Aztu “Sənaye ekologiyası və hft” kafedrası FÖVQƏladə hallarda idarəetmə giriş FÖVQƏladə hallarin aradan qaldirilmasinin

Radiaktiv maddələrin yayılma sərhəddindən və radiasiya qəzasından asılı

olaraq atom-elektrik stansiyaları qəzalarının 6 növü məlumdur:

1. Məhdud qəza. Bu qəza zamanı A.E.S.–nın yerləşdiyi obyektdə əhalinin şüalanması.bina və tikililərin çirklənməsi baş verir.

2. Yerli qəza-A.E.S. yerləşmiş səhələrdə və qonşu rayonlarda radiasiya şüalanmaları ilə nəticələnir.

3. Region qəzası ölkənin 2 və daha çox subyektləri ilə sərhədlənir. Əhalinin şüalanması və ətraf mühitin yüksək dərəcədə çirklənməsi ilə nəticələnir. Əgər region qəzası zasmanı insanalrın aldığı şüa çox yüksək səviyyədədirsə, şüa almış insanalrın siyahısı 500-dürsə, həyat fəaliyyəti pozulmuş insanların 1000-dən çoxdursa, maddi ziyan 5 mln.-u keçirsə onda bu federal qəza adlanır.

Transsərhədli qəza-belə qəza zamanı şüalanma ölkə ərazisini keçərək qonşu ölkəyə də təsir edir.

Ətraf mühitin radiaktiv çirklənməsi çox böyük ekoloji problemdir. Radiasiya qəzası zamanı ətraf mühitə müxtəlif radoinuklidlər atılır ki, bu da insanların sağlamlığına çox böyük mənfi təsiri göstərir. Radiaktiv çirklənmənin təhlükə dərəcəsi çirklənmənin radionuklid tərkibindən, çirklənmənin sıxlığından və xüsusiyyətindən asılıdır. Müxtəlif xarakterli nüvə reaktorlarında baş verən qəza zamanı ətraf mühitin xüsusi çirklənməsi baş verir. Nüvə reaktorlarının qəzası zamanı ətraf mühitə xüsusi çəkili radionuklidlərin atılması ilə 2 radiasiya təhlükəli dövr baş verir:

Yod təhlükəli dövr - 2 ay davam edir.

Seziumlu dövr - uzunillər davam edir.

Yod dövründə xarici şüalanmadan başqa əsas problemlər süd və tərəvəz məhsullarında yaranır. Sezium dövrü elə bir dövrdür ki, bu dövrdə ətraf mühitə və insanlara radiasiya təsirinin əsas səbəbi araşdırılır. 1-ci mərhələdə insanların radiasiya təsiri ilə daxili və xarici şüalanmasından baş verir. Bunun əsas səbəbi isə ətraf mühitə buraxılan radionuklidlərin təsirindən baş verir.

II mərhələdə isə radionuklidlər suya, qida məsullarına keçir. Aparılan tədqiqatlara görə son 50 ildə proqnozlaşdırılmış şüalanma nəticəsində 85% daxili şüalnmanın payına düşür, 15% isə xarici. Suyun radiaktiv çirklənməsi qəzanın ilkin ayalrında baş verir. Radiasiya zamanı ləğvetmə əhalinin lazımi səviyyədə müdafiəsinin təmini məqsədi ilə aparılır. Qəza zamanı ləğvetmə üzrə qərarların qəbulu işin hər mərhələsində qoyulmuş və təyin olunmuş məqsəd və tapşırıqlardan asılıdır.