÿ olub? Miøar kÿsmir!
– Niyÿ kÿsmÿsin axû? – Spiridon tÿÿccöblÿndi. – Qûø
girÿndÿn gþrön ne÷ÿ dÿfÿ itilÿtmisiniz. Gÿl bir ÷ÿkÿk gþrÿk!
Vÿ ÿli ilÿ miøarû qabaüa itÿlÿdi.
Kÿsmÿyÿ baøladûlar. Miøar bir-iki dÿfÿ yolu narahat imiø
kimi dartûnaraq yerini dÿyiødi, sonra isÿ oduncaüa iølÿyÿrÿk
rahatlandû.
– Siz onu bÿrk tutursunuz, – Spiridon ehtiyatla mÿslÿhÿt
vermÿyÿ baøladû. – Dÿstÿyi ö÷cÿ barmaüûnûzla, qÿlÿm tutan
kimi tutun, sÿrbÿst, aram ÷ÿkin... bax... belÿ... belÿ! Þzönözÿ
tÿrÿf ÷ÿkÿndÿ – dartmayûn...
Onlardan hÿr biri þzönö o birisindÿn aøkar östön hiss
edirdi: Soloqdin – nÿzÿri mexanikanû, materiallar möqa vi-
mÿ tini vÿ ÷oxlu baøqa elmlÿri bildiyi, ictimai hÿyata geniø
baxûøa malik olduüu ö÷ön, Spiridon isÿ bötön ÿøyalarûn ona
tabe olmasû sÿbÿbindÿn. Ancaq Soloqdin dalandara möna-
sibÿtindÿ lötfkarlûq etdiyini gizlÿtmir, Spiridon isÿ möhÿn-
disÿ olan iltifatûnû gizlÿdirdi.
Yoüun tirin yarûsûnû ke÷ÿndÿn sonra da miøar azca da
olsa sûxûlmûr, cingildÿyÿrÿk sarûmtûl øam kÿpÿyini onlarûn
kom bi nezon øalvarlarûnûn balaqlarûna atûrdû.
Soloqdin gölömsöndö:
– Sÿn lap sehrbaz imiøsÿn, Spiridon! Sÿn mÿni aldadûrsan.
Miøarû dönÿn itilÿmisÿn vÿ diølÿrini dÿ cötlÿmisÿn!
Spiridon þzöndÿnrazû halda miøarûn sÿsinÿ sÿs verirmiø
kimi dedi:
– Öyödör þzö ö÷ön, yeyir, xûrda-xûrda ÷eynÿyir, þzö
udmur, baøqalarûna verir...
...vÿ axûra kimi kÿsilmÿmiø oduncaüû ÿli ilÿ basûb yerÿ
saldû.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
245
– Ètilÿyib-elÿmÿmiøÿm, – miøarû aüzû yuxarû ÷evirdi. – Diø-
lÿrinÿ baxûn, dönÿn necÿ idisÿ, bu gön dÿ elÿdir.
Soloqdin ÿyilib diølÿrÿ baxdû, doürudan da, ÿyÿ izlÿri
yox idi. Amma bu kÿlÿkbaz nÿ isÿ etmÿmiø deyildi.
– Hÿ, Spiridon, gÿl birini dÿ kÿsÿk.
– Yox, – Spiridon belini tutdu. – Heydÿn döømöøÿm.
Baba larûn, ulu babalarûn yarûm÷ûq qoyduüu iølÿrin hamûsû
mÿnim boynuma döøöb. Èndi dostlarûnûz gÿlib ÷ûxarlar.
Dostlar isÿ gÿlmirdilÿr.
Hava artûq tam iøûqlaømûødû. Tÿmtÿraqlû, qûrovlu sÿhÿr
baølayûrdû. Hÿtta su naval÷alarû, bötön ÿtraf qûrovla þrtöl-
möø dö, onun boz sa÷larû gÿzinti hÿyÿtindÿki, uzaqdakû
cþkÿ lÿ rin baølarûnû bÿzÿyirdi.
