Азярбайъан республикасы тящсил назирлийи

АЗЯРБАЙЪАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЯЩСИЛ НАЗИРЛИЙИ

БАКЫ ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТЕТ

Сосиал елмляр вя психолоэийа факцлтяси

Психолоэийа кафедрасы

Сосиал елмляр вя психолоэийа факцлтясинин Елми

Шурасында тясдиг едилмишдир (02 октйабр 2012-ъи ил 1 сайлы протокол)

6107.01 – Цмуми психолоэийа

Докторантурайа гябул

Программы


БАКЫ – 2016

Тяртиб едян: prof.Р.Щ.Гядирова

Елми редактору: АМЕА-нын мцхбир цзвц, проф.Б.Щ.Ялийев
Psixologiyanın bir elm kimi xarakteristikası. Psixologiyanın predmeti haqqında təsəvvürlərin inkişafı. Psixologiyanın bir elm kimi tərifi. Psixologiyanın elmlər sistemində yeri. Psixologiya elminin sahələri, onların təsnifi prinsipləri və məsələləri. Psixologiyanın predmeti haqqında təsəvvürlərin inkişaf mərhələləri. Qədim yunan filosoflarının təlimlərində psixoloji ideyaların inkişafı. Orta əsrlərdə psixoloji ideyaların inkişafı. XVII–XIX-cu əsrlərdə psixologiyanın inkişafı. Şüurun klassik introspektiv psixologiyası. Psixoanaliz və dərinlik psixologiyası. Biheviorizm və neobiheviorizm. Koqnitiv psixologiya. L.S.Vıqotskinin mədəni-tarixi psixologiyası. Azərbaycanda psixoloji fikrin inkişaf tarixi. Psixika psixologiyanın predmeti kimi və psixologiyaya təkamüli daxil edilməsi. Psixika haqqında anlayış. Psixi hadisələr: psixi proseslər, psixi hallar, psixi xassələr. Psixi inkişafın xüsusiyyətləri. Psixikanın meyarları. Psixikanın filogenezdə inkişaf mərhələləri. Elementar sensor psixika. Persepsiv psixika. Heyvanların davranış formaları. İnstinktlər. Öyrənmənin növləri və nəzəriyyələri. Heyvanların intellekti. Psixika və şüur. Şüurun psixoloji xarakteristikası. Şüurun funksiyası və strukturu. Şüur və şüursuzluq. Dərk edilməyən proseslərin növləri. Fərdi və ictimai şüur. Psixikanın ontogenezdə inkişafının şərtləri və hərəkətetdirici qüvvələri. L.S.Vıqotski psixi inkişaf haqqında. Təbii və ali psixi funksiyalar. Ali psixi funksiyaların xüsusiyyətləri və onların əmələ gəlmə xüsusiyyətləri.

Psixologiyanın tədqiqat metodları.

Eksperimental psixoloji tədqiqatın metodologiyası Psixologiyada metod və metodologiya anlayışları. Psixoloji tədqiqatın metodikası. Psixologiyada tədqiqat metodların təsnifatı. Eksperimental tədqiqatın mərhələləri. Psixoloji tədqiqatın planlaşdırılması. Tədqiqatın fərziyyəsi. Psixoloji tədqiqatın prinsipləri. Psixologiyada ölçü problemi. Eksperimentin nəticələrinin təhlili və təsviri. Müşahidə metodu və onun növləri. Eksperiment: təbii və laborator eksperiment. Psixodiaqonstik üsullar. Testlər və onların təsnifatları. Testin effektlivlik meyarları.

Fəaliyyət və onun iradi tənzimi.

