81
Bobûnin ÷uüullarla baülû hay-köyÿ fikir vermÿdÿn iri
addûm larla ÿsas dairÿ boyu gÿzirdi. Bu zaman ona ki÷ik
kater bþyök gÿmiyÿ yan alarkÿn tez-tez kursunu dÿyiøÿn
kimi saüa-sola dþnÿrÿk onun dairÿsinÿ ÷ûxmaüa ÷alûøan
bala ca boy Gerasimovi÷ yaxûnlaødû.
– Aleksandr Yevdokimû÷!
Gÿzinti vaxtû bu cör yanaømaq vÿ gÿzintiyÿ mane olmaq
øaraøkada bir o qÿdÿr dÿ nÿzakÿtli hÿrÿkÿt sayûl mûrdû. Hÿm
dÿ onlar bir-birini ÷ox az tanûyûrdûlar, demÿk olar ki, he÷
tanûmûrdûlar.
Lakin Bobûnin dayandû:
– Eøidirÿm sizi.
– Mÿnim sizÿ bir elmi sualûm var.
– Buyurun.
Vÿ onlar orta addûmlarla yanaøû gÿzmÿyÿ baøladûlar.
Dairÿninyarûsûnûke÷ÿnÿkimиGerasimovi÷susdu.Yal-
nûz bundan sonra sualûnû verdi:
– Siz utanmûrsûnûz ki?
Tÿÿccöblÿnmiø Bobûnin ÷uqun qazana bÿnzÿr baøûnû
÷evirdi, yoldaøûna baxdû (amma yollarûna davam etdilÿr).
Sonra da, gÿzÿ-gÿzÿ, qarøûdakû cþkÿlÿrÿ, insanlara, ÿsas bina-
ya baxmaüûna davam etdi.
Dairÿninтамdþrddÿцчцqÿdÿrfikirlÿøди,сонраcavabverdi:
– Þzö dÿ necÿ!
Dairÿnin dþrddÿ biri.
– Onda bÿs niyÿ?
Dairÿnin yarûsû.
– ... Lÿnÿtÿ gÿlÿsÿn, adam yenÿ dÿ yaøamaq istÿyir.
Dairÿnin dþrddÿbiri.
– ...Þzöm dÿ ÷aøûb qalmûøam.
Daha dþrddÿ biri.
– Möxtÿlif anlar olur... Dönÿn nazirÿ dedim ki, mÿnim
he÷ nÿyim qalmayûb. Lakin yalan sþylÿdim: bÿs saülam lûq?
768
Bÿs ömid? Tamamilÿ real birinci namizÿd... Azadlûüa tamam
qocalmamûø ÷ûxmaq, mÿhz hÿmin qadûna rast gÿlmÿk,
o qadûna ki... Vÿ uøaqlar... Sonra da ki, bu lÿnÿtÿ gÿlmiø
maraq, bax indi maraqlûdûr... Mÿn, ÿlbÿttÿ, bu hissimÿ gþrÿ
þzömÿ nifrÿt edirÿm... Möxtÿlif anlarda... Nazir mÿnim östö-
mÿ döø mÿk istÿyirdi, mÿn onu yaxûn buraxmadûm. Belÿcÿ,
þz-þzönÿ cÿlb olunursan... Utanûram, ÿlbÿttÿ...
Susdular.
– Onda demÿyin ki, sistem pisdir. Þzömöz gönahkarûq.
Tam dþvrÿ.
– Aleksandr Yevdokimovi÷, ÿgÿr tez azad olmaq ö÷ön
sizÿ atom bombasû dözÿltmÿyi tÿklif etsÿydilÿr?
– Bÿs siz? – Bobûnin maraqla ona baxdû.
– He÷ vaxt.
– ßminsiniz?
– He÷ vaxt.
Dþvrÿ. Amma hansûsa baøqa bir dþvrÿ.
– Hÿrdÿn döøönörsÿn: gþrÿsÿn, bunlara atom bombasû
dözÿldÿnlÿr necÿ insanlardûr?! Sonra baxûrsan þzömözÿ –
yÿqin, belÿcÿ, bizim kimi... Bÿlkÿ, siyasi dÿrslÿrÿ dÿ gedirlÿr...
– Nÿ danûøûrsûnûz!
– Niyÿ dÿ yox?.. Þzlÿrinÿ ÿmin olmalarûna ÷ox kþmÿk
edÿrdi.
Sÿkkizdÿbiri.
– Mÿn belÿ döøönörÿm, – balacaboy fikrini davam
etdirdi. – Alim ya siyasÿt barÿdÿ hÿr øeyi bilmÿlidir – kÿø fiy-
yat mÿlumatlarûnû da, gizli planlarû da vÿ hÿtta ÿmin olma lû-
dûr ki, siyasÿti þzö ÿlinÿ alacaq! – ancaq bu mömkön deyil...
