Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin



Yüklə 6,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə59/62
tarix17.04.2017
ölçüsü6,61 Mb.
#14244
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   62

93  

Ènnokentinin belÿ uzun, qurtarmaq bilmÿyÿn gecÿsi he÷ 

olmamûødû. Gecÿni sÿhÿrÿ kimi yatmadû; bu gecÿ onun baøûn-

da  o  qÿdÿr  ÷ox  vÿ  möxtÿlif  fikirlÿr  dolaødû  ki,  adi  hÿyat da 

bun la rûn yaranmasû ö÷ön, bÿlkÿ, he÷ bir ay da bÿs elÿ mÿzdi. 

Diplomat mundirinin qûzûlû tikmÿlÿri sþkölÿrkÿn dÿ, hamam-

da yarûlöt vÿziyyÿtdÿ oturduüu zaman da, gecÿ ÿrzin dÿ dÿyiø-

diyi bokslarûn ÷oxunda da fikirlÿømÿyÿ imkanû olmuødu.

Epitafiyasûnûn  doüruluüu  da  onu  heyrÿtlÿndirmiødi: 

“ßbÿdi saxlamalû”.

ßslindÿ, telefonla danûøan adamûn o olduüunu söbut edÿ 

bilsÿlÿr dÿ, bilmÿsÿlÿr dÿ fÿrqi yox idi – bir dÿfÿ tutulduq-

dan sonra bir daha buraxmayacaqdûlar. Stalinin pÿncÿsi ona 

tanûø  idi:  bu  pÿncÿ  he÷  kÿsi  hÿyata  qaytarmûrdû.  Qabaqda 

onu  ya  göllÿlÿnmÿ,  ya  da  ki  þmörlök  tÿkadamlûq  kamera-

nûn dustaüû olmaq gþzlÿyirdi. Haqqûnda ÿfsanÿlÿr danûøûlan 

Suxa novo monastûrû kimi adamûn qanûnû dondura bilÿcÿk bir 

øey.  Bu,  ahûl  adamlar  ö÷ön  Ølisselburq  sûüûnacaüû  olma ya-

caqdû – göndöz oturmaüû qadaüan edÿcÿklÿr, illÿrlÿ danûø-

maüû qadaüan edÿcÿklÿr vÿ he÷ kim he÷ vaxt onun haqqûnda 



888

he÷ nÿ bilmÿyÿcÿk, þzö dÿ dönyada baø verÿn he÷ bir hadi-

sÿ dÿn,  hÿtta  bötþv  qitÿlÿr  bayraqlarûnû  dÿyiø sÿlÿr  vÿ  ya 

insan lar aya u÷salar belÿ, he÷ nÿdÿn xÿbÿr tuta bilmÿ yÿ cÿk. 

Stali nin  quldur  dÿstÿsinin  ikinci  Nörnberq  ö÷ön  kÿmÿnd-

lÿ nÿ cÿyi gön isÿ Ènnokentini vÿ onun monastûr dÿh lizi özrÿ 

dilsiz-aüûzsûz qonøularûnû kommunistlÿrin 41-ci ildÿ, nasist-

lÿrin isÿ 45-ci ildÿ geri ÷ÿkilÿrkÿn etdiklÿri kimi tÿkadam lûq 

kameralardaca göllÿlÿyÿcÿklÿr.

Mÿgÿr o, þlömdÿn qorxur?

Axøamdan Ènnokenti þz tÿnhalûüûnû, hÿlÿ þyrÿøÿ bilmÿ-

diyi qÿfÿsdÿ tÿkliyini pozan hÿr xûrda hadisÿyÿ, qapûnûn hÿr 

a÷ûlmasûna sevinirdi. Èndi isÿ ÿksinÿ, nÿ isÿ vacib, hÿlÿ þzö-

nön dÿ tuta bilmÿdiyi bir fikrini axûra kimi döøönöb qur tar-

maq  istÿyirdi.  ßvvÿlki  boksa  qaytarûlmaüûna  øad  idi.  Sevi-

nirdi ki, gþzlökdÿn ara vermÿdÿn baxsalar da, uzun möddÿt 

idi, onu narahat etmirdilÿr.

Birdÿn beyninin östöndÿki nazik pÿrdÿ gþtöröldö, gön-

döz fikirlÿødiyi vÿ oxuduüu øeylÿr þzlÿri aøkarlandû:

“Þlömsözlöyÿ  olan  inam  doymaq  bilmÿyÿn  insanlarûn 

acgþzlöyöndÿn doümuødur. Mödrik insan hÿyatûmûzûn möd-

dÿtini  ÿldÿ  olunmasû  mömkön  olan  bötön  hÿzlÿrÿ  ÷atmaq 

ö÷ön yetÿrli sayûr...” Sþhbÿt bÿyÿm hÿzlÿrdÿn gedir!? Onun 

pulu vardû, kostyumlar, øþhrÿt, qadûnlar, øÿrab, sÿyahÿtlÿr – 

lakin bötön bu hÿzlÿri tÿkcÿ ÿdalÿt naminÿ cÿhÿnnÿmin döz 

ortasûna atardû! Bu dÿstÿnin axûrû ÷atana kimi saü qalmaq 

vÿ mÿhkÿmÿdÿ onun miskin kÿkÿlÿmÿsini eøitmÿk naminÿ!

Bÿli, onun bu qÿdÿr nemÿtlÿri vardû! Lakin ÿn dÿyÿrli 

nemÿti  –  döøöndöyönö  demÿk  azadlûüû,  þzönÿ  tÿn  aüûlda 

olan insanlarla aøkar önsiyyÿt qurmaq höququ – he÷ vaxt 

olma mûødû. Nÿ özdÿn, nÿ dÿ adla tanûmadûüû insanlar bura-

da,  bu  bina nûn  kÿrpic  arakÿsmÿlÿri  arxasûnda  nÿ  qÿdÿr 

idilÿr! Vÿ onlarla aülûnû, qÿlbini bþlöømÿdÿn þlmÿk necÿ dÿ 

aüûr gÿlir!

Hÿrÿkÿtsiz,  durüun,  firavan  dþvrlÿrdÿ  iri  budaqlarûn 

kþl gÿ sindÿ oturub fÿlsÿfÿ icad elÿmÿk asandûr!



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

889


Èndi  nÿ  karandaøû,  nÿ  dÿ  qeyd  dÿftÿrcÿsinin  olmadûüû 

vaxt da yaddaøûnûn qaranlûqlarûndan özÿ ÷ûxan hÿr øey ona 

daha  dÿyÿrli  gþrönördö.  Hÿr  øey  aydûn  xatûrlanûrdû:  “Cis-

mani ÿzablardan qorxmaq lazûm deyil. Davamlû ÿzab hÿmiøÿ 

ÿhÿmiyyÿtsiz olur, ÿhÿmiyyÿtli ÿzab isÿ davamsûz”.

Budur,  mÿsÿlÿn,  yuxusuz,  bir  sutka  da  olsa  havasûz, 

belini dikÿldÿ, ayaqlarûnû uzada bilmÿdiyin boksda oturmaq 

necÿ ÿzabdûr, davamlû, yoxsa davamsûz? ßhÿmiyyÿtli, yoxsa 

ÿhÿmiyyÿtsiz?  Vÿ  ya  on  il  tÿkadamlûq  kamerada  oturmaq, 

ucadan bircÿ sþz belÿ danûømamaq?..

Orada, fotoqrafiya vÿ daktiloskopiya otaüûnda Ènnokenti 

fikir­verdi­ki,­gecÿ­saat­икийÿ­iølÿyirди.­Бу­саат,­бялкя­дя,­артыг­

ö÷ÿ­iølÿyiр.­Èndi­dÿ­beyninÿ­baøqa­ciddi­fikirlÿrin­hamûsûnû­

sûxûødûran  boø  bir  fikir  gÿlmiødi:  onun  saatûnû  saxlama 

kamerasûna qoyublar, yayû boøalana kimi iølÿyÿcÿk, sonra 

isÿ dayanacaq, daha he÷ kÿs onu qur ma yacaq, ÿqrÿblÿrinin 

bu  vÿziyyÿti  ilÿ  ya  sahibinin  þlömönö,  ya  da  ÿmlak  kimi 

mösadirÿ  olunmasûnû  gþzlÿyÿcÿk.  Maraq lûdûr,  hÿmin  vaxt 

onun saatû ne÷ÿni gþstÿrÿcÿk?