Fəaliyyət haqqında anlayış. Fəaliyyət və fəallıq. Tələbatlar fəallığın mənbəyi kimi. Tələbatların mənşəyinə (təbii və mədəni) və predmetinə (maddi və mənəvi) görə növləri. İnsan tələbatlarının inkişaf xüsusiyyətləri. Tələbatlar və motivlər, fəaliyyətin təşkilində onların rolu. Motivasiyanın nəzəriyyələri: dispozisional və situativ; klassik psixoanalizdə motivasiyanın nəzəriyyələri, biheviorizmdə və neobiheviorizmdə motivasiyanın nəzəriyyələri. Tələbatların və motivlərin təsnifat əsasları. Insan tələbatlarının spesifikası; insanin əsas tələbatları; motivasiya hadisələrinin dispozision xarakteri; tələbatların əşyalandırma formaları; tələbatların psixoloji və fizioloji təzahürü. Motivlərin funksiyaları. Motivlərin dərk olunmasına və təhrikedici güvvəsinə təsir edən faktorlar. Tələbatların və motivlərin iyerarxiyası və bir-birinə tabe edilməsi. Motivasiyanın fəaliyyət prosesinə və səmərəliyinə təsiri; fəaliyyət prosesində motivasiya dinamikasının determinantları (“motivin məqsədə keçidi”). K.Levin məktəbinin situativ motivasiyasının tədqiqatları: bitirilməmiş əməliyyatların daha yaxşı yadda saxlama effekti. (Zeyqarnik), doyma effekti, əvəz etmə, bitirilməmiş hərəkət effekti, iddia səviyyəsinin dinamikası. Insanın tələbat və motivasiya dairəsinin inkişafının hərəkətedici qüvvələri, şərtləri və etapları; aparıcı fəaliyyətin əvəz edilməsinin qanunauyğunluqları, şəxsiyyətin iradi keyfiyyərləri. Fəaliyyətin quruluşu. İş və hərəkətlər. Vərdişlər və onların əmələ gəlməsi. Fəaliyyətin əsas növləri: oyun, təlim, əmək. İradə haqqında anlayış. Fəaliyyətin iradi tənzimi. İradi işin quruluşu və funksiyaları. Motivlər mübarizəsi. Psixologiyada “tələbat” kateqoriyası. Tələbatların təbiəti və növləri. Psixologiyada tələbatların təsnifatının təhlili. Motiv tələbatların əşyaviləşdirilməsi nəticəsi kimi. Motivasiya vəziyyət kimi. Şəxsiyyətin motivasiya dairəsi anlayışı, onun quruluşu. Motivasiya və fəaliyyət.

Şəxsiyyət.

Şəxsiyyətin strukturu. Şəxsiyyətin strukturunun təyin olunmasına əsas yanaşmalar. Psixologiyada şəxsiyyət haqqında anlayış. Fərd, şəxsiyyət və fərdiyyət anlayışlarının müqayisəsi. Şəxsiyyətin tədqiqinə müxtəlif yanaşmalar. Sistem yanaşma. Münasibətlər nəzəriyyəsi (Lazurski, Myasişev). Klassik biheviorizm şəxsiyyət psixologiyası haqqında (C.Uotson, B.F.Skinner). Neobiheviorizm. Z.Freydin psixoanalizində şəxsiyyət, onun strukturu və inkişafı haqqında təsəvvürlər, A.Adlerin fərdi psixologiyası: bütövlük və natamamlıq prinsipləri; şəxsiyyətin həyat tərzi haqqında təsəvvürlər. K.Q. Yunqun analitik psixologiyası. “Persona”,”Kölgə” şəxsiyyətin struktur komponenti kimi. “Arxetip”, “Kompleks”, “Özlülük” kateqoriyaları. E.Eriksonun , E. Fromun neofreydist yanaşmaları. Şəxsiyyətə interaksionist və koqnitivist yanaşmalar. K.Levinin, H.Mürreyin, C.Kellinin şəxsiyyət nəzəriyyələri. Şəxsiyyət psixologiyasında humanistik yönəliş. Q.Olportun şəxsiyyətin açıq sistem kimi nəzəriyyəsi. Şəxsiyyətə humanistik yanaşma prinsipi (K. Rocers). A.Maslounun şəxsiyyətin özünüaktuallaşdırma nəzəriyyəsi . V. Franklın məna axtarışı nəzəriyyəsi.

Mənlik şüuru və onun funksiyaları. “Mənin” kəşf olunması. “Mən” obrazının formalaşması. Şəxsiyyətin inkişafında psixoloji problemlər və onların korreksiyası. Şəxsiyyətin özünüqiymətləndirməsi və iddia səviyyəsi. Şəxsiyyətin inkişafında bioloji və sosial amillər.

Qrupun psixologiyası.

Psixologiyada qrup anlayışı. Qrupların tədqiqi ilə bağlı əsas istiqamətlər. Qrupun əsas xarakteristikası. Qrupların təsnifatı. Formal və qeyri-formal qruplar. Qrup və kollektiv. Kiçik qrupun dinamik prosesləri: qrup təzyiqi fenomeni, konformluq və konformizm; M.Şerif və S.Aşın tədqiqatları. Qrup birliyi fenomeni (L.Festinqer,T.Nyukom). Kiçik qruplarda liderlik və rəhbərlik. Liderlik nəzəriyyələri. Liderlik üslubları. Qrup qərarının qəbulu. Grup gütbləşməsi effekti. Qrup münasibətlərinin öyrənilmə metodları. Sosiometriya. Referentometriya. Şəxsiyyətin qrupda sosiometrik statusu. Şəxsiyyətin sosiometrik statusunun onun şəxsi keyfiyyətlərindən asılılığı. Böyük qrupların psixoloji xarakteristikaları. Mədəniyyət və etnos. Etnik stereotiplər.