Ya da ki onun haqqûnda, ömumiyyÿtlÿ, fikir yöröt mÿ mÿli dir,
qara qutu haqqûnda olduüu kimi.
Sûrf etik cÿhÿtdÿn döøönmÿk: tÿbiÿtin bötön bu qöv-
vÿ lÿ rini mÿn bu qÿdÿr lÿyaqÿtsiz, hÿtta øÿrÿfsiz adamla rûn
ixti ya rûna verÿ bilÿrÿmmi? Yoxsa bataqlûqda bircÿ sadÿ lþvh
addûm ata bilirlÿr: “Amerika bizÿ tÿhlökÿ tþrÿdir”... Bu, ali-
min möhakimÿsi deyil, uøaq yanlûølûüûdûr.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
769
– Bÿs, – azman etiraz etdi, – okeanûn o tayûnda necÿ
möhakimÿ yörödÿcÿklÿr? Oradakû Amerika prezidenti bÿs
kimdir?
– Bilmirÿm, ola bilÿr orada da. Ola bilÿr – he÷ kÿsin...
Biz, alimlÿr, ömumdönya forumuna yûüûøûb razûlûüa gÿlmÿk
imkanûndan mÿhrumuq. Lakin zÿkamûzûn dönyanûn bötön
siyasÿt÷ilÿrindÿn östön olmasû hÿr birimizÿ hÿbsxanala-
rûn tÿkadamlûq kameralarûnda belÿ tamamilÿ dözgön olan
ömumi qÿrar qÿbul etmÿk vÿ bu qÿrara gþrÿ dÿ fÿaliyyÿt
gþs tÿr mÿk imkanû verir.
Dþvrÿ.
– Bÿli...
Dþvrÿ.
– Bÿli, ola bilÿr...
Dþrddÿbiri.
– Gÿlin bu kollokviumumuzu sabah nahar vaxtû davam
etdirÿk. Sizin adûnûz... Èllarion...?
– Pavlovi÷.
Daha bir qapanmamûø dþvrÿ, nal øÿklindÿ.
– Xösusilÿ Rusiya ilÿ baülû. Mÿnÿ bu gön bir rÿsm haq-
qûnda danûødûlar – “Þtöb-ke÷ÿn Rusiya”. Siz eøitmÿ misiniz?
– Yox.
– ßlbÿttÿ, o, axû hÿlÿ ÷ÿkilmÿyib. Bÿlkÿ dÿ, he÷ belÿ
deyil. Burada ÿsas addûr, ideyadûr. Rusiyada möhafizÿkarlar
da olub, islahat÷ûlar da, dþvlÿt xadimlÿri dÿ – onlar yox dur-
lar. Rusiyada din xadimlÿri olublar, vaizlÿr olublar, yalan÷û
ev ilahiyyat÷ûlarû da, kafirlÿr dÿ, raskol÷ular da – onlar yox-
durlar.
Rusiyada yazû÷ûlar, filosoflar, tarix÷ilÿr, sosioloqlar, iqti-
sad ÷ûlar olublar – onlar yoxdurlar. Nÿhayÿt, inqilab÷ûlar,
kon spiratorlar, bombaatanlar, qiyam÷ûlar olublar – onlar da
yoxdurlar. Sa÷larûna qaytan taxan sÿnÿtkarlar olublar, saq-
qallarû qurøaqlarûna ÷atan ÿkin÷ilÿr olublar, troykada ÷apan
kÿndlilÿr, igid kazaklar, azad sÿfillÿr olublar – onlarûn da
he÷ biri yoxdur! Qûllû qara pÿncÿ onlarûn hamûsûnû ilk on iki
770
il ÿrzindÿcÿ söpörlÿdi. Bötön bu mösibÿtlÿr i÷indÿn bircÿ
÷eømÿ axûb ke÷ÿ bildi, hÿmin ÷eømÿ bizik – texno-elita.
Möhÿn dislÿri vÿ alimlÿri, bizlÿri, nÿ qÿdÿr dÿ olsa, o biri lÿ-
rin dÿn az hÿbs ediblÿr, az göllÿlÿyiblÿr. ×önki ideologiyanû
onlara istÿnilÿn fûrûldaq÷û dözöb qoøa bilÿr, fizika isÿ yalnûz
þz sahi bi nin sÿsinÿ tabedir.
Biz tÿbiÿtlÿ mÿøüul olmuøuq, qardaølarûmûz isÿ cÿmiy-
yÿtlÿ. Budur, biz qalmûøûq, qardaølarûmûz isÿ yoxdurlar. Bÿs
humanitar elitanûn ger÷ÿklÿødirÿ bilmÿdiyinin varisi kim
olma lûdûr, biz yox? ßgÿr biz iøÿ qarûømasaq, onda bÿs kim?..