Dotti  isÿ  operettaya  getmÿk  ö÷ön  onu  gþzlÿyir?  Gþz-

lÿyirdi... Nazirliyÿ zÿng etdimi? Yÿqin ki, yox: dÿrhal gÿlib 

axtarûø aparûblar. Nÿhÿng mÿnzildir! Oranû beø nÿfÿr olsalar 

da, bir gecÿyÿ tþköb-tþköødörÿ bilmÿzlÿr. Nÿ tapacaqlar ki, 

gicbÿsÿrlÿr?..

Dottini tutmayacaqlar – son ili ayrû yaøamalarû onu xilas 

edÿcÿk.


Boøanacaq, ÿrÿ gedÿcÿk.

Bÿlkÿ dÿ, tutarlar. Bizdÿ hÿr øey ola bilÿr. 

Qayыnatamû­xidmÿtdÿ­irÿli­buraxmayacaqlar­–­lÿkÿ!­Gþr­

nÿ þzöndÿn ÷ûxacaq, ondan necÿ imtina edÿcÿk!

Möøavir Volodini tanûyanlarûn hamûsû onu yaddaøla rûn-

dan silÿcÿklÿr.

Kar  nÿhÿng  onu  ÿzÿcÿk  vÿ  Yer  özöndÿ  he÷  kÿs  cûlûz, 

aübÿ dÿnli Ènnokentinin sivilizasiyanû xilas etmÿyÿ necÿ cÿhd 

etdiyini bilmÿyÿcÿk!


890

Adam istÿyÿrdi saü qalsûn, bunlarûn nÿ ilÿ bitÿcÿyini gþrsön.

Tarixdÿ hÿmiøÿ bir tÿrÿf qalib gÿlir, bir tÿrÿfin ideyalarû 

isÿ  he÷  vaxt.  Èdeyalar  qarûøûr,  onlarûn  þz  hÿyatû  var.  Qalib 

mÿülubdan hÿmiøÿ az, ya da ki ÷ox, hÿtta hÿr øeyi gþtörör. 

Hÿr  øey  qarû øacaq...  “Tayfa  savaølarû  bitÿcÿk”.  Dþv lÿt  sÿr-

hÿd lÿri, ordu lar yox olacaq. Dönya parlamentini ÷aüûra caq-

lar. Pla ne tin prezidentini se÷ÿcÿklÿr. O da bÿøÿriyyÿt qar øû-

sûn da papa üûnû ÷ûxaracaq vÿ deyÿcÿk:

– Øeylÿrlÿ birgÿ!

– Nÿ?..

– Øeylÿrlÿ birgÿ!



– Hansû øeylÿrlÿ?

– Xûrda-xuruøunla!

Ènnokenti­ biøirilmÿdÿ­ korlanmadûqlarûna­ gþrÿ­ indi­ она­

xösu­silÿ­ÿziz­эялян­paltosuну­vÿ­papaüûnû­ÿlinÿ­alaraq­yerin-

dÿn­durdu.­Эþy­poqonlu­гарабяниз­diribaø­bir­starøina­дÿhliz­

özrÿ­ nþvbÿt÷ini­ гapûnûn­ arasûnдaн­ kянар­ едяряк­ дахил­ олdu­

(бelÿ­qvar­di­ya­÷û­larû­haradan­yûüûblar?­щansû­aüûr­iølÿr­ö÷ön?).­

Star øina kaüû zûna baxa-baxa soruødu:

– Soyadûnûz?

– Volodin.

– Adûnûz, atanûzûn adû?

– Ne÷ÿ dÿfÿ olar?

– Adûnûz, atanûzûn adû?

– Ènnokenti Artemyevi÷.

– Tÿvÿllödönöz?

– Doqquz yöz on doqquz.

– Doüulduüunuz yer?

– Leninqrad.

– Øeylÿrlÿ birgÿ. Ke÷in!

Vÿ­aüzûnû­mаr÷ûldada-mаr÷ûldada­qabaüa­döødö.­

Bu dÿfÿ hÿyÿtÿ ÷ûxdûlar, qapalû hÿyÿtin qaranlûüûnda bir 

ne÷ÿ­pillÿ­дя­aøaüû­döødölÿr.­“Олмайа,­эöllÿlÿmÿyÿ­aparûrlar?­

– döøön dö. – Deyirlÿr, hÿmiøÿ zirzÿmilÿrdÿ vÿ hÿmiøÿ gecÿ 

vaxtû göl lÿ lÿyirlÿr”. 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

891


Belÿ aüûr bir anda beyninÿ nicatverici bir etiraz gÿldi: onda 

bÿs ö÷ dÿnÿ qÿbzi niyÿ verirdilÿr? Yox, hÿlÿ göllÿlÿnmÿ deyil.

(Ènnokenti hÿlÿ dÿ DTN-in caynaqlarûnûn bir-biri ilÿ ÿla-

qÿli iølÿdiyinÿ inanûrdû.)

Dilini ÷ûrtûldadan starøina onu qaranlûq tamburdan bina-

ya  saldû  vÿ  liftin  yanûna  gÿtirdi.  ßlindÿ  sarûmtûl  ötölÿn miø 

dÿyi øÿk topasû tutmuø qadûn aralûda durub Ènnokenti nin liftÿ 

salûnmasûna baxûrdû. Bu paltaryuyan, kifir vÿ ictimai vÿziy-

yÿtinÿ gþrÿ ÷ox aøaüûda duran da Lubyankanûn baøqa kukla-

adamlarû  kimi  Ènnokentiyÿ  laqeydliklÿ,  gþzlÿrindÿ  he÷  bir 

ifadÿ olmadan baxûrdû. Ona ÷ÿhrayû, gþy vÿ aü qÿbzlÿr gÿtir-

miø saxlama kamerasûnda iølÿyÿn qûzlarla olduüu kimi, bu 

qadûnûn da þzönö bu cör didilmiø vÿ yazûq vÿziyyÿtdÿ gþr-

mÿsi Ènnokentiyÿ aüûr gÿldi, döøöndö ki, qadûnda onun haq-

qûnda xoøagÿlmÿz qÿnaÿt yarana bilÿr. 

Baøqa fikirlÿri kimi bu fikir dÿ tez gÿlib, tez dÿ yox oldu. 

Nÿ fÿrqi vardû, onsuz da iøi “ÿbÿdi saxlanmalû”dûr...

Starøina lifti baüladû vÿ mÿrtÿbÿ döymÿsini basdû – mÿr-

tÿbÿlÿrin  nþmrÿlÿri  gþstÿrilmÿmiødi  vÿ  Ènnokenti  ne÷ÿnci 

mÿrtÿbÿyÿ qalxdûqlarûnû þyrÿnÿ bilmÿdi. 

Liftin­möhÿrriki­uüuldamaüa­baøladû­vÿ­bu­uüultudaн­

Ènnokenti  boksunun  divarlarû  arxasûndakû  sömök  öyödÿn 

sirli maøûnû tanûdû.

Qÿmgin øÿkildÿ gölömsöndö.

Amma bu xoø sÿhv onu bir az örÿklÿndirdi.

Lift dayandû, starøina Ènnokentini pillÿkÿnöstö mey dan-

÷aya, oradan da ÷iyinlÿrindÿ sÿmavi poqonlar vÿ qûzûlû baü-

lar olan ÷oxlu nÿzarÿt÷inin vurnuxduüu enli dÿhlizÿ ÷ûxardû. 