Ünsiyyətin psixologiyası.

Ünsiyyətin tərifi. Ünsiyyət və fəaliyyət. Ünsiyyətin strukturu. Ünsiyyət informasiya mübadiləsi kimi. Ünsiyyət qarşılıqlı təsir kimi. Qarşılıqlı təsir birgə fəaliyyətin təşkili kimi. Sosial persepsiya anlayışı. Ünsiyyət prosesində qarşılıqlı anlama mexanizmləri: identifikasiya, refleksiya, empatiya. Atribusiya nəzəriyyəsi. Qarşılıqlı anlama effektləri. Şəxsiyyətlərarası attraksiya. Sosial-psixoloji treninq; treninqin xüsusiyyətləri və növləri. Şəxsiyyətlərarası münasibətlər. Fərdi şüurun formalaşmasında sosial münasibətlərin rolu. Sosial münasibətlərin strukturu və sosial rol anlayışı. Şəxsiyyətlərası münasibətlərin emosional əsasları. Aqressiya. Aqressiyanın bioloji və sosial amilləri. Aqressiya nəzəriyyələri. Affiliasiya və sosial kontaktlarda tələbat. Altruizm, eqoizm və empatiya. Altruizm nəzəriyyələri.

Diqqət.

Diqqət haqqında anlayış. Diqqət və şüur. Diqqətin funksiyaları. Diqqətin əhəmiyyəti. Diqqətin fizioloji mexanizmləri. Diqqətin növləri. Qeyri-ixtiyari diqqəti şərtləndirən əsas amillər. İxtiyari diqqətin inkişafı və xüsusiyyətləri. İxtiyari diqqətdən sonrakı diqqət. Diqqətin xüsusiyyətləri: davamlılığı, keçirilməsi, paylanması, həcmi, tərəddüdü, yayınması.

Diqqətin dalğınlığı. Diqqətin nəzəriyyələri və modelləri Erkən seleksiya nəzəriyyəsi (Brodbent, Treysman). Ləngimiş seleksiya nəzəriyyəsi (Norman). Koqnitiv modellər: C. Brodbentin filtr (süzgəc)modeli, E.Treysmanın bölən modeli, D.Kanemanın ehtiyatların paylanması modeli.

Duyğular.

Duyğular haqqında anlayış. Reseptorlar və analizatorlar. Duyğu haqqında nəzəriyyələr. Duyğuların növləri və onların təsnifat kriteriyaları. Xarici duyğular, daxili duyğular, hərəkət duyğu­la­rının ümumi xarakteristikası. Duyğuların ümumi qanunauy­ğunluqları. Duyğuların psixofizikası. Duyğu həddi: yuxarı və aşağı mütləq həddi və fərqləndirmə həssaslığı. Adaptasiya. Duyğuların qarşılıqlı təsiri. Sensibilizasiya. Sinesteziya. Duyğuların inkişafı və sensor tərbiyənin aktual məsələləri. Duyğuların pozulması.

Qavrayış.

Qavrayış haqqında anlayış. Qavrayış nəzəriyyələri. Helmholsun şüursuz əqlinəticə nəzəriyyəsi. C.Hibsonun ekoloji nəzəriyyəsi, C.Brunerin kateqorizasiya nəzəriyyəsi. Heştaltpsixologiya qavrayış haqqında. Qavrayışda obyekt və fon. Heştaltın perseptiv təşkilat qanunları. Qavrayışın koqnitiv modelləri. Qavrayışın həcmi. Qavrayış surətlərinin əsas xüsusiyyətləri. Appersepsiya və illüziyalar. Qavrayışın təsnifatı. Məkan, zaman və hərəkət qavrayışı. Uzaqlıq və dərinlik qavrayışı. Binokulyar parallaks. Disparantlıq. Stroboskopik hərəkət. Fi-fenomen. Qavrayışın inkişafı. Şəxsiyyətin istiqaməti və qavrayış. Qavrayışın öyrənilmə üsulları. Qavrayışın pozuntuları.

Hafizə.

Hafizə haqqında anlayış. Hafizənin əhəmiyyəti. Müasir psixologiyada hafizə problemi. Hafizə haqqında nəzəriyyələr (psixoloji, fizioloji, biokimyəvi). Hafizənin təsnifatına ümumi yanaşmalar. Hafizənin növləri. Hafizənin prosesləri və onların işləməsinin əsas qanunauyğunluqları. Hafizənin koqnitiv modelləri. R.Atkinson və R.Şifrin modeli. Struktur model: sensor registr, qısamüddətli saxlanma (operativ hafizə), uzunmüddətli hafizə. Sperlinqin eksperimentləri. Uzunmüddətli hafizənin strukturu və işləməsi. Petersonların eksperimentləri. Norman və Vo modeli. Unutma. Retroaktiv və proaktiv interferensiya. Məlumat emalının dərəcə effektləri. Hafizə prosesində fərdi fərqlər. Hafizənin tipləri. Hafizənin patologiyası. Hafizənin inkişafı və mümarisəsi. Hafizənin tədqiqat metodları.