– Øaraøkaya necÿ döømösÿn, hÿ, Spiridon? – Soloqdin
diqqÿtlÿ dalandara baxdû.
Soruømaüa baøqa he÷ nÿ olmadûüû ö÷ön bu sualû ver-
miødi. Döøÿrgÿdÿ ke÷irdiyi uzun illÿr ÿrzindÿ Soloqdin yal-
nûz savadlû adamlarla önsiyyÿtdÿ olmuødu vÿ hesab edirdi
ki, daha az inkiøaf etmiø insanlardan nÿsÿ tÿzÿ vÿ faydalû bir
øey þyrÿnmÿk mömkön deyil.
– Hÿ, – Spiridon aüzûnû mar÷ûldatdû. – Gþr necÿ alim adam-
larû söpörlÿyib atûblar bura, sizinlÿ birgÿ mÿn dÿ söpör lÿn dim,
karto÷kamda “øöøÿöförÿn” yazûlmûødû. Mÿn, doü ru dan da, nÿ
vaxtsa öförmÿ yolu ilÿ øöøÿ ÿøyalar hazûr la yûr dûm, Bryansk
yaxûnlûüûndakû zavodumuzda ala-÷iy ustalûq edirdim. Kþhnÿ
sþhbÿtdir, indi daha gþz dÿ gþrmör, iøimin dÿ bura aidiy-
yÿti yoxdur, burada Èvan kimi mödrik øöøÿ÷i lazûmdûr. Bizim
zavodda isÿ belÿsi he÷ vaxt olmayûb. Amma yenÿ dÿ kar to÷ ka-
ma baxûb gÿtirdilÿr. Baxdûlar, gþrdölÿr kimÿm, – istÿ di lÿr geri
qaytarsûnlar. Saü olsun komendant, dalandar gþtördö.
Tindÿn, gÿzinti hÿyÿti vÿ ayrûca duran “hÿbsxana qÿrar-
gahû” tÿrÿfdÿn Nerjin gþröndö. O, yaxasûa÷ûq kombinezon-
da, ÷iynindÿ saymazyana atûlmûø sûrûqlû, boynunda gþdÿk,
hÿtta demÿk olar ki, kvadrat hÿbsxana dÿsmalû onlara tÿrÿf
gÿlirdi.
246
– Sabahûnûz xeyir, dostlar, – o, gÿlÿ-gÿlÿ soyunaraq kom-
bi ne zonunu belinÿ qÿdÿr aøûrdû, alt kþynÿyini ÷ûxara-÷ûxara,
tÿlÿsirmiø kimi salamlaødû.
– Qleb, sÿn dÿli olmusan, qarû harada gþrörsÿn? – Soloq-
din tÿrs-tÿrs ona tÿrÿf baxdû.
– Budur, bax, – zirzÿmi qapaüûnûn östönÿ ÷ûxan Nerjin
cavab verdi. Qapaüûn östö, doürudan da, qarabÿnzÿr seyrÿk
vÿ yum øaq qûrov qatû ilÿ þrtölmöødö vÿ Nerjin ÿllÿri ilÿ onu
yûüa raq sinÿsini, körÿyini vÿ bþyörlÿrini sörtmÿyÿ baøladû.
O, bötön qûøû, bÿzÿn nÿzarÿt÷ilÿrin mane÷ilik tþrÿtmÿlÿrinÿ
bax ma yaraq, belinÿ qÿdÿr bÿdÿnini qarla sörtördö.
– Gþr bir necÿ buülanûr, – Spiridon baøûnû yellÿdi.
– Mÿktub da ki yenÿ yoxdur, Spiridon Danilû÷? – Nerjin
soruødu.
– Niyÿ ki, var!
– Bÿs oxumaüa niyÿ gÿtirmÿdin? Hÿr øey qaydasûndadûr?
– Mÿktub var, amma gþtörmÿk olmur. Èlandadûr.