Nÿzarÿt÷ilÿrdÿn biri Ènnokentini östöndÿ nþmrÿsi olmayan 

geniø, tÿxminÿn, on kvadratmetrlik, zÿif iøûqlandûrûlmûø  vÿ 

divarlarûna yaøûl rÿngli yaülû boya ÷ÿkilmiø bir boksa salûb 

qapûnû  baüladû.  Bu  boks,  ya  da  kamera  bomboø  idi,  bir  

o  qÿdÿr  dÿ  tÿmiz  deyildi,  sement  dþøÿmÿsi  sörtölmöødö, 

þzö dÿ soyuq idi vÿ buna gþrÿ dÿ daha narahat gþrönördö. 

Buranûn da gþzlöyö vardû. 


892

×þldÿn dþøÿmÿyÿ sörtölÿn uzunboüaz ÷ÿkmÿlÿrin xûøûl-

tûsû gÿlirdi. Gþrönör, nÿzarÿt÷ilÿr fasilÿsiz gÿlib-gedirdilÿr. 

Daxili hÿbsxana bþyök gecÿ hÿyatûnû yaøayûrdû.

ßvvÿl Ènnokentiyÿ elÿ gÿlirdi ki, onu hÿmiøÿ iøûüû gþz-

qamaødûran 8 saylû boksda saxlayacaqlar – hÿmin boksda 

ayaqlarûnû  uzatmaüa  yer  yox  idi,  iøûq  gþzlÿrini  yandûrûrdû, 

nÿfÿs  almaq  ÷ÿtin  idi.  Èndi  isÿ  sÿhvini  baøa  döødö,  anladû 

ki,  bu  geniø  vÿ  narahat  nþmrÿsiz  boksda  yaøayacaq  – 

döøöndö  ki,  sement  dþøÿmÿ  onun  ayaqlarûnû  öøödÿcÿk, 

qapû nûn arxasûndakû daimi hÿrÿkÿt vÿ ayaq sÿslÿri onu qûcûq-

landûracaq, iøûüûn az olmasû onu özÿcÿk. Buranûn pÿn cÿrÿsi 

olsaydû, nÿ yaxøû olardû! He÷ olmasa balaca, opera deko ra-

siyalarûnda zindanlarûn divarlarûna ÷ÿkilÿn pÿncÿrÿlÿr kimi 

– amma yox idi. 

Möhacirlÿrin  xatirÿlÿri  ÿsasûnda  belÿ  øeyi  tÿsÿvvör 

etmÿk olmazdû: dÿhlizlÿr, pillÿkÿnlÿr, ÷oxlu qapûlar, zabitlÿr, 

serjantlar,  xidmÿt÷ilÿr  gÿziøir,  Bþyök  Lubyanka  þz  gecÿ 

hÿyatûnda vurnuxur, sanki, yaxûnlûqda bircÿ nÿfÿr dÿ dustaq 

yoxdur,  þzön  kimisinÿ  rast  gÿlÿ  bilmÿzsÿn,  xidmÿtdÿn 

kÿnar sþz eøidÿ bilmÿzsÿn, lap elÿ xidmÿtlÿ dÿ baülû, demÿk 

olar ki, danûømûrlar. Adama elÿ gÿlirdi ki, bu boyda nÿhÿng 

nazirlik  tÿkcÿ  sÿnÿ  gþrÿ  yatmûr,  tÿkcÿ  sÿninlÿ  vÿ  sÿnin 

cinayÿtinlÿ mÿøüuldur. 

Hÿbsxanada  ke÷irilÿn  ilk  saatlarûn  mÿhvedici  ideyasû 

ondadûr ki, tÿzÿ gÿlÿni o biri dustaqlardan ayûrsûn, ona he÷ 

kÿs örÿk-dirÿk verÿ bilmÿsin, ÷oxøaxÿli, ÷oxminlik aparatûn 

bötön köt zÿhmi onun özÿrinÿ döøsön.

Ènnokentinin  döøöncÿlÿri  ÿzabkeølik  istiqamÿti  aldû. 

Etdiyi  telefon  zÿngi  indi  ona  aüûlsûz  vÿ  mÿqsÿdsiz  intihar 

kimi  yox,  XX  ÿsrin  bötön  tarixlÿrinÿ  yazûlacaq  bþyök  bir 

ÿmÿl  kimi  gþrönördö.  Amerika  attaøesinin  þzöndÿnrazû, 

laqeyd sÿsi, qösurlu tÿlÿffözö qulaqlarûnda sÿslÿnirdi: “Bÿs 

o kimdir? Gic, sarsaq! Yÿqin, he÷ sÿfirÿ mÿruzÿ dÿ etmÿyib. 

Hÿr øey mÿnasûz yerÿ... Uf, toxluq gþr necÿ sarsaq adamlar 

yetiødirir!”



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

893


Èndi boksun i÷indÿ gÿzmÿk olardû, lakin prosedurlarûn 

ÿldÿn saldûüû Ènnokentinin bunu etmÿyÿ göcö qalmamûødû. 

Bir-iki dÿfÿ oyan-buyana gedÿndÿn sonra skamyanûn östönÿ 

oturdu  vÿ  ÿllÿrini  ayaqlarûnûn  yanû  ilÿ  kÿndir  kimi  aøaüû 

salladû. 

Bu divarlar, bu bokslar ne÷ÿ-ne÷ÿ gÿlÿcÿk nÿsillÿr ö÷ön 

namÿlum qalacaq niyyÿtlÿri þz aralarûnda qûfûl altûnda saxla-

yûrdûlar!

Lÿnÿtÿgÿlmiø,  lÿnÿtÿgÿlmiø  þlkÿ!  Onun  udduüu  hÿr  acû 

hÿb hÿmiøÿ baøqalarû ö÷ön dÿrman olur. Þzö ö÷ön isÿ he÷ nÿ!..

Hansûsa  xoøbÿxt  bir  Avstraliya!  Þzö  ö÷ön  dönyanûn 

axûrûna ÷ÿkilib bombardmanlarsûz, beøilliklÿrsiz, intizamsûz 

yaøayûr.

Niyÿ  atom  oürularûnûn  dalûnca  qa÷dû?  Gedÿrdi  Avstra-

liyaya vÿ fÿrdi øÿxs kimi orada da qalardû!..

Bu gön, ya da sabah Ènnokenti Parisÿ, oradan da Nyu-

Yorka u÷malû idi!.. 

Ömumiyyÿtlÿ, tarixÿ döøÿcÿyini yox, mÿhz bu gönlÿrdÿ 

xaricÿ  getmÿli  olduüunu  tÿsÿvvörönÿ  gÿtirÿndÿ  azadlûüûn 

ÿl÷atmazlûüû onu boüurdu. Èstÿyirdi, kameranûn divarlarûnû 

cûrmaqlasûn, hirsini bir az soyutsun!..

Hÿbsxana  qaydalarûnûn  bu  cör  pozulmasûndan  onu 

qapû nûn  a÷ûlmasû  qurtardû.  Yenÿ  ilkin  gþstÿricilÿrini  yoxla-

dûlar, Ènnokenti dÿ suallara yuxuda imiø kimi cavab verdi, 

“øeylÿri ilÿ birgÿ” ÷ûxmaüû ÿmr etdilÿr. Ènnokenti boksda bir 

az öøömöødö, ona gþrÿ dÿ papaüû baøûnda idi, paltosu isÿ 

÷iyin lÿrinÿ atûlmûødû. Bu cör geyinmÿyinin ona paltosunun 

altûn da iki dolu tapan÷a vÿ iki xÿncÿr aparmaq imkanû verdi-

yin dÿn  xÿbÿrsiz  olduüu  ö÷ön  belÿcÿ  ÷ûxmaq  istÿdi.  Ona 

palto nu geyin mÿyi vÿ boøalmûø ÿllÿrini arxada birlÿødirmÿyi 

ÿmr etdilÿr.

Dillÿr  yenÿ  nûr÷ûldadû,  onu  liftin  yanûndakû  pillÿkÿnÿ 

tÿrÿf,  sonra  da  pillÿkÿnlÿ  aøaüû  apardûlar.  Ènnokentinin 

vÿziy yÿ tindÿ ÿn maraqlûsû ne÷ÿ dÿfÿ dþndöyönö, ne÷ÿ addûm 

atdû üûnû hesablamaq, sonra isÿ boø vaxtlarûnda hÿbsxananûn 


894

quruluøunu  anlamaüa  ÷alûømaq  idi.  Lakin  onun  dön yanû 

qavramasûnda  elÿ  dÿyiøiklik  baø  vermiødi  ki,  artûq  hissiy-

yatsûz yeriyirdi, nÿ qÿdÿr aøaüû döødöklÿrini belÿ bilmÿdi. 