Yÿni þhdÿsindÿn gÿlÿ bilmÿrik? Biz ÿlimizdÿ tutmadan
Sirius-B-nin ÷ÿkisini tapdûq, elektronlarûn sû÷rayûølarûnû
hesab ladûq – yÿni cÿmiyyÿtdÿ azûb qalarûq? Lakin biz nÿ
edi rik? Bu cör øaraøkalarda onlar ö÷ön reaktiv möhÿrrik lÿr
dözÿl dirik! Fau raketlÿri! Mÿxfi telefoniya! Bÿlkÿ dÿ, atom
bom basû? Tÿki bizÿ yaxøû olsun? Maraqlûdûr? ßgÿr bizi belÿ
asan lûqla satûn almaq olursa, onda biz nÿ elitayûq?
– Bu ÷ox ciddi mÿsÿlÿdir, – Bobûnin dÿmir÷i körÿsi kimi
fûsûldadû. – Sabah davam etdirÿrik, yaxøûmû?
Artûq iøÿ ÷ûxmaq zÿngi ÷alûnmûødû. Gerasimovi÷ Nerjini
gþröb onunla saat doqquzdan sonra arxa pillÿkÿnin östöndÿ,
rÿssamûn atelyesindÿ gþröømÿk barÿdÿ razûlûüa gÿldi.
O axû vÿd vermiødi, aüûlla qurulmuø cÿmiyyÿt barÿdÿ.
82
Mayor Øikinlÿ möqayisÿdÿ mayor Mûøinin vÿzifÿsinin
þzÿlliklÿri, þz mÿnfi vÿ mösbÿt cÿhÿtlÿri vardû. ßsas mösbÿt
cÿhÿt mÿktublarûn oxunmasû, onlarûn gþndÿrilmÿsi vÿ ya
gþndÿrilmÿmÿsi idi. Mÿnfi cÿhÿtlÿr isÿ ondan ibarÿt idi ki,
dustaqlarûn yatabla gþndÿrilmÿsi, iøÿ gþrÿ onlara pulun
þdÿnilmÿmÿsi, qidalanma kateqoriyasûnûn tÿyin edil mÿsi,
qohumlarû ilÿ gþröølÿrin qrafiki vÿ bir sûra xidmÿti bÿha nÿ-
lÿr Mûøinin sÿlahiyyÿtindÿ deyildi. Þzö ilÿ rÿqabÿt aparan
tÿø ki lata, hÿtta hÿbsxanadaxili yeniliklÿrdÿn ilk olaraq
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
771
xÿbÿrtutan mayor Øikinÿ ÷ox øeydÿ qibtÿ edÿn mayor
Mûøin øÿffaf pÿrdÿ dalûndan gÿzinti hÿyÿtindÿ baø verÿnlÿrin
möøahidÿ edilmÿsinÿ dÿ göc verirdi. (Ö÷öncö mÿrtÿbÿdÿ
yerlÿøÿn kabinetinin pÿncÿrÿsinin uüursuz yerlÿømÿsi
sÿbÿ bin dÿn Øikin belÿ imkandan mÿhrum idi.) Dustaqlarûn
onlarûn adi hÿyatlarûnda möøahidÿ edilmÿsi dÿ Mûøinÿ bÿzi
materiallar verirdi. Þz pusqusundan baxaraq, xÿbÿr÷ilÿ ri-
nin gÿtirdiklÿri mÿlumatlarû dolüunlaødûrûrdû, kimin kiminlÿ
gÿzdiyini, hÿyÿcanla vÿ ya sakit danûødûüûnû gþrördö. Sonra
isÿ mÿktublarû verÿrkÿn vÿ ya qÿbul edÿrkÿn, gþzlÿnilmÿz
suallar verib dustaqlarû ÷aødûrmaüû xoølayûrdû:
– Yeri gÿlmiøkÿn, dönÿn nahar fasilÿsi vaxtû Petrovla
nÿdÿn danûøûrdûnûz?
Bu yolla bÿzÿn þzönö itirmiø mÿhbusdan faydalû mÿlu-
matlar da alûrdû.
Bu gön dÿ nahar fasilÿsi vaxtû Mûøin nþvbÿti dustaüa
gþzlÿmÿyi ÿmr edib yenÿ hÿyÿtÿ baxûrdû. (Amma ÷uüul
ovunu gþrÿ bilmÿdi, ov binanûn o biri baøûnda gedirdi.)
Göndöz saat ö÷dÿ, nahar fasilÿsi bitÿndÿn vÿ deyingÿn
starøina qÿbula döøÿ bilmÿyÿnlÿri daüûtdûqdan sonra Dûrsini
i÷ÿri buraxmaq ÿmr olundu.