– Mûøindÿ? Vermir? – Nerjin ÿl saxladû.
– Siyahûda mÿni asûb, lakin komendant ÷ardaüû sþkmÿyÿ
gþndÿrdi. Mÿn þzömÿ gÿlÿnÿ kimi Èlanûn qÿbulu qurtardû.
Qaldû bazar ertÿsinÿ.
– Eh, yaramazlar! – Nerjin aüzûnû geniø a÷araq dÿrindÿn
nÿfÿs aldû.
– Keøiølÿrÿ hakim olmaq ö÷ön øeytan da var, – Spiridon
yaxøû tanûmadûüû Soloqdinÿ baxaraq ÿlini yellÿdi. – Hÿ, mÿn
tÿrpÿndim.
Qulaqlarû hÿyÿt itinin qulaqlarû kimi sallanan gölmÿli
papa üûnû rahatladûqdan sonra Spiridon baøqa he÷ bir dus ta-
üûn yaxûn buraxûlmadûüû qarovulxanaya tÿrÿf getdi.
– Bÿs balta? Spiridon! Balta hanû? – birdÿn Soloqdinin
yadû na döødö.
– Nþvbÿt÷i gÿtirÿcÿk, – Spiridon ona cavab verdi vÿ gþz-
dÿn itdi.
– Hÿ, – Nerjin sinÿsini vÿ körÿyini mÿsamÿli ÿsgi ilÿ silÿ-
silÿ dedi, – Antonun xoøuna gÿlmÿdim. Yeddinciyÿ “Marfino
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
247
÷ÿpÿrinin altûnda döøöb qalmûø ÿyyaø cÿsÿdi”nÿ baxan kimi
baxdûm. Bir dÿ, dönÿn axøam mÿnÿ kriptoqrafiya qrupuna
ke÷mÿyimi tÿklif etdi, mÿn dÿ imtina etdim.
Soloqdin baøûnû buladû, narazûlûqla qûmûødû. Bu zaman
onun sÿliqÿ ilÿ tÿraø edilmiø bûülarû vÿ elÿ bu cör dÿ saq qalû
arasûndan iri, xarab da olmasa, kÿnar tÿsirlÿrdÿn sey rÿk lÿø-
miø diølÿri parûldadû:
– Sÿn þzönö hesabdar kimi yox, lap øair kimi aparûrsan.
– Nerjin tÿÿccöblÿnmÿdi: artûq hamûya mÿlum olan vÿ fikir-
lÿrini þzönön Èfrat Aydûnlûq Dili adlandûrdûüû dildÿ ifadÿ
etmÿkdÿn ibarÿt qÿribÿliyinÿ uyüun olaraq Soloqdin “riya-
ziy yat÷û”, “fizik” kimi sþzlÿri baøqalarû ilÿ ÿvÿzlÿyir, “quø
dilindÿ” olan, yÿni xarici dillÿrdÿn gÿlÿn sþzlÿri iølÿtmirdi.
Hÿlÿ dÿ yarû÷ûlpaq Nerjin tÿlÿsmÿdÿn qurulanmaqda
davam edirdi.
– Elÿdir, bu he÷ mÿnÿ yaraømûr, – mÿyusluqla dedi.
– Amma hÿr øey birdÿn elÿ bezdirdi ki, daha he÷ nÿ istÿ mi-
rÿm. Sibirÿ gþndÿrÿrlÿr, qoy gþndÿrsinlÿr... Mÿn tÿÿssöflÿ
gþrörÿm ki, Lyovka haqlûdûr, mÿndÿn skeptik ÷ûxmadû.
Gþrönör, skeptisizm tÿkcÿ baxûølar sistemi deyil, hÿr øeydÿn
ÿvvÿl – xarakterdir. Mÿn isÿ hadisÿlÿrÿ mödaxilÿ etmÿk
istÿyirÿm. Bÿzÿn dÿ kiminsÿ.... ÿngini ÿzmÿk istÿyirÿm.