Birdÿn  baøqa  bir  dÿhlizdÿn  yekÿpÿr,  Ènnokentinin  qabaüû 

ilÿ gedÿn nÿzarÿt÷i kimi gÿrginliklÿ dilini nûr÷ûldadan baøqa 

bir  nÿzarÿt÷i  gþröndö.  Ènnokentini  aparan  nÿzarÿt÷i  cÿld 

onsuz  da  dar  meydan÷anû  bir  az  da  dar  edÿn  yaøûl  faner 

budkanûn  qapûsûnû  a÷dû,  Ènnokentini  i÷ÿri  itÿlÿyib  qapûnû 

þrtdö.  È÷ÿridÿ  göclÿ  ayaq  östÿ  durmaq  olardû,  yuxarûdan 

solüun  iøûq  döøördö:  budkanûn  tavanû  yox  idi,  i÷ÿri  döøÿn 

iøûq da pillÿkÿnöstö qÿfÿsdÿn gÿlirdi. 

Belÿ  vÿziyyÿtdÿ  ucadan  etiraz  etmÿk  tÿbii  insani  istÿk 

olardû, lakin artûq hÿr øeyÿ þyrÿømiø Ènnokenti sÿssizcÿ tabe 

olurdu, yÿni hÿbsxananûn qoyduüu qayda özrÿ hÿrÿkÿt edirdi. 

Sÿn demÿ, Lubyankada hamû buna gþrÿ nûr÷ûldayûrmûø: 

nÿzarÿt÷ilÿr  mÿhbus  gÿtirmÿlÿri  haqqûnda  xÿbÿrdarlûq 

edirdilÿr. Mÿhbus mÿhbusla rastlaømamalû idi! Bir-birinin 

gþzlÿrindÿ dÿstÿk gþrmÿmÿli idi!..

O  biri  dustaüû  ke÷irdilÿr,  Ènnokentini  dÿ  budkadan 

÷ûxardûb apardûlar. Vÿ burada, pillÿkÿnin sonuncu qanadûnda 

pillÿlÿrin necÿ sörtöldöyönö gþrdö! Bötön hÿyatû boyu buna 

bÿnzÿr he÷ nÿ gþrmÿmiødi. Pillÿlÿr ortaya tÿrÿf oval oyuqlar 

øÿklindÿ yarûya qÿdÿr sörtölmöødö.

O  diksindi:  otuz  ilÿ  bu  qÿdÿr  ayaq!  Burada  ayaqlarûnû 

ne÷ÿ  dÿfÿ  sörömÿli  idilÿr  ki,  daø  bu  cör  yeyilmiø  olsun! 

Gedÿn hÿr iki nÿfÿrdÿn biri nÿzarÿt÷i, o birisi isÿ dustaq idi.

Mÿrtÿbÿnin meydan÷asûnda barmaqlûqlû pÿncÿrÿsi olan 

kip baülanmûø bir qapû vardû. Burada da Ènnokentini yenilik 

gþzlÿyirdi – onu özödivara qoydular. Amma gþzönön ucu 

ilÿ  möøayiÿt÷isinin  elektrik  zÿnginin  döymÿsini  bas dû üûnû, 

pÿncÿrÿnin  ÿvvÿl  tÿrÿddödlÿ  a÷ûldûüûnû,  sonra  da  þrtöl dö-

yö nö gþrdö. A÷ar øaqqûltû ilÿ fûrlanandan sonra qapû a÷ûldû, 

i÷ÿridÿn  ÷ûxan  vÿ  Ènnokentinin  gþrÿ  bilmÿdiyi  bir  nÿfÿr 

ondan soruømaüa baøladû:

– Soyadûnûz?



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

895


Ènnokenti  insanlarûn  danûøûq  zamanû  bir-birinin  özönÿ 

bax maq vÿrdiøinÿ tabe olaraq özönö ÷evirdi vÿ hÿm kiøi, hÿm 

qadûn sifÿtinÿ bÿnzÿyÿn, øiø, sallaq ÿtli, iri yanûq izli bir sifÿt, 

bir az aøaüûda isÿ qûzûlû leytenant poqonlarûnû gþrmÿyÿ macal 

tapdû. Hÿmin adam dÿrhal Ènnokentinin östönÿ qûøqûrdû:

–  ×evrilmÿyin!  –  vÿ  artûq  onu  ÿmÿlli-baølû  bezdirmiø 

suallarû vermÿyÿ baøladû, Ènnokenti dÿ aü suvaq par÷asûna 

baxa-baxa onlarû cavablandûrdû.

Dustaüûn  þzönö  vÿrÿqdÿ  gþstÿrilÿn  øÿxs  kimi  tÿqdim 

etmÿyÿ davam etdiyinÿ, þz tÿvÿllödönö vÿ doüulduüu yeri 

unut madûüûna ÿmin olandan sonra øiøman leytenantûn þzö 

dÿ  ehtiyat  ö÷ön  dalûnca  þrtölmöø  qapûnûn  zÿngini  basdû. 

Pÿn cÿ rÿnin  dÿmirini  yenidÿn  øöbhÿ  ilÿ  ÷ÿkdilÿr,  deøikdÿn 

bax dû lar, pÿncÿrÿni baüladûlar vÿ gurultu ilÿ qapûnû a÷dûlar. 

– Ke÷in! – kþk, yanûqdan özö qûzarmûø leytenant bÿrk-

dÿn dedi.

È÷ÿri girdilÿr, qapû dallarûnca bÿrk øaqqûltû salaraq kilid-

lÿndi.


Ènnokenti ö÷ tÿrÿfÿ – irÿli, saüa vÿ sola uzanan ÷oxqapûlû, 

giriøindÿ masa, yuvacûqlarû olan økaf vÿ ÷oxlu nÿzarÿt÷inin 

vurnuxduüu  qaranlûq  dÿhlizi  gþrmÿyÿ  macal  tapmamûø, 

leytenant ÿtrafû börömöø sakitliyi pozmaq istÿmirmiø kimi 

yavaøca, lakin aydûn baøa döøölÿn tÿrzdÿ komanda verdi:

– Özö divara! Tÿrpÿnmÿyin!

Yaøûl  panelin  sÿrhÿdinÿ  vÿ  aü  suvaüa  yaxûndan  bax-

maqdan, peysÿrindÿ bir ne÷ÿ cöt sÿnÿ döømÿn kimi baxan 

gþz hiss etmÿkdÿn dÿ axmaq vÿziyyÿt ola bilmÿzdi. Yÿqin 

ki, onun kaüûzûnû þyrÿnirdilÿr, bundan sonra leytenant dÿrin 

sökut i÷indÿ aydûn eøidilÿn pû÷ûltû ilÿ dedi:

– Ö÷öncö boksa!

Nÿzarÿt÷ilÿrdÿn biri masadan aralandû, a÷arlarûnû cingil-

dÿtmÿdÿn saü dÿhlizlÿ irÿlilÿdi:

–  ßllÿr  arxaya!  Ke÷in!  –  sakitcÿ  dedi.  Onlarûn  getdiyi 

yolun bir tÿrÿfi ilÿ ö÷ dþngÿsi olan yaøûl divar uzanûrdû, o biri 

tÿrÿfdÿn isÿ özÿrlÿrindÿn ayna kimi nþmrÿ ovallarû, onlarûn 


896

da altûndan gþzlöklÿri baülayan lþvhÿlÿrin asûldûüû bir ne÷ÿ 

qapûnûn yanûndan ke÷dilÿr:

“47”       “48”       “49” 

Dostlarûnûn  yaxûnlûqda  olmasûndan  canûna  bir  hÿrarÿt 

gÿlÿn  Ènnokenti  þzöndÿ  lþvhÿni  aralamaq,  bir  anlûüa  gþz-

löyÿ qûsûlmaq vÿ kameranûn qapalû hÿyatûna baxmaq istÿyi 

duydu, lakin nÿzarÿt÷i onu irÿli getmÿyÿ tÿlÿsdirirdi, ÿn ÿsasû, 

Ènnokenti atom bombasû uürunda möbarizÿyÿ qoøulmuø bir 

adamûn artûq he÷ nÿdÿn qorxmamalû olduüunu dÿrk etsÿ dÿ, 

hÿbsxana tabe÷iliyinÿ þyrÿømiødi.