Təfəkkür.

Təfəkkür haqqında anlayış. Təfəkkürün xüsusi xarakteristikası: ümumiləşdirmə, vasitəlilik, aktivlik, məqsədyönlülük. Təfəkkür və hissi idrak. Məntiq və psixologiyada təfəkkür problemi. Təfəkkür psixologiyasının predmeti. Təfəkkür məsələ həlli kimi. Təfəkkür məlumatın emalı prosesi kimi. Təfəkkür ali psixi funksiya kimi, nitqi təfəkkür, sözün mənası təfəkkürün təhlil vahidi kimi. Fikri fəaliyyətin motivasiyası. İdrak motivləri. Fikri əməliyyatlar. Təfəkkürün fomaları: məfhum, hökm, əqli nəticə. Məfhumların formalaşması prosesi və onun öyrənmə yolları. Təfəkkürün növləri: əyani-əməli, əyani-obrazlı və mücərrəd təfəkkür. Yaradıcı təfəkkürün xüsusiyyətləri. Təfəkkür sahəsində fərdi fərqlər, əqli keyfiyyətlər. təfəkkür və onun müxtəlif psixoloji məktəblərdə öyrənilməsi. Təfəkkür və intellekt. J.Piajeyə görə intellektin inkişaf mərhələləri. Təfəkkürün inkişafında təlimin rolu. Təfəkkürün tədqiqat metodları. Təfəkkürün pozuntuları.

Nitq.

Nitqin psixoloji mahiyyəti. Dil və nitq. Dil mənaları. Dilin funksiyaları. Nitqin xüsusiyyətləri. Nitqin funksiyaları. Nitqin növləri. Eqosentrik nitq. Eqosentrik nitqin əmələ gəlməsi və funksiyaları haqqında L.S.Vıqotski və J.Piajenin polemikası. Daxili və xarici nitq. Şifahi və yazılı nitq. Dialoji və monoloji nitq. Semantik diferensial üsulu ilə nitqin tədqiqi. Nitq və ünsiyyət. Təfəkkür və nitqin nisbəti problemi. Nitqi mülahizələrin törəməsi və anlaşılması. Nitqin pozuntuları.

Təxəyyül.

Təxəyyül haqqında anlayış. Təxəyyül ali psixi funksiya kimi. İnsanın həyat və fəaliyyətində təxəyyülün əhəmiyyəti. Təxəyyül surətlərinin yaradılması prosesi. Təxəyyülün növləri. Xülya və xəyal. Röya surətləri. Bərpaedici və yaradıcı təxəyyül, onların başlıca xüsusiyyətləri. Kreativlik haqqında anlayış. Bədii və elmi yaradıcılıqda təxəyyülün rolu. Təxəyyülün tədqiqat metodları. Təxəyyülün diaqnostikası və inkişaf metodları.

Hisslər, emosiyalar.

Hisslər haqqında anlayış. İnsanın tələbatları və hisslər. Emosiyaların fizioloji əsasları. Onların siqnal, kommunikativ və tənzimetmə funksiyaları. Emosiyaların xarici ifadə formaları. Əsas emosional hallar və onların xarakteristikası. Hisslər və şəxsiyyət. Ali hisslər. Hisslərin sosial funksiyası. Emosiyaların öyrənilmə üsulları. Şəxsiyyətin emosional sahəsi. Emosional hadisələrin əsas sinifləri. Fəaliyyətin tənzim edilməsində onların rolu. Emosiya və hislərin funksiyaları (V.K,Vilyunas, A.N.Leontyev): kommunikativ, tənzimedici, siqnal, səbəbləndirici, qiymətləndirici, stimullaşdırıcı, qoruyucu. Emosional hadisələrin komponentləri. Emosiyaların bioloji və psixoloji nəzəriyyələri. Emosiyalar və şəxsiyyət. Insan emosiyalarının və tələbatlarının əlaqəsi. Insanın emosional sahəsinin ontogenezdə inkişafı. Emosional proseslərin növləri, emosional proseslərin psixofizioloji əlaqəsi; emosional proseslərin təsnifatı üçün əsaslar. Normal və patoloji affektlərin, hislərin, ehtirasların, əhvalın xarakteristikası. Həyəcanlılığın növləri və təzahürü; frustrasiyaya olan reaksiyaların tipləri; stresin fizioloji və psixoloji aspektləri, posttravmatik stresin psixoloji nəticəsi. Emosional proseslərin və şəxsiyyətlərarası münasibətlərin əlaqəsi; şəxsiyyətin emosional keyfiyyətləri. Emosiya haqqında nəzəriy­yələr: emosiyaların ifadəsinin təkamül nəzəriyyəsi (Ç.Darvin); V.Vundtun nəzəriyyəsi; Cems-Langenin emosiyaların periferik nəzəriyyəsi; Kennon-Bard nəzəriyyəsi; emosiyaların koqnitiv nəzəriyyələri; P.K.Anoxinin emosiyaların məlumat nəzəriyyəsi, D.Lindslinin aktivasiya nəzəriyyəsi.

Temperament.

Temperament haqqında anlayış. Temperament haqqında təlimlər. Temperament tipləri: xolerik, sanqvinik, fleqmatik, melanxolik. Temperament tiplərinin psixoloji xarakteristikası. Ali sinir fəaliyyətinin xüsusiyyətləri və temperament tipləri. Şeldon və Kreçmerin konstitusional tipologiyası. Tərbiyə prosesində temperament tiplərinin nəzərə alınması və fərdi yanaşma. Müasir dövrdə temperamentin öyrənilmə üsulları.

Xarakter.

Xarakter haqqında anlayış. Xarakter nəzəriyyələri. Xarak­terin quruluşu. Xarakter əlamətlərinin təsnifatı. Xarakterin tipik və fərdi əlamətləri, onları şərtləndirən amillər. Xarakter və özünütərbiyə məsələləri. Xarakterin aksentuasiyası. Aksentuasiyaların tədqiqi. Psixopatiya və onun növləri.

Qabiliyyətlər.

Qabiliyyətlər haqqında anlayış. Qabiliyyət nəzəriyyələri. Qabiliyyətlərin bilik, bacarıq, vərdişlərlə əlaqəsi və onların fərqi. Qabiliyyətlərin quruluşu. Qabiliyyətlər və fəaliyyət. Ümumi və xüsusi qabiliyyətlər. Qabiliyyətlər və irsiyyət. Qabiliyyətlərin formalaşması. İntellekt əmsalı. Qabiliyyətlərin tədqiqi.

ƏDƏBİYYAT

1. Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya. Bakı, 2002.

2. Bayramov Ə.S. Şəxsiyyətin aktual psixoloji məsələləri. Bakı, 1981

3. Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Sosial psixologiya. Bakı, 2003.

4. Ümumi psixologiya. (Prof. A.V. Petrovskinin redaktorluğu ilə), Bakı, 1982.

5. Psixologiya. Dərslik/prof. S.İ.Seyidov, M.Ə. Həmzəyevin redaktorluğu ilə. Bakı, 2007

6. Əliyev B.U., Cabbarova L.M. Duyğu və qavrayış. Metodik vəsait, bakı, 2009.

7. Хрестоматия по общей психологии. Психология мышления. М., 1981.

8. Психология личности. Тесты. Под ред. Гиппенрейтерр Ю.Ю., Пузырея А.А. М., 1982.

9. Дружинин В.Н. Экспериментальная психология, СПБ, Питер, 2000.

10. Маклаков А.Г. Общая психология, Л., 2000.

11. Хрестоматия по ощущению и восприятию. М., 1975.

12. Тихомиров О.К. Психология мышления. М., 1984.

13. Петухов В.В. Психология мышления. М., 1987.

14. Хекхаузен Х. Мотивация и деятельность, Т.1, пер. с нем, под. ред. Б.М. Велисковского, М., Педагогика, 1986.

15. Квинн В.Н. Прикладная психология. С-Петербург, 2000.

16. Личко А.Е. Психопатии и акцентуации характера у подростков. М., 1976.

17. Холл К.С., Линдсей Г. Теории личности. М., 1999.

18. Шульц С., Шульц Д. История современной психологии. СПб, 1999.

19. Асмолов А.Г. Психология личности. М., 1990.

20. Немов Р.С. Психология. С-Петербург, 1996.

21. Изард К.Психология эмоций. Изд-во Московского Универ-та, 1980.

22. Ильин Е.П. Эмоции и чувства

23. Ильин Е.П. Мотивация и мотивы.

24. Солсо Р. Когнитивная психология. М., 1996.

25. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб, 2002.

26. Гамезо М.В., Домашенко И.А. Атлас по психологии. М., 2004

27. Годфруа Ж. Что такое психология. М., 1996

28. Крысько В.Г. Психология и педагогика в схемах и таблицах. Харверст, 1999.

29. Общая психология. Под ред. Богословского В.В., 1981.

30. Андерсон Дж. Когнитивная психология. Питер, 2002

ОБЩАЯ ПСИХОЛОГИЯ
Характеристика психологии как науки.

Развитие представлений о предмете психологии. Определение психологии как науки. Место психологии в системе наук. Отрасли психологической науки, принципы их классификации и задачи. Этапы развития представлений о предмете психологии. Развитие психологических идей в учениях древнегреческих философов. Развитие психологических идей в средние века. Развитие психологии в XVII- XIX века. Классическая интроспективная психология сознания. Психоанализ и глубинная психология. Бихевиоризм и необихевиоризм. Когнитивная психология. Культурно-историческая психология Л.С.Выготского. История развития психологической мысли в Азербайджане. Психика как предмет психологии и эволюционное введение в психологию. Понятие о психике. Психические явления: психические процессы, психические состояния, психические свойства. Особенности психического развития. Критерии психики. Этапы развитие психики в филогенезе. Элементарная сенсорная психика. Перцептивная психика. Формы поведения животных. Инстинкты. Виды и теории научения. Интеллект животных. Психика и сознание. Психологическая характеристика сознания. Функции и структура сознания. Сознание и бессознательное. Виды неосознаваемых процессов. Индивидуальное и общественное сознание. Условия и движущие силы развития психики в онтогенезе. Л.С.Выготский о психическом развитии. Натуральные и высшие психические функции. Свойства высших психических функций и особенности их становления.

Методы исследования психологии.

Методология экспериментального психологического исследования. Понятие методологии и метода в психологии. Методика психологического исследования. Классификация методов исследования. Этапы психологического исследования. Планирование психологического исследования. Гипотеза исследования. Принципы психологического исследования. Измерения в психологии. Анализ и представление результатов психологического исследования. Метод наблюдения и его виды. Эксперимент: естественный и лабораторный. Психодиагностические методы. Тесты и их классификация. Критерии валидности.

Деятельность и ее волевая регуляция.

Понятие о деятельности. Деятельность и активность. Потребности как источник активности личности. Виды потребностей по происхождению (естественные и культурные) и предмету (материальные и духовные). Особенности развития человеческих потребностей. Потребности и мотивы, их роль в организации деятельности. Теории мотивации: диспозиционные и ситуационные теории мотивации; теории мотивации в классическом психоанализе; теория мотивации в бихевиоризме и необихевиоризме. Основания для классификации потребностей и мотивов. Специфика потребностей человека; базовые потребности человека; диспозиционный характер мотивационных явлений; формы опредмечивания потребностей; психологические и физиологические проявления потребностей. Функции мотивов. Факторы, влияющие на осознание и побудительную силу мотивов. Иерархия и соподчинение потребностей и мотивов. Влияние мотивации на процесс и продуктивность деятельности; детерминанты динамики мотивации в процессе деятельности («сдвиг мотива на цель»). Исследования ситуативной мотивации в школе К.Левина: эффект лучшего запоминания прерванных действий (Зейгарник), эффект пресыщения, эффект замещения, прерванных действий, динамика уровня притязаний. Движущие силы, условия и этапы развития потребностно-мотивационной сферы человека; закономерности смены ведущей деятельности, волевые качества личности.

Структура деятельности. Действие и движения. Навыки и их формирование. Основные виды деятельности: игра, учеба, труд. Понятие о воле. Волевая регуляция деятельности. Структура и функции волевого действия. Борьба мотивов.

Категория «потребность» в психологии. Природа и виды потребностей. Анализ классификаций потребностей в психологии. Мотив как результат опредмечивания потребности. Мотивация как состояние. Понятие мотивационной сферы личности, ее структура. Мотивация и деятельность.

Личность.

Структура личности. Основные подходы к определению структуры личности. Понятие личности в психологии. Соотношение понятий индивид, индивидуальность, личность. Основные подходы к изучению личности. Системный подход. Теория отношений (Лазурский, Мясищев). Классический бихевиоризм о психологии личности (Дж.Уотсон, Б.Ф.Скиннер). Необихевиоризм. Структура личности. Основные подходы к определению структуры личности. Представления о личности, ее структуре и развитии в психоанализе З.Фрейда. Психологическая защита. Индивидуальная психология А.Адлера: принцип целостности и целевой детерминации; представления о жизненном стиле личности. Аналитическая психология К.Г.Юнга. «Персона», «Тень», как структурные компоненты личности. Категории «Архетип», «Комплекс», «Самость». Психологические типы К.Юнга. Неофрейдистские подходы Э.Эриксона, Э.Фромма. Интеракционистские и когнитивистские подходы к личности. Теории личности К.Левина, Г.Мюррея, Дж.Келли. Гуманистическая ориентация в психологии личности. Теория личности как открытой системы Г.Олпорта. Принцип гуманистического подхода к личности (К.Роджерс). Теория самоактуализирующейся личности А.Маслоу. Теория стремления к смыслу В.Франкла. Самосознание и его функции. Открытие своего «Я». Формирование образа «Я». Психологические проблемы развития личности и их коррекция. Самооценка личности и уровень притязания. Биологические и социальные факторы развития личности.