Soloqdin qozlaya sþykÿnÿrÿk yerini rahatladû.
– Bu, mÿni dÿrindÿn sevindirir, dostum. Sÿnin hÿd siz
dÿrin lÿømiø inamsûzlûüûn – Zahiri Aydûnlûq Dilindÿ “skep ti-
sizm” adlandûrûlan hal – iblis bihuødarûndan, – mark sizm-
dÿn demÿk istÿyirdi, amma bunu ÿvÿz edÿ bilÿcÿk rus sþzö
tapa bilmirdi, – hÿqiqÿt iøûüûna tÿrÿf uzaqlaøma yolunda...
qa÷ûlmaz idi. Sÿn artûq uøaq deyilsÿn, – Soloqdin Nerjindÿn
altû yaø bþyök idi, – daxilÿn þzön ö÷ön möÿyyÿnlÿødirmÿli-
sÿn, insan hÿyatûnda xeyirlÿ øÿrin nisbÿtini baøa döømÿlisÿn
vÿ se÷imini etmÿlisÿn.
Soloqdin mÿnalû-mÿnalû Nerjinÿ baxûrdû, lakin Nerjin
xeyirlÿ øÿr arasûnda se÷im etmÿk istÿyini dÿrhal böruzÿ
ver mÿdi. Qleb, ÿyninÿ ki÷ik gÿlÿn kþynÿyi geyinÿndÿn vÿ
248
kombinezonu qoluna ke÷irÿndÿn sonra sþhbÿtdÿn yayû nûr-
mûø kimi dillÿndi:
– Bÿs niyÿ belÿ vacib bÿyanatûnda xatûrlatmûrsan ki,
sÿnin aülûn zÿifdir, þzön dÿ “sÿhvlÿr mÿnbÿyi”sÿn? – ilk dÿfÿ
gþrörmöø kimi baøûnû geri ataraq dostuna baxdû. – Qulaq
as, sÿndÿ yenÿ dÿ... “Hÿqiqÿt iøûüû” var vÿ “fahiøÿlik mÿnÿvi
nemÿtdir”? Puøkinlÿ dueldÿ Dantes haqlû olub?
Soloqdin razûlûqla gölömsöndö vÿ onun dÿyirmi-uzun-
sov diølÿrinin natamam sûrasû gþröndö:
– Deyÿsÿn, mÿn bu möddÿalarû uüurla mödafiÿ etmiø dim?
– ßlbÿttÿ, amma bir beyin qafasûnda, bir sinÿdÿ...
– Hÿyat belÿdir, þyrÿø. Sÿnÿ a÷ûq deyÿ bilÿrÿm ki, mÿn
qurama taxta yumurta kimiyÿm. Mÿndÿ doqquz sfera var.
– Sfera – quø sþzödör!
– Gönahkaram. Gþrörsÿn, necÿ fÿrasÿtsizÿm. Mÿndÿ
doq quz... körÿ var. Daxili körÿlÿrimi ÷ox az adama gþstÿ ri-
rÿm. Yadûndan ÷ûxarma ki, biz baülû niqab altûnda yaøayûrûq.
Hÿyatûmûz boyu – baülû niqab altûnda! Bizi mÿcbur etdilÿr.
Ömu miyyÿtlÿ isÿ insanlar romanlarda tÿsvir edilÿndÿn daha
mörÿk kÿbdirlÿr. Yazû÷ûlar bizÿ insanlarû axûra kimi izah
etmÿ yÿ ÷alûøûrlar – hÿyatda isÿ biz he÷ vaxt axûra kimi baøa
döø mö rök. Buna gþrÿ dÿ Dostoyevskini sevirÿm: Stav ro-
gin! Svid ri qaylov! Kirillov! – necÿ insandûrlar! Onlarla nÿ
qÿdÿr yaxûn dan tanûø olursansa, bir o qÿdÿr dÿ az tanûyûrsan.