Èvan Feofanovi÷ Dûrsinÿ tÿbiÿt enli, almacûq sömöklÿri
÷ûxmûø, batûq sifÿt bÿxø etmiødi. Nitqi dÿ aydûn deyildi, hÿtta
soyadûnû da, sanki, istehza ö÷ön vermiødilÿr. Ènstituta nÿ
vaxtsa dÿzgah arxasûndan, axøam fÿhlÿ faköltÿsindÿn qÿbul
edilmiødi, sûravi tÿlÿbÿ kimi zÿif, amma sÿylÿ oxumuødu.
Qabiliyyÿtlÿri dÿ var idi, lakin Dûrsin onlarû özÿ ÷ûxara bil-
mirdi, bötön hÿyatû boyu onu sûxmûø, incitmiødilÿr. Yed din-
ci dÿ dÿ onu istismar etmÿyÿn yox idi. Mÿhz buna gþrÿ dÿ
onun ÿlavÿ gözÿøtlÿrlÿ bir az yumøaldûlmûø on ili baøa ÷atmaq
özrÿ idi vÿ bu sÿbÿbdÿn dÿ Dûrsin mödiriyyÿtin qarøûsûnda
ÿvvÿl kindÿn dÿ ÷ox ÿsirdi. Onun ÿn ÷ox qorxduüu øey möha-
ribÿ illÿrindÿ tez-tez rastlaødûüû ikinci möddÿt almaq idi.
Elÿ birinci möddÿti dÿ boø yerÿ almûødû. Möharibÿnin
ÿvvÿlindÿ mÿnzilinÿ gþzlÿri döømöø (vÿ sonradan da onu
772
almûø) qonøularûnûn donosu ÿsasûnda “antisovet tÿbliüata
gþrÿ” tutulmuødu. Doürudur, sonradan aydûn olmuødu ki,
o, tÿbliüat-zad aparmayûb, amma apara bilÿrdi, ÷önki alman
radiosuna qulaq asûrdû. Doürudur, o, alman radiosuna qulaq
asmûrdû, amma asa bilÿrdi, belÿ ki, evindÿ qadaüan olun-
muø radioqÿbuledici vardû. Doürudur, onun belÿ qÿbul edi-
cisi yox idi, amma ehtimal ki, ola bilÿrdi, ÷önki ixtisasca
möhÿn dis-radist idi, donosa gþrÿ onun evindÿn iki ÿdÿd
radio lampasû da tapûlmûødû.
Dûrsin qismÿtinÿ möharibÿ dþvrö döøÿrgÿlÿrinin – hÿm
insanlarûn atlarûn qabaüûndan oüurlayûb ÷iy arpa yediklÿri,
hÿm dÿ ilk tayqa köknarûna vurulmuø “Döøÿrgÿ mÿntÿ qÿsi”
taxtasûnûn altûnda unu qarla qarûødûrdûqlarû dþvrlÿrin mÿøÿq-
qÿtlÿrini axûra kimi ÷ÿkmÿk döømöødö. Dûrsinin QULaq
þlkÿ sindÿ olduüu sÿkkiz il ÿrzindÿ onlarûn iki uøaüû tÿlÿf
oldu, arvadû sömöklÿri ÷ûxmûø qarûya dþndö, bu zaman bir-
dÿn yada döødö ki, Dûrsin möhÿndisdir vÿ onu bura gÿtir-
dilÿr, kÿrÿ yaüû vermÿyÿ baøladûlar, hÿm dÿ arvadûna ayda
yöz manat pul gþndÿrÿ bildi.
Èndi isÿ arvadûndan mÿktub gÿlmirdi vÿ bunu he÷ cör
izah edÿ bilmirdi. Arvadû þlÿ dÿ bilÿrdi.
Mayor Mûøin ÿllÿrini masanûn östönÿ qoyaraq otur muø-
du. Masanûn östö kaüûzlardan azad idi, mörÿkkÿbqabû nûn
aüzû baülû, qÿlÿmucu isÿ quru idi, mayorun qûrmûzûmtûl-
bÿnþv øÿyi özöndÿ dÿ (hÿmiøÿki kimi) he÷ bir ifadÿ yox idi.
Onun ÿtli alnûnda bircÿ dÿnÿ dÿ olsun nÿ qocalûq, nÿ dÿ fikir
qûrûøû gþzÿ dÿymirdi. Yanaqlarû da ÿtli idi. Mûøinin sifÿti pal-
÷û üûna ÷ÿhrayû vÿ bÿnþvøÿyi rÿnglÿr qatûlmûø biø miø gildÿn
hazûr lanmûø böt sifÿtini xatûrladûrdû. Gþzlÿri isÿ peøÿ kar-
casûna ifadÿsiz, hÿyat nurundan mÿhrum idi, bu qÿbildÿn
olan adamlarda tÿqaödÿ ÷ûxandan sonra da ke÷mÿyÿn boø
tÿkÿb bör ifadÿ edirdi.
Belÿ øey he÷ olmamûødû! Mûøin oturmaüû tÿklif etdi
(Dûr sin artûq baøûna hansû bÿlanûn gÿlÿ bilÿcÿyini vÿ indi
yazûlacaq protokolun nÿ barÿdÿ olacaüûnû gþtör-qoy edirdi).
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
773
Sonra mayor bir xeyli susdu (tÿlimata uyüun olaraq) vÿ nÿha-
yÿt, dedi:
– Baxûn, siz øikayÿtlÿnirsiniz. Gedib-gÿlirsiniz, øikayÿt-
lÿ nir siniz. Èki aydûr mÿktub almûrsûnûz.
– Ö÷ aydan ÷oxdur, vÿtÿndaø rÿis! – Dûrsin qorxaqlûqla
dÿqiqlÿødirdi.
– Yaxøû, ö÷ olsun, nÿ fÿrqi var? Lakin siz he÷ fikir lÿ øir-
sinizmi ki, arvadûnûz necÿ adamdûr?
Mûøin tÿlÿsmÿdÿn, sþzlÿri aydûn tÿlÿfföz edÿrÿk, cöm lÿ-
lÿr arasûnda bþyök fasilÿlÿr buraxaraq danûøûrdû.
– Sizin arvadûnûz necÿ adamdûr? Hÿ?
– Mÿn... baøa döømörÿm... – Dûrsin kÿkÿlÿdi.
– Nÿyi baøa döømörsönöz? Onun siyasi simasû necÿdir?
Dûrsinin rÿngi qa÷dû. Belÿ ÷ûxûrdû ki, ÷ÿkdiklÿri hÿlÿ bÿs
deyilmiø. Daha bir zÿrbÿ almaüa hazûrlaødû. Arvadû mÿk tu bun-
da nÿ isÿ yazmûødû vÿ indi, onun azad olunmasû ÿrÿfÿsindÿ...
Daxilindÿ arvadû ö÷ön dua etdi. (Döøÿrgÿdÿ dua etmÿyi
dÿ þyrÿnmiødi.)
– O, daim inlÿyÿn, sûzûldayan adamdûr, belÿlÿri isÿ bizÿ
lazûm deyil, – mayor fikrini sÿrt øÿkildÿ izah etdi. – Onda
qÿribÿ bir korluq var: hÿyatûmûzdakû yaxøû cÿhÿtlÿri gþrmör,
yalnûz pis olanlarû øiøirdir.
– Allah xatirinÿ! Ona nÿ olub?! – Dûrsin baøûnû yellÿdÿrÿk
yalvarûcû tÿrzdÿ soruødu.
– Ona? – Mûøin daha bþyök fasilÿlÿrlÿ danûømaüa baø-
ladû. – Ona? He÷ nÿ. (Dûrsin rahat nÿfÿs aldû.) – Hÿlÿlik.
Tÿlÿsmÿdÿn masasûndan bir mÿktub ÷ûxararaq Dûrsinÿ
uzatdû.
– Minnÿtdaram! – Dûrsin boüula-boüula dedi. – Gedÿ
bilÿrÿm?
– Yox. Burada oxuyun. ×önki bu cör mÿktubu mÿn sizÿ
yataqxanaya verÿ bilmÿrÿm. Belÿ mÿktublara gþrÿ dustaq-
lar azadlûqda olanlar barÿdÿ nÿ fikirlÿøÿ bilÿrlÿr? Oxuyun.
Vÿ xidmÿtinin bötön ÷ÿtinliklÿrinÿ sinÿ gÿrmÿyÿ hazûr
olan bÿnþvøÿyi böt kimi donub-qaldû.
774
Dûrsin vÿrÿqi zÿrfdÿn ÷ûxartdû, þzö bunu gþrmÿsÿ dÿ
mÿktub onu yazan qadûnûn surÿtini dÿ þzöndÿ ehtiva etdiyi
ö÷ön kÿnar gþzdÿ xoøagÿlmÿz tÿÿccöb hissi doüura bilÿrdi:
mÿktub bi÷imsiz, nahamar sarüûlûq kaüûzda yazûlmûødû, bircÿ
sÿtri dÿ vÿrÿqin bir kÿnarûndan o birisinÿ kimi döz xÿtlÿ
gedib ÷atmûrdû, bötön sÿtirlÿr ÿyilir, iradÿsiz bir halda saüa,
elÿ hey aøaüû döøördö. Mÿktuba 18 sentyabr tarixi qoyul-
muødu:
“ßzizim Vanya! Yazmaüa oturmuøam, þzöm isÿ
yatmaq istÿyirÿm, yaza bilmirÿm. Èødÿn gÿlÿn kimi
bostana gedirÿm, Manyuøka ilÿ kartof ÷ûxardûrûq.
Xûrda alûnûb. Mÿzuniyyÿti he÷ yana getmÿmiøÿm,
paltarûm yoxdur, hamûsû cûrûlûb. Pul yûümaq istÿdim
ki, sÿnin yanûna gÿlim, he÷ nÿ alûnmûr. O vaxt Nika
yanûna gÿlmiødi, ona dedilÿr ki, burada belÿ adam
olmur, anasûyla atasû onu danladûlar – niyÿ getmi-
sÿn, indi sÿni dÿ qeydÿ gþtöröblÿr, izlÿyÿcÿklÿr.
Ömumiyyÿtlÿ, onlarla mönasibÿtlÿrimiz gÿrgindir,
L.V. ilÿ isÿ onlar he÷ danûømûrlar da.
Pis yaøayûrûq. Nÿnÿ ö÷ ildir, yatûr, yerindÿn
durmur, quruyub qaxaca dþnöb, nÿ þlmÿyinÿ þlör,
nÿ dÿ saüalmaüûna saüalûr, hamûmûzû ÿldÿn salûb.
Nÿnÿdÿn dÿhøÿtli iy gÿlir, burada hÿmiøÿ didiøirlÿr,
L.V. ilÿ danûømûram, Manyuøka da ÿrindÿn tamam
ayrûlûb, qûzûn sÿhhÿti pisdir, uøaqlarû sþzönÿ bax mûr-
lar, iødÿn gÿlÿn kimi dÿhøÿtlÿ rastlaøûrûq, gþydÿn
lÿnÿtlÿr yaüûr, hara qa÷ûm, bu nÿ vaxt qurtaracaq?
Sÿni bÿrk-bÿrk þpörÿm. Saü ol.”
Hÿtta imza, he÷ olmasa, “sÿnin” sþzö dÿ yox idi.
Sÿbirlÿ Dûrsinin mÿktubu tÿkrar oxuyub qurtarmaüûnû
gþzlÿyÿn mayor Mûøin aü qaølarûnû vÿ bÿnþvøÿyi dodaqlarûnû
tÿrpÿdÿrÿk dedi:
– Mÿn mÿktubu gÿlÿn kimi sizÿ vermÿdim. Fikirlÿødim
ki, bu, ani bir ÿhvaldûr, sizÿ isÿ örÿklÿ iølÿmÿk lazûmdûr.
Gþzlÿyirdim ki, yaxøû bir mÿktub da gþndÿrsin. Amma
ke÷ÿn ay gþrön nÿ gÿldi.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
775
Dûrsin sÿssizcÿ baøûnû qaldûrûb mayora baxdû; baxûøû
irad belÿ ifadÿ etmirdi, bi÷imsiz sifÿtindÿ isÿ yalnûz aürû
oxunurdu. Titrÿk barmaqlarû ilÿ ikinci zÿrfi gþtöröb a÷dû,
ÿvvÿlki kimi ÿyri-öyrö sÿtirlÿrlÿ, bu dÿfÿ artûq øagird dÿftÿ-
rin
dÿn qoparûlmûø vÿrÿqdÿ yazûlmûø mÿktubu ÷ûxartdû.
“30 oktyabr.
ßzizim Vanya! Sÿn inciyirsÿn ki, seyrÿk yazûram,
mÿn isÿ iødÿn gec gÿlirÿm vÿ hÿr gön odun dalûnca
meøÿyÿ gedirÿm, axøam döøör, elÿ yoruluram ki, lap
yûxûlûram, gecÿlÿr pis yatûram, nÿnÿ qoymur. Sÿhÿr tez-
dÿn, saat beødÿ dururam, sÿkkizdÿ iødÿ olmalûyam.
Allaha øökör ki, payûz isti ke÷ir, amma qabaqdan qûø
gÿlir! Anbardan kþmör almaq olmur, ancaq rÿislÿrÿ
tanûø lûqla verirlÿr. Bu yaxûnlarda odun øÿlÿsi dalûmdan
döød ö, elÿ yerlÿcÿ sörödöm, qaldûrmaüa taqÿtim qalma-
mûø dû, þz-þzömÿ fikirlÿødim: “Odun øÿlÿsi aparan qarû”!