Ayrû-ayrû adamlar ö÷ön bÿdbÿxtlikdÿn, hþkumÿtlÿr ö÷ön 

isÿ xoøbÿxtlikdÿn insan elÿ qurulmuødur ki, nÿ qÿdÿr ki saü dûr, 

onu nÿdÿnsÿ mÿhrum etmÿk olar. Hÿtta hÿrÿ kÿtdÿn, sÿma dan, 

ailÿsindÿn  vÿ  ÿmlakûndan  mÿhrum  edilmiø  þmörlök  hÿb sÿ 

salûnanlarû belÿ mÿsÿlÿn, rötubÿtli karserÿ salmaq, isti yemÿk-

dÿn  mÿhrum  etmÿk,  ÷ubuqla  dþymÿk  olar  vÿ  bu  son  xûrda 

cÿza lar  insan  ö÷ön  ÿvvÿlki  azadlûq  vÿ  firavanlûq  zir vÿ sin dÿn 

yûxûl masû qÿdÿr tÿsirli olur. Bu cör xoøagÿlmÿz son cÿza lar-

dan yayûn maq ö÷ön dustaq nifrÿt etdiyi, insanû mÿnÿn þldö rÿn 

al÷al dûcû hÿbs xana rejiminÿ tam øÿkildÿ tabe olur. Dþn gÿ dÿn 

sonra qapû lar bir-birinÿ daha yaxûn idi, onlarûn özÿr lÿ rin dÿki 

oval lar sûx yerlÿøÿn kame ralarûn nþmrÿlÿrini gþstÿrirdi:

“1”       “2”       “3”

Nÿzarÿt÷i ö÷öncö boksun a÷arûnû burdu, komik bir hÿrÿ-

kÿtlÿ,  qonaqpÿrvÿrlik  nömayiø  etdirirmiø  kimi,  ÿlini  irÿli 

uzatdû, qapûnû Ènnokentinin özönÿ araladû. Ènnokenti vÿziy-

yÿtin komikliyini duydu vÿ diqqÿtlÿ nÿzarÿt÷iyÿ baxdû. Bu, 

al÷aqboy, tönd-qara sa÷larû vÿ nahamar, sanki, ÷ÿpÿki qûlûnc 

zÿrbÿsi  ilÿ  a÷ûlmûø  gþzlÿri  olan  cavan  adam  idi.  Gþrönöøö 

xoøagÿlÿn deyildi, nÿ dodaqlarûnda, nÿ dÿ gþzlÿrindÿ tÿbÿs-

söm  ÿlamÿti  yox  idi,  lakin  bu  gön  qarøûlaødûüû  Lubyanka 

sifÿtlÿri  arasûnda  ÿn  axûrda  gþrdöyö  nÿzarÿt÷inin  qÿddar 

özö nÿ ö÷önsÿ ona daha ÷ox xoø gÿldi. 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

897


Boksa salûnûb qapûsû baülanmûø Ènnokenti ÿtrafa baxdû. 

Gecÿ  ÿrzindÿ  bir  ne÷ÿ  boksu  möqayisÿ  etdikdÿn  sonra, 

þzönö bokslar özrÿ mötÿxÿssis saya bilÿrdi. Bu, yaxøû boks 

idi: ö÷ stopa

1

 yarûm eni, yeddi yarûm uzunluüu, par ket dþøÿ-



mÿsi, bötönlöklÿ divara bÿrkidilmiø uzun vÿ dar skamya ilÿ 

tutulmuø otaüûn qapûsû aüzûnda altûkönclö taxta masa qoyul-

muødu.  Boks,  ÿlbÿttÿ  ki,  pÿncÿrÿsiz  idi,  yalnûz  hön dördÿ, 

tavanda qara barmaqlûq øÿklindÿ nÿfÿsliyi vardû. Otaq ÷ox 

höndör idi – tÿxminÿn, ö÷ metr yarûm vÿ bötön bu aüar dûl-

mûø metrlÿr qapûnûn östöndÿki tor qÿfÿsÿ salûnmûø iki yöz 

vatlûq  lampanûn  iøûüûnda  parûldayûrdû.  Lampa  otaüû  qûzdûr-

mûødû,­амма­adamûn­gþzlÿrini­aürûdûrdû.

Dustaqlûq  elmi  tez  mÿnimsÿnilÿn  vÿ  mþhkÿm  yadda 

qalan elmlÿrdÿndir. Bu dÿfÿ Ènnokenti aldanmadû vÿ bu cör 

rahat­boksda­÷ox­qalacaüûnа­цмид­бяслямяди.­Одур­ки­uzun­

vÿ ÷ûlpaq skamyanû gþrÿn kimi nÿ vaxtsa ÿrkþyön olmuø, 

indi  isÿ  saatbasaat  ÿrkþyönlöyöndÿn  ÿl  ÷ÿkÿn  bu  adam 

baøa­döødö­ki,­bu­an­onun­ÿn­биринъи­vÿ­ÿn­ÿsas­эюряъяйи­иш­

yatmaqdûr. Anasûndan ayrû döømöø vÿhøi heyvan balasûnûn 

tÿbiÿtÿn­hÿyat­ö÷ön­vacib­davranûø­tÿrzini­дахилдян­bildiyi­

kimi,  Ènnokenti  dÿ  qûsa  bir  zamanda  paltonu  skamyanûn 

östönÿ  sÿrmÿyi,  qaragöl  yaxalûüûnû  vÿ  qatlanmûø  qollarûnû 

yastûq­ kimi­ yûümaüû­ þyrÿnÿ­ bilmiødi.­ Dÿrhal­ да­ uzandû.­

Yeri  ona  lap  rahat  gþröndö.  Gþzlÿrini  yumub  yatmaüa 

hazûrlaødû.

Amma  yuxulaya  bilmÿdi!  Yatmaq  ö÷ön  he÷  bir  imkan 

olmayanda  onun  yuxusu  gÿlirdi!  Artûq  yorüunluüun  bötön 

mÿr hÿlÿlÿrindÿn ke÷miødi, ani mörgö ilÿ artûq iki dÿfÿ øöu-

runa  istirahÿt  vermiødi  –  nÿhayÿt,  yatmaq  imkanû  yarandû, 

yuxu isÿ gÿlmirdi! Onun daxilindÿ daim yenilÿøÿn hÿyÿcan 

he÷ cör sakitlÿømÿk istÿmirdi. Mölahizÿlÿrdÿn, tÿÿssöf vÿ tÿx-

min lÿrdÿn uzaq olmaüa ÷alûøan Ènnokenti aram nÿfÿs almaüa 

vÿ say ma üa ÷alûødû. Bötön bÿdÿni ö÷ön rahat, qabûr üala rû nûn 

altû hamar, ayaqlarûnû tam uzada bildiyi, nÿzarÿt÷ilÿrin dÿ nÿ 

1

 Ñòîïа – 28,8 sm-ÿ bÿrabÿr qÿdim uzunluq þl÷цsц



898

ö÷önsÿ onu narahat etmÿdiklÿri bir øÿraitdÿ yuxu laya bil mÿ-

mÿyi ona aüûr gÿlirdi.

Yarûm saata qÿdÿr belÿcÿ uzandû. Artûq fikirlÿrinin ÿla-

qÿsi  itmÿyÿ,  ayaqlarûndan  özöyuxarû  bötön  bÿdÿninÿ  xoø 

bir hÿrarÿt yayûlmaüa baølamûødû.