– Yeri gÿlmiøkÿn, Stavrogin – hansû ÿsÿrdÿndir?
– “Øeytanlar”dan! Oxumamûsan? – Soloqdin heyrÿtlÿndi.
Nerjin gþdÿk yaø dÿsmalû øÿrf kimi boynundan asdû, cÿbhÿ-
dÿn qalma kþhnÿ vÿ artûq sþkölmÿkdÿ olan zabit ølyapasûnû
baøûna taxdû.
– “Øeytanlar”û? Bÿyÿm mÿnim nÿslim?.. Nÿ danûøûrsan!
Haradan tapacaqdûq onu? Bu ki ÿksinqilabi ÿdÿbiyyatdûr!
Sadÿcÿ, tÿhlökÿlidir! – o, sûrûqlûsûnû da geyindi. – Ömu-
miy yÿtlÿ, sÿninlÿ razû deyilÿm. Bÿyÿm tÿzÿ dustaq ayaüûnû
kame ranûn kandarûndan i÷ÿri qoyan kimi sÿn yerindÿn aøaüû
sallanûb onu gþzlÿrinlÿ kÿsib-doüramûrsan – elÿ ilk andaca
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
249
ona qiymÿt vermirsÿn – gÿlÿn dostdur, ya döømÿn? Vÿ he÷
vaxt da sÿhv etmirsÿn. Tÿÿccöblödör! Sÿn isÿ deyir sÿn –
insanû baøa döømÿk belÿ ÷ÿtindir? Fikir ver – biz sÿninlÿ
necÿ gþröømöødök? Sÿn øaraøkaya ÿlözyuyan ÿsas pillÿ kÿn-
dÿ olanda gÿlmisÿn, yadûndadûr?
– Yadûmdadûr.
– Sÿhÿr aøaüû döøöb fitlÿ mÿnasûz bir motiv ÷alûrdûm.
Sÿn isÿ özönö qurulayûrdûn, ala-toranlûqda dÿsmalû baøûndan
gþtördön vÿ mÿn yerimdÿ dondum! Sanki, ikonadakû sifÿt-
lÿrdÿn birini gþrördöm! Sonradan bildim ki, möqÿddÿs-zad
deyilsÿn. Yalan deyÿ bilmÿrÿm...
Soloqdin göldö.
– ...Sÿnin özön he÷ dÿ hÿlim deyil, amma qeyri-adidir...
Mÿn dÿrhal sÿnÿ qarøû inam hiss etdim vÿ beøcÿ dÿqiqÿdÿn
sonra danûømaüa baøladûm...
– Sÿnin ehtiyatsûzlûüûn mÿni tÿÿccöblÿndirmiødi.
– Bu cör gþzlÿri olan adam ÷uüul ola bilmÿz!
– ßgÿr mÿni oxumaq belÿ asandûrsa, – ÷ox pis. Döøÿr-
gÿdÿ lap sadÿ gþrönmÿk lazûmdûr.
– Elÿ hÿmin gön, sÿnin vÿhylÿrini dinlÿdikdÿn sonra,
sual verdim...
– ...Karamazovun sualûnû.
– Bÿli, yadûndadûr! – Urkalarla
1
necÿ olmalû? Vÿ sÿn
dedin? – Göllÿlÿmÿli! Hÿ?
Èndi Nerjin sûnaüa ÷ÿkirmiø kimi baxûrdû: bÿlkÿ, Soloq-
din imtina edÿcÿk?
Lakin Dmitri Soloqdinin gþzlÿrinin maviliyi bulanmaz
olaraq qalûrdû. Aktyor kimi ÿllÿrini sinÿsindÿ qatlayaraq –
belÿ duruø ona yaman yaraøûrdû – coøqunluqla deyirdi:
– Mÿnim dostum! Yalnûz xristianlûüû mÿhv etmÿk istÿ-
yÿn adamlar onu xÿdimlÿrin dininÿ ÷evrilmÿyÿ mÿcbur edir-
lÿr. Amma xristianlûq ruhÿn göclö insanlarûn dinidir. Biz
þzö möz dÿ dönyanûn øÿrini gþrmÿyÿ vÿ onun kþkönö kÿs-
mÿyÿ cörÿt tap ma lû yûq. Eybi yox, sÿn dÿ imana gÿlÿrsÿn.