Aüûrlûq qaldûrmaqdan qasûüûmda yûrtûq ÿmÿlÿ gÿlib. Nika
tÿtilÿ gÿlmiødi, artûq maraqlû qûz olub, bizÿ he÷ gÿlib
dÿymÿdi. Sÿni aürûsûz xatûrlaya bilmirÿm. Baøqa he÷ bir
ömid yerim yoxdur. Nÿ qÿdÿr taqÿtim var, iølÿyÿcÿyÿm,
bircÿ qorxduüum odur ki, nÿnÿ kimi yorüan-dþøÿyÿ
döøÿrÿm. Nÿnÿnin ayaqlarû tÿmiz tutulub, øiøib, nÿ otura,
nÿ dÿ dura bilmir. Belÿ aüûr olanlarû isÿ xÿstÿxanaya
gþtörmörlÿr, sÿrfÿli deyil. Hÿr dÿfÿ L.V. ilÿ onu qaldûrmalû
oluruq, o altûnû batûrûr, evdÿn dÿhøÿtli iy gÿlir, bu hÿyat
deyil, katorqadûr. ßlbÿttÿ, onun gönahû yoxdur, amma
daha dþzmÿyÿ göcöm qalmayûb. Sÿnin dalaømamaq
mÿslÿhÿtinÿ baxmayaraq, hÿr gön dalaøûrûq, L.V.-dÿn
eøitdiyim ancaq ÿclaf vÿ murdardûr. Manyuøka da uøaq-
larûnû sþyör. Bizimkilÿr dÿ yÿni belÿ ola bilÿrdilÿr? Bilir-
sÿn, ÷ox vaxt sevinirÿm ki, uøaqlarûmûz yoxdur.
Valerik bu il mÿktÿbÿ getdi, ona ÷ox øey lazûmdûr,
pul isÿ yoxdur. Doürudur, Paveldÿn tutub Manyuøaya
aliment verirlÿr, mÿhkÿmÿnin qÿrarû ilÿ. Daha yazmaüa
he÷ nÿ yoxdur.
Saü ol. Þpörÿm.
He÷ olmasa, bayram gönö yatardûm, nömayiøÿ get-
mÿ liyÿm...”
776
Bu mÿktubun östöndÿ Dûrsin donub-qaldû. ßllÿrini özö-
nÿ tutdu, sanki, yuyunmaq istÿyirdi, amma yuyunmurdu.
– Nÿ oldu? Oxudunuz, ya yox? Deyÿsÿn, he÷ oxu mur-
su nuz. Baxûn, siz yaølû adamsûnûz. Savadlû. Hÿbsxa nada
olmu su nuz. Bilirsiniz ki, bu nÿ mÿktubdur. Möharibÿ vaxtû
bu cör mÿktublara gþrÿ iø kÿsirdilÿr. Nömayiø hamû ö÷ön
bayramdûr, onun ö÷ön isÿ yox? Kþmör! Kþmörö rÿis lÿrÿ
yox, bötön vÿtÿndaølara verirlÿr, amma ÿlbÿttÿ ki, nþv bÿ
gþzlÿnilmÿklÿ. Mÿn bu mÿktubu da bilmirdim, sizÿ verim,
yoxsa yox, lakin ö÷öncösö gÿldi, yenÿ de elÿ. Mÿn döøön-
döm, döøöndöm, qÿrara gÿldim – mÿsÿlÿni qurtarmaq
vaxtû dûr. Siz þzönöz buna son qoymalûsûnûz. Ona bir mÿktub
yazûn. Bilir siniz. Belÿ, nikbin ruhda, qadûna dÿstÿk olun.
Baøa salûn ki, øikayÿtlÿnmÿk lazûm deyil, hÿr øey dözÿlÿcÿk.
Ora da bax, var la nûblar, miras alûblar. Oxuyun.
Mÿktublar sistem özrÿ, xronoloji qayda ilÿ gÿlirdi.
Ö÷ön cö mÿktub dekabrûn 8-dÿ yazûlmûødû.
“ßzizim Vanya! Sÿnÿ kÿdÿrli xÿbÿr yazûram: 1949-cu
il noyabrûn 26-da saat 12 sûfûr beødÿ nÿnÿ vÿfat etdi. Vÿfat
etdi, bizim isÿ bir qÿpiyimiz dÿ yoxdur, Miøa saü olsun,
200 manat verdi, hÿr øey ucuz baøa gÿldi, amma ÿlbÿttÿ,
dÿfn kasûb alûndû, nÿ keøiø vardû, nÿ dÿ musiqi, tabutu
arabaya qoyub qÿbiristanlûüa apardûq, östönö torpaqlayûb
gÿldik. Èndi evdÿ bir az sakitlik yaranûb. Mÿn þzöm dÿ
xÿstÿlÿnmiøÿm, gecÿlÿr pis tÿrlÿyirÿm, hÿtta yastûüûm vÿ
dþøÿkaüûlarûm da yaø olur. Falûma baxan qara÷û deyib ki,
qûøda þlÿcÿyÿm, belÿ yaøayûødan canûmû qurtaracaüûma
sevi ni rÿm. L.V. yÿqin, vÿrÿmÿ tutulub, þskörör, boüa zûn-
dan da qan gÿlir, iødÿn gÿlÿn kimi sþyöømÿyÿ baølayûr,
kaf tar kimi hirsli olur. Manyuøka ilÿ ikisi mÿni ÿldÿn salûb-
lar. Elÿ bÿdbÿxtÿm ki, daha dþrd diøim xarab oldu, ikisi
döø dö, saldûrmaq lazûmdûr, amma yenÿ pul yoxdur, gÿrÿk
nþv bÿ lÿrdÿ dÿ oturasan.