Психология групп.

Понятие группы в психологии. Основные направления исследования групп. Основные характеристики группы. Классификация групп. Формальные и неформальные группы. Группа и коллектив. Динамические процессы малой группы: феномен группового давления, конформность и конформизм; исследования М.Шерифа и С.Аша. Феномен групповой сплоченности (Л.Фестингер, Т.Ньюком). Проблема лидерства. Лидерство и руководство в малых группах. Теории лидерства. Стили лидерства. Принятие группового решения. Эффект групповой «поляризации». Методы изучения взаимоотношений в группе. Социометрия. Референтометрия. Социометрический статус личности в группе. Зависимость социометрического статуса индивида от его личностных качеств. Психологические характеристики больших групп. Культура и этнос. Этнические стереотипы. Этноцентризм.

Психология общения.

Определение общения. Общение и деятельность. Структура общения. Общение как обмен информацией. Общение как взаимодействие. Взаимодействие как организация совместной деятельности. Понятие социальной перцепции. Механизмы межличностного восприятия в процессе общения: идентификация, рефлексия, эмпатия. Теория атрибуции. Эффекты межличностного восприятия. Межличностная аттракция. Социально-психологический тренинг и особенности тренинга. Межличностные отношения. Роль межличностных отношений в формировании индивидуального сознания. Структура социальных отношений и понятие социальной роли. Эмоциональная основа межличностных отношений. Агрессия. Биологические и социальные факторы агрессии. Теории агрессии. Аффилиация как потребность в социальных контактах. Альтруизм, эгоизм и эмпатия. Теории альтруизма.

Внимание.

Понятие о внимании. Внимание и сознание. Функции внимания. Значение внимания, физиологические механизмы внимания. Виды внимания. Причины возникновения непроизвольного внимания. Развитие произвольного внимания и его особенности. Послепроизвольное внимание. Свойства внимания: устойчивость, переключение, распределение, объем, колебания, сдвиги и отвлечения. Рассеянность внимания. Теории внимания. Теория ранней селекции (Бродбент, Трейсман). Теория поздней селекции (Норман). Когнитивные модели: модель фильтра Дж.Бродбент, модель делителя Э.Трейсман, модель распределения ресурсов Д.Канемана.

Ощущение.

Понятие об ощущениях. Рецепторы и анализаторы. Теории ощущений. Виды ощущений и критерии их классификации. Общая характеристика внутренних, внешних и двигательных ощущений. Общие закономерности ощущений. Психофизика ощущений. Пороги чувствительности: верхний и нижний абсолютные пороги, разностный (дифференциальный) порог. Методы измерения порогов ощущений. Адаптация. Взаимодействие ощущений. Сенсибилизация. Синестезия. Актуальные вопросы сенсорного воспитания и развития чувствительности.

Восприятие.

Понятие о восприятии. Теории восприятия. Теория бессознательных умозаключений Гельмгольца. Экологическая теория Дж.Гибсона, теория категоризации Дж.Брунера. Гештальтпсихология о восприятии. Объект и фон в восприятии. Законы перцептивной организации гештальта. Когнитивные модели восприятия. Объем восприятия. Особенности образов восприятия. Апперцепция и иллюзии. Классификация видов восприятия. Механизмы восприятия пространства, времени и движения. Восприятие удаленности и глубины. Бинокулярный параллакс. Диспарантность. Стробоскопическое движение. Фи-феномен. Развитие восприятия. Направленность личности и восприятие. Методы изучения восприятия. Нарушение восприятия.

Память.

Понятие о памяти. Значение памяти. Проблема памяти в современной психологии. Теории памяти (психологические, физиологические, биохимические). Общие подходы к классификации памяти. Виды памяти. Процессы памяти и основные закономерности их функционирования. Когнитивные модели памяти. Модель Р.Аткинсона и Р.Шифрина. Структурная модель: сенсорный регистр, кратковременное хранилище (оперативная память), долговременная память. Эксперименты Сперлинга. Структура и функционирование долговременной памяти. Эксперименты Петерсонов. Модель Норманна и Во. Забывание. Ретроактивная и проактивная интерференция. Уровневые эффекты переработки информации. Индивидуальные различия в процессах памяти. Типы памяти. Патология памяти. Развитие и тренировка памяти. Методы исследования памяти.