1
Urka – þtkÿm oьru, islaholunmaz cinayÿtkar (rus. jarq.)
250
Sÿnin bu he÷ nÿyÿ inanmamaüûn döøönÿn insan ö÷ön zÿmin
ola bilmÿz – bu, ruhun kasadlûüûdûr.
Nerjin ah ÷ÿkdi.
– Bilirsÿn, mÿn dönyanûn Xaliqinin, kainatûn hansûsa Ali
Zÿkasûnûn qÿbul edilmÿsinin ÿleyhinÿ deyilÿm. ßgÿr bilmÿk
istÿsÿn, mÿn onu hÿtta hiss dÿ edirÿm. Ancaq ÿgÿr bilsÿydim
ki, Allah yoxdur, onda daha az mÿnÿviyyatlû olardûm?
– Øöb-hÿ-siz!!
– Döøönmörÿm. Niyÿ sÿn, ömumiyyÿtlÿ, hamûnûz, Allahûn
deyil, hþkmÿn konkret olaraq xristian Allahûnûn, ö÷lö yön vÿh-
dÿtinin, Bakirÿ Mÿryÿmin qÿbul edilmÿsini istÿ yir siniz... ßgÿr
mÿn bilsÿm ki, Èncil mþcözÿlÿrindÿn he÷ biri ÿslin dÿ olma-
mûødûr, inamûmûn harasû laxlayacaq? He÷ bir yeri!
Soloqdin barmaüûnû qabaüa uzadûb ciddiyyÿtlÿ ÿlini
yuxarû qaldûrdû:
– Baøqa yol yoxdur! ßgÿr sÿn dinin bircÿ dÿ olsa ehka-
mûna, Kitabûn bircÿ dÿ olsa sþzönÿ øöbhÿ etmiø olsan – hÿr
øeydaüûldû!!Сÿn–Allahsûzsan!
Barmaqlarû ilÿ qûlûncûn dÿstÿyindÿn yapûøûbmûø kimi ÿli
ilÿ havanû yardû.
– Bax belÿcÿ insanlarû þzönözdÿn uzaqlaødûrûrsûnûz!
Hamûsû – ya da he÷ nÿ! He÷ bir kompromis, he÷ bir gözÿøt
yoxdur. Bÿs ÿgÿr mÿn bötþvlökdÿ qÿbul edÿ bilmirÿmsÿ?
Nÿetmÿliyÿm?Нÿyinarxasûndadaldalanmalûyam?Mÿndeyi-
rÿm: bircÿ onu bilirÿm ki, mÿn he÷ nÿ bilmirÿm.
Sokratûn øagirdi razûlaøûrmûø kimi miøarûn dÿstÿyindÿn
tutdu, o biri dÿstÿyi Soloqdinÿ uzatdû:
– Yaxøû, odun östöndÿ bu haqda danûømazlar.
Hÿr ikisi artûq sakitlÿømiødi. Hÿvÿslÿ iøÿ baøladûlar.
Miøa rûn aüzûndan qonur aüac kÿpÿyi tþkölördö. Spiridonla
oldu üu kimi rÿvan getmÿsÿ dÿ, hÿr halda, miøar rahat ÷ÿki-
lirdi. Èki dost ÷ox sÿhÿrlÿri bu cör, odun doürayaraq qarøû-
lamûødûvÿbir-birinÿiradtutmadaniølÿmÿyÿþyrÿшmiødilÿr.