Sÿnin ö÷ aylûq maaøûn, ö÷ yöz manat vaxtûnda gÿlib
÷atdû, biz lap donurduq, anbarda nþvbÿ ÷atmûødû (4576-cû
idim) – bircÿ toz verirdilÿr, onu almaüa dÿyÿrdimi? Sÿnin
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
777
ö÷ yöz manatûna Manyuøa þz iki yöz manatûnû da ÿlavÿ etdi,
þzömözdÿn söröcöyÿ dÿ pul verdik, iri kþmör gÿtirdi. Kar-
to fumuz isÿ yaza kimi ÷atmayacaq, iki bostandan, tÿsÿvvör
et, he÷ nÿ yûümadûq, yaüûø olmadû, mÿhsul yox idi.
Uøaqlarla da ki, daim davadûr, Valeri iki, bir alûr, mÿk-
tÿbdÿn sonra Allah bilir harada veyllÿnir. Manyuøkanû
direk tor ÷aüûrmûødû, danladû ki, sÿn necÿ anasan, uøaqlarû-
nûn þhdÿsindÿn gÿlÿ bilmirsÿn. Jenkanûn isÿ altû yaøû var,
hÿr ikisi sþyöø sþyör, bir sþzlÿ, tÿrbiyÿsizdirlÿr. Mÿn
bötön pullarûmû onlara xÿrclÿyirÿm, Valeri isÿ mÿni qancûq
deyÿ sþydö, bötön bunlarû yaramaz bir uøaqdan eøitmÿli
olursan, bþyöyÿndÿ bÿs nÿ olacaq? May ayûnda miras alma-
lûyûq, deyirlÿr ki, bu iki min manata baøa gÿlÿcÿk, bu qÿdÿr
pulu haradan alûm? Yelena ilÿ Miøa mÿhkÿmÿyÿ vermÿk,
L.V.-nin otaüûnû ÿlindÿn almaq istÿyirlÿr. Nÿnÿ saü olanda
ne÷ÿ dÿfÿ demiødik, kimÿ nÿ ÷atacaqdûsa bþlöødörmÿdi.
Miøa ilÿ Yelena da xÿstÿdirlÿr.
Sÿnÿ isÿ payûzda yazmûødûm, mÿncÿ, iki dÿfÿ, yÿni
mÿk tub larûmû almûrsan? Onda bÿs necÿ olurlar?
Sÿnÿ qûrx qÿpiklik marka gþndÿrirÿm. Oralarda nÿ
xÿbÿr var, sÿni buraxacaqlarmû?
Maüazada ÷ox qÿøÿng qab-qacaq satûrlar, alömi nium-
dan, qazanlar, nim÷ÿlÿr.
Sÿni bÿrk-bÿrk þpörÿm. Saü ol.”
Kaüûzûn özÿrindÿ mörÿkkÿbi þzönÿ ÷ÿkmiø yaø lÿkÿ yayûldû.
Yenÿ dÿ baøa döømÿk olmurdu: Dûrsin hÿlÿ dÿ oxuyur,
yox sa oxuyub qurtarûb.
– Belÿ, – Mûøin soruødu, – sizÿ aydûndûr?
Dûrsin tÿrpÿnmÿdi.
– Cavab yazûn. Nikbin cavab. Ècazÿ verirÿm – dþrd sÿhi-
fÿdÿn dÿ ÷ox. Siz nÿ vaxtsa yazmûødûnûz ki, o, Allaha inansûn.
Qoy he÷ olmasa Allaha inansûn... Yoxsa bu nÿdir belÿ?..
Bunun sonu nÿ olacaq?.. Onu sakitlÿødirin, deyin ki, tezliklÿ
qayûdacaqsûnûz. Yazûn ki, indi ÷ox mÿvacib alacaqsûnûz.
– Mÿni evÿ buraxacaqlar? Sörgön etmÿyÿcÿklÿr ki?
– Bunu mödiriyyÿt necÿ mÿslÿhÿt bilsÿ, elÿ dÿ edÿcÿk.
Arva dûnûza örÿk-dirÿk vermÿk isÿ sizin borcunuzdur. Hÿr halda,
778
hÿyat yoldaøûnûzdûr. – Mayor susdu. – Yoxsa indi kþn lö nöz-
dÿn cavan arvad ke÷ir? – canû yanûrmûø kimi tÿx min etdi.
Dÿhlizdÿ onun yanûna ke÷mÿyÿ tÿlÿsÿn sevimli ÷uüulu
Siro maxanûn sÿbirsizlikdÿn bir ayaüûnû gþtöröb o birisini
qoy duüunu bilsÿydi, mayor belÿ sakit danûømazdû.
Dostları ilə paylaş: |