Bu zaman Ènnokenti baøa döødö ki, bu adamû dÿli elÿ-

yÿcÿk sÿviyyÿdÿ parlaq iøûqda yatmaq mömkön deyil. Èøûq 

nÿinki  ÷ÿhrayû  øÿfÿqlÿri  ilÿ  baülû  gþz  qapaqlarûnûn  altûna 

ke÷irdi,  hÿm  dÿ  gþz  almacûüûna  dþzölmÿz  bir  qövvÿ  ilÿ 

tÿzyiq gþstÿrirdi. ßvvÿllÿr Ènnokentinin he÷ vaxt fikir ver-

mÿdiyi bu iøûq tÿzyiqi indi onu þzöndÿn ÷ûxarûrdû. ßbÿs yerÿ 

bir  bþyröndÿn  o  biri  bþyrö  östönÿ  ÷evrilÿn,  iøûüûn  tÿzyiq 

gþstÿrmÿdiyi  bir  vÿziyyÿt  tapmaüa  ÷alûøan  Ènnokentinin 

sÿbri tökÿndi, o ayaüa qalxdû, ayaqlarûnû aøaüû salladû.

Gþzlöyön  qapaüû  tez-tez  ÷ÿkilirdi,  xûøûltû  eøidilirdi  vÿ 

nþvbÿti dÿfÿ qapaq ÷ÿkilÿn kimi barmaüûnû qaldûrdû.

Qapû  tamamilÿ  sÿssiz  a÷ûldû.  ×ÿpgþz  nÿzarÿt÷i  sakitcÿ 

Ènnokentiyÿ baxûrdû.

– Sizdÿn xahiø edirÿm, lampanû sþndörön! – Ènnokenti 

yalvarûcû sÿslÿ dedi.

– Olmaz, – ÷ÿpgþz halûnû pozmadan cavab verdi.

–  Onda  dÿyiøin!  Daha  zÿif  lampa  salûn!  Belÿ  balaca... 

boksa bu boyda lampa salmaq nÿyÿ lazûmdûr?

–  Sakit  danûøûn!  –  ÷ÿpgþz  asta  sÿslÿ  narazûlûüûnû 

bildirdi. Doürudan da, onun arxasûndakû dÿhlizdÿ vÿ bötön 

hÿbsxanada qÿbir sökutu vardû.

– Nÿ boyda lazûmdûrsa, o boyda da yanûr.

Ancaq  bu  þlgön  sifÿtdÿ  nÿ  isÿ  canlû  bir  øey  dÿ  vardû! 

Sþhbÿtin  baøa  ÷atdûüûnû  vÿ  indicÿ  qapûnûn  baülanacaüûnû 

hiss edÿrÿk, Ènnokenti xahiø etdi:

– È÷mÿyÿ su verin!

×ÿpgþz baøûnû tÿrpÿtdi vÿ sÿssizcÿ qapûnû baüladû. Onun 

kiø payÿndazûn östö ilÿ boksdan necÿ uzaqlaødûüû vÿ necÿ 

geri qayûtdûüû eøidilmÿdi – qûfûla salûnan a÷ar azca øaqqûl dadû 

vÿ  ÷ÿpgþz  ÿlindÿ  bir  par÷  su  qapûnûn  aüzûnda  peyda  oldu. 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

899


Hÿbsxananûn birinci mÿrtÿbÿsindÿ olduüu kimi, burada da 

par÷ûn östönÿ piøik øÿkli ÷ÿkilmiødi, lakin bu piøik eynÿksiz 

idi, kitab vÿ quøcuüaz da yox idi.

Ènnokenti  lÿzzÿtlÿ  sudan  i÷di,  arada  ÷ûxûb  getmÿyÿn 

nÿzarÿt÷iyÿ baxdû. O, bir ayaüûnû kandardan i÷ÿri qoymuødu 

vÿ ÷iyinlÿri imkan verÿn qÿdÿr qapûdan i÷ÿridÿ idi. Nizam-

namÿyÿ tamamilÿ zidd olaraq, gþz vurub soruødu:

– Sÿn kim olmusan?

Necÿ dÿ qeyri-adi sÿslÿnirdi! – insani rÿftar, bötön gecÿ 

ilk dÿfÿ olaraq!

Sakit  verilmÿsi  ilÿ  mödiriyyÿtdÿn  gizlÿdilÿn  bu  sualûn 

canlû tonundan, amansûz “olmusan” sþzö ilÿ sanki, nÿzarÿt÷i 

ilÿ ÿlbirliyÿ razûlûq vermÿyinÿ tÿÿccöblÿnÿn Ènnokenti pû÷ûltû 

ilÿ bildirdi:

– Diplomat olmuøam. Dþvlÿt möøaviri.

×ÿpgþz rÿübÿtlÿ baøûnû buladû vÿ dedi:

– Mÿn isÿ Baltik donanmasûnûn matrosu olmuøam! – bir 

az lÿngidi. – Bÿs sÿni niyÿ tutublar?

– Þzöm dÿ bilmirÿm, – Ènnokenti ehtiyatlandû. – He÷ 

nÿyÿ gþrÿ. – ×ÿpgþz rÿhmdilliklÿ baøûnû yellÿdi.

– Hamû ÿvvÿl belÿ deyir, – tÿsdiqlÿdi. ßdÿb qaydalarûnû 

gþzlÿmÿdÿn ÿlavÿ etdi:

– Ayaqyoluna getmÿk istÿmirsÿn?

– Hÿlÿ yox, – Ènnokenti yeni gÿlÿnlÿrÿ xas bir naøûlûqla 

ona  edilÿn  tÿklifin  yer  özönön  ÿn  bþyök,  dustaq  ö÷ön 

cÿdvÿldÿnkÿnar ÿl÷atmaz bir nemÿt olduüunu dÿrk etmÿdÿn 

rÿdd cavabû verdi.

Bu  cör  mÿzmunlu  sþhbÿtdÿn  sonra  qapû  baülandû  vÿ 

Ènnokenti  yenidÿn  skamyaya  uzanaraq  iøûüûn  mödafiÿsiz 

qalmûø  gþz  qapaqlarûnû  dÿlib  ke÷ÿn  tÿzyiqi  ilÿ  mÿnasûz 

möbarizÿyÿ baøladû. Gþzlÿrini ÿli ilÿ tutmaq istÿdi, amma ÿli 

keyiyirdi.  Baøa  döødö  ki,  cib  dÿsmalûnû  eømÿ  kimi  burub 

onunla  gþzlÿrini  baülaya  bilÿr  –  amma  cib  dÿsmalûnûn 

indi  harada  olduüunu  bilÿn  yox  idi...  Dþøÿmÿnin  östöndÿ 

qalmûødû... Dönÿn axøam necÿ dÿ aüûlsûz bir kö÷ök idi!


900

Xûrda  ÿøyalar  –  cib  dÿsmalû  oldu,  boø  kibrit  qutusu 

oldu, sap vÿ ya plastik döymÿ oldu – bötön bunlar dustaüûn 

ÿn  birinci  dostlarûdûr!  hÿmiøÿ  elÿ  bir  mÿqam  gÿlÿcÿk  ki, 

bunlardan  hansûsa  biri  ÿvÿzedilmÿz  olacaq,  dustaüû  ÷ÿtin 

vÿziyyÿtdÿn ÷ûxardacaq!

Qapû birdÿn a÷ûldû. ×ÿpgþz qûrmûzû-zolaqlû pambûq dþøÿyi 

ÿldÿn-ÿlÿ Ènnokentiyÿ verdi. Mþcözÿ! Lubyanka nÿinki yat-

maüa mane olmurdu, hÿm dÿ dustaüûn yuxusunun qayüû sûna 

qalûrdû!.. Qatlanmûø dþøÿyin arasûna balaca tök yas tûq, yas-

tûq özö, mÿlÿfÿ qoyulmuødu. Hÿr ikisinÿ “Daxili hÿbsxana” 

øtampû vurulmuødu. Ona hÿtta boz adyal da verdilÿr.