Onlar yalnûz kþnöllö vÿ zÿrurÿtdÿn doümayan ÿmÿyin verÿ
bilÿcÿyi øþvq vÿ lÿzzÿtlÿ iølÿyirdilÿr.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
251
Yalnûz dþrdöncö kþtöyö kÿsmÿyÿ baølayarkÿn yanaq-
larû allanmûø Soloqdin mûzûldandû:
– Döyönÿ iliømÿsÿk yaxøûdûr...
Dþrdöncö kþtöyö kÿsib qurtarandan sonra Nerjin deyin-
mÿyÿ baøladû:
– Hÿ, döyönlödör, ÿclaf.
ßtirli, aü, sarû oduncaq kÿpÿyi miøar÷ûlarûn øalvarlarûna
vÿ ayaqqabûlarûnûn östönÿ tþkölördö. Ahÿngdar iø onlarû
sakitlÿødirir vÿ fikirlÿrinÿ yeni dözÿn verirdi.
Sÿhÿr yuxudan qanûqara duran Nerjin döøönördö ki,
yalnûz döøÿrgÿlÿrdÿ ke÷irdiyi birinci ildÿ onu boüa bilÿrdilÿr,
indi isÿ nÿfÿsi tamam baøqadûr: artûq gicgicÿlÿrin sûrasûna
döømÿk ö÷ön dÿridÿn-qabûqdan ÷ûxmayacaq, ömumi döøÿr-
gÿ lÿr dÿn qorxmayacaq – ÿksinÿ, sakitcÿ, hÿyatûn dÿrin lik-
lÿ rindÿn xÿbÿrdar insan kimi sÿhÿr dözölöøönÿ suvaüa vÿ
ya mazuta bulaømûø sûrûqlûda ÷ûxacaq, bötön on iki saatlûq
iø gönö ÿrzindÿ vaxtûnû birtÿhÿr ke÷irÿcÿk – möddÿtinin
sonuna kimi qalan beø ili belÿ dÿ olacaq. Beø il – on il deyil.
Beø il saü qalmaq olar. Bircÿ øeyi gÿrÿk daim þzönÿ xatûrlada-
san: hÿbsxana tÿkcÿ lÿnÿt deyil, hÿm dÿ xoøbÿxtlikdir.
Miøarû ÷ÿkÿ-÷ÿkÿ Nerjin belÿ döøönördö. He÷ cör tÿsÿv-
vö rönÿ gÿtirÿ bilmirdi ki, onun miøarû þzönÿ tÿrÿf ÷ÿkÿn
tÿrÿf daøû hÿbsxana haqqûnda nÿ vaxtsa canûnû qurtarmalû
oldu üu sûrf lÿnÿt kimi döøönör.
Soloqdin isÿ son aylar möftÿcÿ yerinÿ yetirdiyi iøindÿ
hamûdan gizli nail olduüu, ona azadlûq vÿd edÿn bþyök
uüuru haqqûnda döøönördö. Hÿmin iø haqqûnda hÿlledici
hþk mö bu gön sÿhÿr yemÿyindÿn sonra dinlÿmÿli idi vÿ
þncÿ dÿn hiss edirdi ki, hþkm yaxøû olacaq. Soloqdin uzun
illÿr boyu gah istintaqda, gah da döøÿrgÿlÿrdÿ aclûqlardan
ke÷ miø, illÿr boyu fosfordan mÿhrum olmuø, bötön bunlara
bax ma ya raq, mörÿkkÿb möhÿndis iøinin þhdÿsindÿn gÿlÿ
bil miø beyni haqda qörurla döøönördö. Hÿyat qövvÿlÿrinin
yöksÿliøi – qûrx yaøûna ÷atanda bu yöksÿliø kiøilÿrdÿ necÿ dÿ
þzönö gþstÿrir! Xösusÿn dÿ onlarûn coøqun hÿyat enerjisinin
252
nÿsil artûrmaüa yþnÿlmÿdiyi, anlaøûlmaz bir tÿrzdÿ göclö
fikirlÿrÿ ÷evrildiyi hallarda!
Dostları ilə paylaş: |