Мышление.

Понятие о мышлении. Специфические характеристики мышления: обобщенность, опосредствованность, активность, целенаправленность. Мышление и чувственное познание. Логика и проблема мышления в психологии. Предмет психологии мышления. Мышление как решение задачи. Мышление как процесс переработки информации. Мышление как высшая психическая функция, речевое мышление, значение слова как единица анализа мышления. Мотивация мыслительной деятельности. Познавательные мотивы. Мыслительные операции. Формы мышления: понятие, суждение, умозаключение. Процесс формирования понятий и пути его изучения. Виды мышления: наглядно-действенное, наглядно-образное и абстрактное мышление. Особенности творческого мышления. Индивидуальные особенности мышления, качества ума. Мышление и его исследование в основных психологических школах. Мышление и интеллект. Стадии развития интеллекта по Ж. Пиаже. Роль обучения в развитии мышления. Методы исследования мышления. Нарушения мышления.

Речь.

Психологическая сущность речи. Язык и речь. Языковые значения и смыслы. Функции языка. Особенности речи. Функции речи. Виды речи. Эгоцентрическая речь. Полемика Л.С.Выготского и Ж.Пиаже о происхождение и функциях эгоцентрической речи. Внутренняя и внешняя речь. Устная и письменная речь. Диалогическая и монологическая речь. Исследование речи методом семантического дифференциала. Речь и общение. Проблема соотношения мышления и речи. Теории порождения и понимания речевых высказываний. Расстройства речи.

Воображение.

Понятие о воображении. Воображение как высшая психическая функция. Значение воображения в жизни и деятельности человека. Процесс формирования образов воображения. Виды воображения. Грезы и мечты. Воссоздающее и творческое воображение, их основные особенности. Понятие о креативности. Роль воображения в художественном и научном творчестве. Методы исследования воображения. Методы диагностики и развития воображения.

Чувства, эмоции.

Понятие о чувствах. Потребности человека и чувства. Физиологические основы эмоций. Сигнальная, коммуникативная и регулирующая функции эмоций. Внешние формы проявления эмоций. Основные эмоциональные состояния и их характеристика. Чувства и личность. Высшие чувства. Социальная функция чувств. Методы исследования эмоций. Эмоциональная сфера личности. Основные классы эмоциональнх явлений. Их роль в регуляции деятельности. Функции эмоций и чувств (В.К.Вилюнас, А.Н.Леонтьев): коммуникативная, регулятивная, сигнальная, мотивационная, оценочная, стимулирующая, защитная. Компоненты эмоциональных явлений. Биологические и психологические теории эмоций. Эмоции и личность. Связь эмоций и потребностей человека. Развитие эмоциональной сферы человека в онтогенезе. Виды эмоциональных процессов, психофизиологические корелляты эмоциональных процессов; условия возникновения эмоций; основания для классификации эмоциональных процессов. Характеристики нормального и патологического аффектов, чувства, страсти, настроения. Виды и проявления тревожности; типы реакций на фрустрацию; физиологический и психологический аспекты стресса, психологические последствия посттравматического стресса. Связь эмоциональных процессов и межличностных отношений; эмоциональные качества личности. Теории эмоций: эволюционная теория выражения эмоций (Ч.Дарвин); теория В.Вундта, периферическая теория эмоций Джемса-Ланге; теория Кеннона-Барда; когнитивные теории эмоций; информационная теория эмоций П.К.Анохина, активационная теория Д.Линдсли.

Темперамент.

Понятие о темпераменте. Учения о темпераменте. Гуморальная концепция и психологическая характеристика типов темперамента. Особенности высшей нервной деятельности и типы темпераментов. Конституциональные типологии Э.Кречмера, У.Шелдона. Учет свойств темперамента в процессе воспитания и индивидуального подхода к личности. Современные методы изучения темперамента.

Характер.

Понятие о характере. Теории характера. Структура и функции характера. Факторные подходы к изучению и систематизации личностных черт. Классификация черт характера. Типичные и индивидуальные свойства характера, обуславливающие их факторы. Характер и вопросы самовоспитания. Акцентуации характера. Методы исследования акцентуации характера. Классификация Личко и Леонгарда. Психопатия и ее виды.

Способности.

Понятие о способностях. Основные подходы к изучению проблемы способностей (Гилфорд, Спирмен, Пирсон, Терстоун, Гальтон, Кеттел и др.). Связь способностей со знаниями, умениями, навыками и их различия. Структура способностей. Способности и деятельность. Общие и специальные способности. Способности и наследственность. Формирование способностей. Коэффициент интеллекта. Исследование способностей. Тесты общих и специальных способностей.