Lÿzzÿt!­Бax­инди­yatacaq!­Onun­hÿbsxana­tÿÿssöratlarû­

÷ox  kÿdÿrli  idi!  Qarøûda  onu  gþzlÿyÿn  lÿzzÿti  duyaraq, 

yastûqözönö taxdû (bunu þmröndÿ ilk dÿfÿ edirdi), mÿlÿfÿni 

sÿrdi (skamya ensiz olduüundan dþøÿk azca sallanûrdû), pal-

tarûnû soyundu, uzandû, gþzönö kitelinin qolu ilÿ þrtdö – daha 

he÷ nÿ mane olmurdu! – vÿ artûq yuxuya, hÿmin o Morfeyin 

aüuøu adlandûrûlan øirin uyüuya dalmaüa baølayûrdû ki...

Qapû gurultu ilÿ a÷ûldû, ÷ÿpgþz ona dedi:

–­ßllÿrinizi­аdyalûn­altûndan­÷ûxarûn!

– Necÿ ÷ûxarûm? – Ènnokenti, az qala, aülaya-aülaya soruø-

du. – Niyÿ mÿni oyatdûnûz? Mÿn ÷ÿtinliklÿ yuxula mûødûm.

–  ßllÿrinizi  ÷ûxarûn!  –  nÿzarÿt÷i  soyuqqanlûlûqla  tÿkrar 

etdi,­–­яllÿr­a÷ûqda­olmalûdûr.­

Ènnokenti  tabe  oldu.  ßllÿri  adyalûn  östönÿ  qoyub  yat-

maq elÿ dÿ asan deyilmiø. Bu, iblisanÿ bir hiylÿ idi! Yatanda 

ÿllÿ rini gizlÿtmÿsi, onlarû bÿdÿninÿ sûxmasû insanûn tÿbii, þzö-

nön­dÿ­fikir­vermÿdiyi­bir­vÿrdiøиdir.

Daha bir al÷aldûlmaya uyüunlaømaüa ÷alûøan Ènnokenti 

bir xeyli yerindÿ ÷evrildi. Nÿhayÿt, yuxu göc gÿldi. Zÿhÿr 

kimi øirin tutqunluq onun øöurunu böröyördö. Birdÿn dÿh-

lizdÿn sÿs eøitdi. Uzaqdan baølayaraq, onun boksuna tÿrÿf 

qonøu qapûlarûn hamûsû taqqûldayûrdû. Hÿr dÿfÿ dÿ hansûsa bir 

sþz deyilirdi. Budur – qonøu kameradadûrlar. Ènnokentinin 

dÿ qapûsû a÷ûldû:



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

901


–­Qalxûn!­–­Baltik­donanmasûnûn­matrosu­qÿtiyyÿtlÿ­деdi.

– Necÿ? Niyÿ? – Ènnokenti coødu. – Mÿn bötön gecÿni 

yatmamûøam!

– Saat altûdûr. Bu da qanun kimi bir øeydir! – deyÿn mat-

ros yoluna davam etdi.

Bu  zaman  Ènnokentidÿ  dþzölmÿz  bir  yatmaq  istÿyi 

yarandû. O, yerinÿ uzandû vÿ dÿrhal da daø kimi yuxuya getdi. 

Amma  cÿmi  iki  dÿqiqÿyÿ  yaxûn  yata  bildi  –  ÷ÿpgþz 

qapûnû gurultu ilÿ a÷dû vÿ bir dÿ dedi:

– Qalxûn! Qalxûn! Dþøÿyi boru øÿklindÿ bökön!

Ènnokenti dirsÿklÿndi, bulanûq nÿzÿrlÿ bir saat bundan 

ÿvvÿl ona xoø gþrönÿn zölmkarûna baxdû.

– Mÿn axû yatmamûøam, baøa döøön!

– He÷ nÿ bilmirÿm.

– Yaxøû, dþøÿyi bököb durdum, bÿs sonra nÿ edÿcÿyÿm?

– He÷ nÿ. Oturacaqsan.

– Axû niyÿ?

– Ona gþrÿ ki, sÿhÿr saat altûdûr, sizÿ deyirlÿr.

– Onda oturduüum yerdÿ yataram!

– Qoymayacaüam. Oyadacaüam.

Ènnokenti baøûnû tutdu vÿ yellÿndi. ×ÿpgþz nÿzarÿt÷inin 

gþzöndÿ, sanki, tÿÿssöf ifadÿsi yarandû.

– Yuyunmaq istÿyirsiniz?

–  Yuyunaram,  –  Ènnokenti  fikrÿ  getdi,  sonra  da  ÿlini 

paltarûna uzatdû.

– ßllÿr arxaya! Ke÷in!

Ayaqyolu  tindÿn  sonra  gÿlirdi.  Bu  gecÿ  dÿ  yata  bilÿ cÿ-

yinÿ ömidini itirmiø Ènnokenti kþynÿyini ÷ûxarmaüa vÿ qur øa-

üacan soyuq su ilÿ yuyunmaüa risk etdi. Suyu geniø vÿ soyuq 

ayaqyolunun sement dþøÿmÿsinÿ daüûda-daüûda yuyun maüa 

baøladû: qapû baülû idi vÿ ÷ÿpgþz onu narahat etmirdi.

Bÿlkÿ dÿ, insan adamdûr, amma niyÿ belÿ mÿkrli hÿrÿkÿt 

etdi, saat altûda durmaq lazûm gÿlÿcÿyini qabaqcadan demÿdi?

Soyuq su Ènnokentinin canûndan yarûm÷ûq kÿsilmiø yuxu-

nun söstlÿødirici zÿifliyini ÷ûxartdû. Dÿhlizdÿ sÿhÿr yemÿ yin dÿn  


902

danûømaq istÿdi, lakin nÿzarÿt÷i onun sþzönö kÿsdi. Bok sa 

girÿn dÿn sonra cavab verdi:

– Sÿhÿr yemÿyi olmayacaq.

– Necÿ yÿni olmayacaq? Bÿs nÿ olacaq? 

– Sÿhÿr saat sÿkkizdÿ payokunuzu, øÿkÿr vÿ ÷ay verÿ-

cÿklÿr.

– Bÿs payok nÿdir?



– Yÿni ÷þrÿk payûnûzû.

– Bÿs sÿhÿr yemÿyi nÿ vaxt olacaq?

– Nÿzÿrdÿ tutulmayûb. Dÿrhal nahar. 

– Vÿ mÿn bötön bu vaxtû oturacaüam?

– Bÿsdir danûødûq!

Nÿzarÿt÷i qapûnû axûra kimi baülamaüa macal tapmamûø, 

Ènnokenti ÿlini qaldûrdû.

– Nÿdir yenÿ? – Baltik donanmasûnûn matrosu qapûnû a÷dû. 

– Mÿnim döymÿlÿrimi kÿsiblÿr, astarû cûrûblar, tikmÿyÿ 

kimÿ verim?

– Ne÷ÿ döymÿdir?

Saydûlar.

Qapû baülandû vÿ bir azdan yenÿ a÷ûldû. ×ÿpgþz iynÿni, 

ona qÿdÿr sap qûrûüûnû, möxtÿlif þl÷ölÿrdÿ vÿ möxtÿlif mate-

rial lardan – sömökdÿn, plastik kötlÿdÿn, aüacdan dözÿl dil-

miø bir ne÷ÿ döymÿni Ènnokentiyÿ uzatdû. 

–­Bunlar­nÿyÿ­yaraйаr?­Мÿgÿr­mÿnim­döymÿlÿrim­belÿ­idi?

– Gþtörön! He÷ bunlar da yoxdur! – ÷ÿpgþz sÿsini qal dûrdû. 

Ènnokenti þmröndÿ birinci dÿfÿ tikmÿyÿ baøladû. Sapûn 

ucunu  necÿ  bÿrkitmÿk,  tikiølÿri  necÿ  qoymaq  lazûm  oldu-

üunu, döymÿnin tikilmÿsini necÿ sona ÷atdûrmalû olduüunu 

dÿr hal  baøa  döømÿdi.  Bÿøÿriyyÿtin  minillik  tÿcröbÿsindÿn 

bÿh rÿ lÿn mÿyÿn Ènnokenti necÿ tikmÿk lazûm olduüunu þzö 

icad elÿdi. Bir ne÷ÿ dÿfÿ iynÿ barmaüûna batdû vÿ bar maq la-

rûnûn incÿ uclarû aürûmaüa baøladû. Mundirinin asta rûnû tik-

mÿyi, paltosunun sallanmûø pambûüûnû yerinÿ salûb tik mÿyi 

uzun ÷ÿkdi. Döymÿlÿrin bÿzilÿrini yerlÿrinÿ tikmÿdiyi ö÷ön 

mundirinin kÿnarlarû bözöødö.



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

903


Lakin  lÿng,  diqqÿt  tÿlÿb  edÿn  iø  nÿinki  vaxtû  qûsaltdû, 

hÿm  dÿ  Ènnokentini  sakitlÿødirdi.  Onun  daxili  hÿrÿkÿtlÿri 

niza ma döødö, artûq nÿ qorxu, nÿ dÿ ruhi sûxûntû qalmamûødû. 

Maraqlûsû  bu  idi  ki,  hÿtta  bu  ÿfsanÿvi  dÿhøÿtlÿr  yuvasû  – 

Bþyök Lub yanka hÿbsxanasû da tÿsÿvvör etdiyi qÿdÿr qor-

xulu deyil miø, burada da insanlar yaøayûrmûø (necÿ dÿ onlarla 

gþröø mÿk  istÿrdi!).  Gecÿni  yatmamûø,  yemÿk  yemÿ miø, 

hÿyatû­on­saat­qabaq­sûndûrûlmûø­insanын­ali­bir­duy­üusu,­atle-

tin taqÿtdÿn döøöb daølaømaqda olan bÿdÿninÿ yorul maz lûq 

vÿ tÿravÿt bÿxø edÿn ikinci nÿfÿsi a÷ûlûrdû. 

Èynÿni ondan baøqa bir nÿzarÿt÷i aldû.

Sonra  östöndÿ  ÷ÿkini  tamamlayan  ö÷bucaqlû  øÿklindÿ 

ÿla vÿsi olan yarûmkiloluq ala÷iy qara ÷þrÿk vÿ iki tikÿ doü-

ran mûø qÿnd gÿtirdilÿr.

Tezliklÿ­÷ayдандаn­piøik­øÿkli­ilÿ­bÿzÿdilmiø­par÷a­rÿngli­

qaynar maye tþkdölÿr vÿ ÿlavÿ dÿ ÷ay vermÿyi vÿd etdilÿr.

Bötön bunlar dekabrûn iyirmi yeddisi sÿhÿr saat sÿkkiz 

demÿk idi. 

Ènnokenti birgönlök qÿndin hamûsûnû par÷a saldû, ÷aøûb 

bar maüû ilÿ qarûødûrmaq istÿdi, lakin barmaüû qaynar suya 

davam gÿtirmÿdi. Belÿ olan halda par÷û fûrlatmaqla qÿndi ÿrit-

di, lÿzzÿtlÿ i÷di (yemÿk istÿmirdi), ÿlini qaldûrûb yenÿ istÿdi. 

Èkinci  par÷û  da,  artûq  qÿndsiz,  amma  zÿif  ÷ay  iyindÿn 

hÿzz alaraq, lÿzzÿtlÿ i÷inÿ ÷ÿkdi.

Fikirlÿri duruldu, baøû ÷oxdan olmadûüû dÿrÿcÿdÿ aydûn-

laødû.


Skamya vÿ qarøû divar arasûndakû dar ke÷idlÿ, boru øÿk-

lindÿ  bökölmöø  dþøÿyÿ  ayaüû  iliøÿ-iliøÿ,  qarøûda  onu  gþz-

lÿyÿn ÷arpûømanû gþzlÿyÿrÿk gÿziømÿyÿ baøladû – ö÷ balaca 

addûm irÿli, ö÷ balaca addûm geri. 

Gþzönön qabaüûna Amerika Azadlûq heykÿlinin vÿ bizim 

Muxinanûn fûrlanan, dÿfÿlÿrlÿ kinolara ÷ÿkilmiø heykÿlinin 

toqquømasû  gÿldi.  Sraüagön  bu  toqquømanûn  ÿn  dÿhøÿtli 

yerinÿ soxulmuødu.

Baøqa cör edÿ bilmÿzdi. Biganÿ qala bilmÿzdi. 


904

Taleyinÿ bu döømöødö...

Avenir­dayû­necÿ­deyirdi?­Эertsenin­dediyi­kimi:­“Vÿtÿn-

pÿrvÿrliyin sÿrhÿdlÿri haradadûr? Nÿ ö÷ön vÿtÿnÿ mÿhÿb bÿt..?”

Avenir  dayûnû  xatûrlamaq  indi  onun  ö÷ön  hÿr  øeydÿn 

vacib  vÿ  xoø  idi.  Uzun  illÿr  ÿrzindÿ  nÿ  qÿdÿr  kiøilÿrlÿ  vÿ 

qadûn larla rastlaømûødû, dostluq etmiødi, hÿyatûn lÿzzÿtlÿrini 

bþlöø möødö – lakin bu gön burada, Lubyankada ona ÿn ÷ox 

lazûmlû adam gölmÿli evcikdÿ yaøayan, cÿmi iki gön gþrdöyö 

tverli dayûsû idi. Bötön hÿyatû boyu tanûdûqlarû arasûnda ÿn 

vacib insan... 

Yeddi  stopalûq  dalanda  gÿziøÿn  Ènnokenti  daha  ÷ox 

dayû sû nûn  dediklÿrini  xatûrlamaüa  ÷alûøûrdû.  Vÿ  xatûrlayûrdû. 

Nÿ ö÷ön sÿ bir ifadÿ qalan hamûsûnû sûxûødûrûr, þzönö qabaüa 

salûrdû: “Daxili razûlûq vÿ narazûlûq hisslÿri xeyir vÿ øÿrin ali 

meyarlarûdûr”.

Bu, dayûsû deyildi. Nÿ isÿ aüûlsûz bir øey idi. Hÿ, bu, Epi-

kör dör, dönÿn baøa döøÿ bilmÿmiødi. Èndi isÿ aydûn oldu: 

demÿli,  mÿnim  xoøuma  nÿ  gÿlirsÿ,  xeyirdir,  xoøuma  gÿl-

mÿ yÿn øey isÿ øÿrdir. Mÿsÿlÿn, Stalinin þldörmÿkdÿn xoøu 

gÿlir, demÿli, bu, onun ö÷ön xeyirdir? Bizÿ isÿ ÿdalÿt naminÿ 

hÿbsxanada oturmaq lÿzzÿt elÿmir, demÿli, bu øÿrdir?

Bu filosoflarû azadlûqda oxuyarkÿn elÿ mödrik gþrö nör-

lÿr­ki!­Èndi­isÿ­Ènno­kenti­ö÷ön­xeyir­vÿ­øÿr­bu­a÷ûq-boz­рянэли­

qapû ilÿ, bu yaøûl divarlarla, bu ilk hÿbsxana gecÿsi ilÿ konkret-

lÿø miø vÿ gþzlÿ gþrönÿn øÿkildÿ bir-birindÿn ayrûlmûødûlar.

Onun dÿlib ÷ûxdûüû möbarizÿ vÿ iztirab yöksÿkliyindÿn 

bþyök materialistin mödrikliyi vÿhøi ÿlinÿ döømöø kompas 

kimi dÿ olmasa, hÿr halda, uøaq qûüûltûsû kimi gþrönördö. 

Qapû guruldadû.

– Soyadûnûz? – øÿrq tipli yeni nÿzarÿt÷i sÿrt øÿkildÿ soruødu.

– Volodin.

– Dindirilmÿyÿ! ßllÿr arxaya!

Ènnokenti  ÿllÿrini  arxaya  qoydu  vÿ  su  i÷ÿn  quø  kimi 

baøûnû dala ataraq boksdan ÷ûxdû.

Niyÿ vÿtÿnÿ olan mÿhÿbbÿti?..



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

905


Yüklə 6,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin