Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети



Yüklə 467,74 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/5
tarix05.03.2017
ölçüsü467,74 Kb.
#10305
1   2   3   4   5

Тящлцкясизлик хассяляри. 

Ятриййат  маллары  мцхтялиф  маддялярдян  тяшкил  олунмушдур  ки,  бу  да  инсан 

дяриси  цчцн  тясирсиз  дейил  –  йцксяк  тцндлцйя  малик  спирт  ятирли  маддяляр  дяридя 

гашынмалар  вя  гыжыгланма  (аллергийа)  йарада  биляр.  Ятриййат  сянайеси 

гыжыгланма  йарадан  ятирли  маддялярдян  истифадя  етмямяйя  чалышыр.  Ятриййат 

маддяляринин  инсан  организминя  тясири  проблемляри  цзяриндя  ишляйян  елми-

тядгигат  институтлары  фяалиййят  эюстярир.  Лакин  гыжыгланма  фярди  реаксийа 

олдуьуна эюря ону тамамиля истисна етмяк мцмкцн дейилдир. 

Ятриййат  маллары  тящлцкясизлик  эюстярижиляринин  експертизасындан  кечяряк 

сертификасийа олунмалыдыр.    

Косметика  малларынын  истещлакчылар  тяряфиндян  истифадясиндя    тящлцкясизлик 

хассяляриня олан  тялябляр даим артыр вя  онларын йениляшмяси важиб амиля чеврилир. 

Онларын  тящлцкясизлийи  кимйяви,  санитар-эиэийеник  вя  йаньындан  мцщафизя 

сявиййяси иля тяйин едилир.  



 

17

Кимйяви тящлцкясизлик косметика малларынын тяркибиндя зящярли елементлярин, 



гадаьан  олунмуш  бойагларын,  консервантларын  вя  башга  ялавялярин 

мювжудлуьундан  асылыдыр.  Санитар-эиэийеник  тящлцкясизлик  –  косметика 

малларында  мцхтялиф  формада  зядялянмяляр  йарада  биляжя  рискли  щаллара  йол 

верилмямясидир.  

Беля  ки,  косметик  васитялярин  тяркибиндяки  маддяляр  микроорганизмляр 

цчцн  гида  мянбяйи  ола  биляр.  Бир  чох  косметика  нювляринин  тяркибиндя  суйун 

чох  олмасы  онларын  инкишафы  цчцн  мцнбит  шяраит  йарадыр.  Косметик  васитяйя 

микроорганизмин  дцшмяси  онун  кейфиййятинин  кяскин  писляшмясиня  сябяб  олур. 

Бу  заман  мямулат  сатыш  эюркямини  итирир.  Тящлцкясизлик  эюстярижиляринин  йол 

верилян щяддян йцксяк олмасы мящсулу «тящлцкяли мала» чевирир. 

Йаньын  тящлцкясизлийи  –  тяркибиндя  тезалышан  щялледижляр  олан  вя    чиляйижи  иля 

габлашдырылмыш маллар цчцн хцсусиля важибдир.  

 

 

 



 

 

Етибарлылыг хассяляри. 

Ятриййат-косметика  малларынын  етибарлыьы  дедикдя  онларын  юз  кейфиййятини 

лазыми мцддятдя горуйуб сахлама габилиййяти нязярдя тутулур. 

Сахланма,  дашынма  вя  истифадя  заманы  ятриййат  майеляриндя  физики-кимйяви 

просес  эедир  ки,  бу  да  истещлак  хассяляринин  писляшмясиня,  кейфиййятин  ашаьы 

дцшмясиня  сябяб  олур.  Ятриййат  малларында  важиб  етибарлылыг  эюстярижиси  ийин, 

шяффафлыьын,  рянэин  дяйишмямясидир.  Онларын  истещсалчылары  12  айдан  3  иля  гядяр 

мцддятдя  кейфиййятин  дяйишмямяси  барядя  тяминат  верирляр.  Лакин  бу  заман 

дашынма вя сахланма гайдаларына ямял олунмалыдыр. 

Бязи  мцтяхяссисляр  беля  щесаб  едирляр  ки,  ятирляр  ютян  мцддят  ярзиндя  йалныз 

юз гохуларыны йахшылашдырырлар, буну она бянзядирляр ки, цзцм шяраблары, ликюрляр 

узун мцддят сахланылан заман юз хассялярини йахшылашдырырлар. Башгалары щесаб 

едирляр  ки,  ятирляри  3-5  ил  сахламаг  олар,  бундан  сонра  онларын  гохулары  йалныз 

кяскин турш ийи хатырладыр. 

Тяжрцбя  ися  бунлары  эюстярмишдир.  Х1Х  ясрин  сону,  ХХ  ясрин  яввялляриндяки 

ятирляр чох узун мцддят сахланмасы заманы ийинин дяйишмямяси иля фярглянирди. 


 

18

Кющня фирмаларын ямтяя сийащыларында эюстярилирди ки, ятирлярин ийи узун мцддят 



сахланма  заманы  йахшылашыр,  лакин  онлары  йцксяк  щярарятдян  вя  эцняш 

шцаларындан горумаг лазымдыр. Гядим газынтылар  заманы ашкар едилян ятриййат 

габлары ийини бу эцня гядяр сахламасы щейрятамиздир. 

Гейд олунанларла мцгайисядя мцасир ятриййатлар юз гохусуну узун мцддят 

сахлайа билмир. Чохсайлы сынаглар эюстярмишдир ки, еля ятирляр вар ки, щятта 6-8 ай 

сахландыгдан  сонра  юз  госуну  пис  мянада  дяйишир.  Бу  факты  ашаьыдакы  кими 

изащ етмяк олар.  

Мцасир  дюврдя  ятриййатда  жювщяр  гатышыьынын  мигдары  йцксялмишдир.  Онун 

ясас  щиссясини  синтетик  ятирли  маддяляр  тяшкил  едир  ки,  онларын  да  реаксийа 

габилиййятли  олмалары  нятижя  етибары  иля  жювщяр  гатышыьынын  йцксяк  кимйяви 

давамсызлыьына эятириб чыхарыр.   

Ятриййат  малларынын  кейфиййятини  горунуб  сахланылмасына  сахланма  шяраити, 

шцшясинин рянэи вя с. амилляр тясир едир. 

 

 



 

 

Ергономик хассяляр. 

Бу ятриййат-косметика малларынын истифадяси заманы ращатлыг вя хош тяяссцрат 

йаратмаг  хассясидир.  Ятриййат  маллары  цчцн  бунлар  ятир  габларынын  юлчц  вя 

формасындан, баьланма нювцндян асылыдыр. Чиляйижили габлар истифадя цчцн даща 

ращат щесаб олунур.   

Косметика  малларынын  ергономик  хассяляри  мямулатын  консистенсийалары 

(мясялян, компакт киршан (пудра)  тоз щалындакы киршандан даща чох истифадяйя 

ращатдыр,  майе  туш  бярк  тушдан  даща  йахшыдыр);  габлашдырылмасы,  истифадяни 

асанлашдыран  лявазиматларла  (туш  цчцн  фырчанын  нювц,  киршан  цчцн  сцнэяр 

материалынын  нювц,  декоратив  косметика  габында  эцзэцнцн  олмасы  вя  с.) 

мцяййян едилир. 



 

 

 

 

 


 

19

Ы.4. Ятриййат-косметика малларынын кейфиййятиня 



формалашдыран амилляр

 

 

 

 Ятриййат-косметика  малларынын  кейфиййятиня  билаваситя  тясир  едян,  йяни 

истещлак хассяляринин формалашдыран ики  мцщцм амилляр ашаьыдакылардыр: 

1. 


Истифадя едилян хаммал; 

2. 


Истещсал технолоэийасы. 

Мялум  олдуьу  кими  ятриййат-косметика  малларынын  чешиди  олдугъа 

эенишдир.  О  жцмлядян,  бу  груп  малларын  истещсалында  тятбиг  едилян  хаммалын 

чешиди  дя  олдугжа  мцхтялифдир.  Буна  эюря  дя  ятриййат-косметика  малларынын 

истещсалында  истифадя  олунан  хаммалын  кейфиййяти  формалашдыран  амил  кими  щяр 

бир груп цзря айрыжа характеризя етмяк мягсядяуйьундур.  



       Ятриййат  истиещсалында  истифадя  едилян  хаммаллар.  Ятриййат  маллары 

истещсалында истифадя едилян ясас хаммал бунлардыр: ятирли маддяляр, спирт, су вя 

бязян  бойаглар.  Ятриййат  малларынын  кейфиййяти  ятирли  маддяляр  дястинин 

сечилмясиндян асылыдыр. 

Ятирли  маддяляр  –  эюзял  ийя  малик  олан  цзви  бирляшмяляр  вя  йа  онларын 

гарышыьындан  ибарятдир.  Ятриййат  истещсалында  онлар  ики  група  бюлцнцр:  тябии  вя 

синтетик. 

Мяншяйиня  эюря  тябии  ятирли  маддяляр  битки  вя  щейван  мяншяли  олур.  Битки 

мяншяли  ятили  маддяляря  ефир  йаьлары,  гятранлар,  мялщямляр  (бальзам)  вя  гуру 

битки хаммалы дахилдир. Ефир йаьлары – битки хаммалындан алынан тез учан йаьлы 

майелярдир.  Дцнйада  ефир  йаьларындан  алынан  3  мин  ятирли  маддя  мялумдур, 

лакин онлардан йалныз 1.5 мини юйрянилмишдир. 200-я гядяр ефир йаьлы битки сянайе 

ящямиййятиня  маликдир.  Ефир  йаьларынын  мигдары  биткилярдя  0.005-1.3%-я  гядяр 

олур.  


 

20

Ефир  йаьларынын  кимйяви  тяркиби  чох  мцхтялифдир.  Онларын  тяркибиндя 



йцздян  чох  ефир,  спирт,  алдещид,  кетон  вя  с.  тип  бирляшмяляр  олур    Мясялн,  эцл 

йаьындан  226  бирляшмя  чыхарылмыш  вя  тяйин  олунмушдур  ки,  бу  бирляшмялярдян 

184-ц  эцл  йаьынын  тяркибиндя  1%-я  гядярдир.  Бунларын  арасында  16  спирт,  14 

туршу,  15  алдещид,  мцряккяб  ефир  вя  башга  бирляшмяляр  идентификасийа 

олунмушдур.  

Ъасмин  йаьынын  тяркибиндя  100-дян  чох  нарывнжы,  портаьал  вя  лумудан 

алынан  ефир  йаьларында  300-дян  чох  компонент  вардыр.  Анжаг  ефир  йаьларынын 

щярясиндя биринин вя йа бир нечясинин мигдары чох олур вя бу да йаьын ясас ийини 

тяйин едир. Мясялян, ятиршащ йаьынын ясас тяркиб компоненти эериниол – Ж

10

Щ



18

О: 


Щ

3

Ж – Ж = ЖЩ – ЖЩ



2

 – Ж = ЖЩ = ЖЩ

2

 – ОЩ, 


           ЖЩ

3

                    ЖЩ



3

 

Наня йаьынын ясас тяркиб щиссяси ментол – Ж



10

Щ

19



ОЩ: 

                                                   ЖЩ

3

 

        ЖЩ



3

  -                                          ЖЩ

3

 

                                                    ЖЩ



3

 

                                             ОЩ 



 

Луму  йаьынын  терпен  –  лимонен  Ж

10

Щ

16



,  эцл  йаьындакы  –  эераниол,  тситронеллол 

Ж

9



Щ

19

ОЩ: 



 

Щ

3



Ж - Ж = ЖЩ – ЖЩ

2

 – ЖЩ



2

 – ЖЩ – ЖЩ

2

 – ЖЩ


2

 – ОЩ, 


 

        ЖЩ

3

                                        ЖЩ



вя башгалары. 



 

21

Ефир  йаьларындан  ятйриййат-косметика  сянайесиндя  ян  чох  истифадя 



олунанлары ашаьыдакылардыр: 

Анис  –  (разйана)  –  дцнйанын  щяр  йериндя  бежярилир.  Онун  тяркибиндя  80-

90% анетол вардыр. 

Азалийа йаьы – йабаны битян колдур. Йаьын ясас тяркиби (35%) учужулуьу аз 

олан тритерпен, сесквитерпен вя фенол гурулушлу бирляшмялярдир. 

Базилик  (рейщан)  йаьы  –  ясас  тяркиб  щиссяси  евгенол  (60-70%)  вя 

изоевгенолдур. 

Палыд  лихенинин  резиноиди  –  палыд,  шам  вя  йолка  аьажларында  битян  лихендя 

олур. 

Бергомот  йаьы  –  субтропик  юлкялярдя,  МДБ-дя  вя  Загафгазийада 



бежярилир. Йаьын тяркибиндя 40-49% линалиласетат вардыр. 

Гярянфил  йаьы  –  гярянфилин  ачылмайан  бутасындан  екстраксийа  вя 

щидродистиллйасийа цсулу иля алырлар. 

Ятиршащ  йаьы  –  ятиршащын  тязя  йарпагларындан  алыныр.  Йаьын  тяркибиндя  25-

45% эераниол вя 40-75% ситронеллол вардыр. 

Иланбаш  биткисинин  йаьы  –  тяркибиндя  30-70%  ситрол  вя  25-30%  эераниол 

вардыр. 

Ирис (ирис, зиря) йаьы – ирис (зиря) биткисинин эювдясиндян екстраксийа цсулу иля 

алыныр.  

Кориандр  йаьы  –  тяркибиндя  60-70%  линалоол  вардыр.  Ону  кориандрын 

доьранылмыш  тохумларындан  щидродистиллйасийа  вя  щялледижилярля  екстраксийа 

цсуллары иля алырлар. 

Лаванда  йаьы  –  буну  лаванданын  чичякляриндян  вя  тязя,  йашыл 

йарпагларындан  щидродистиллйасийа  цсулу  иля  алырлар  –  Тяркибиндя  36-60% 

линалиласетатвардыр. 


 

22

Ладан (бухур) йаьы – бухурун будагларынын гурудулмуш йонгарларындан 



етил  спирти  иля  екстраксийа  васитясиля  алырлар.  Онун  тяркиби  ясасян  доймуш 

карбощидроэенлярдян,  туршулардан,  щямчинин  ладана  туршусу  вя  онун  метил 

ефириндян ибарятдир. 

Луму  йаьы  –  Луму  габыгларындан  механики  преслямя  вя  йа  щялледижилярля 

екстраксийа  цсулу  иля  алырлар.  Тяркибиндя  90%  терпенляр,  о  жцмлядян,  лимонен 

вардыр. 


Жювцз  адачайы  (мускат  шалфейи)  йаьы  –  чичяклянян  адачайындан 

екстраксийа  вя  щидродистиллйасийа  иля  алырлар.  Тяркиби  42-65%  линалиласетатдан 

ибарятдир. 

Жющярнанянин ефир йаьы – гурудулмуш отундан щидродистиллйасийа цсулу иля 

алыныр, тяркибиндя 46-70% ментол вардыр. 

Эцл  йаьы  –  эцл  лячякляриндян  петролей  ефири  иля  екстраксийа  вя  йа 

ферментляшдирилмиш чичякляриндян щидродистиллйасийа иля алыныр. Тяркибиндя 30-36% 

ситронеллол, 20% эераниол, 35-40% фенил етил спирти (бета-изомери) вардыр. 

Жиря  йаьы  –  доьранылмыш  жирядян  щидродистиллйасийа  цсулу  иля  алыныр. 

Тяркибиндя 50-60% карвон, 30%-я гядяр лимонен вардыр. 

Фенхел  йаьы  –  хырдаланмыш  фенхел  мящсулунун  щидродистиллйасийасындан 

алыныр. Тяркибиндя 50-60% анетол вардыр. 

Еквалипт  йаьы  –  еквалиптин  йарпагларындан  вя  йени  жцжяртиляриндян 

щидродистиллйасийа цсулу иля алыныр. Тяркибиндя 40-82% тсинеол вардыр. 

Ефир йаьларынын чоху синтетик ятирли маддяляр заводуна верилир вя бурада о 

йаьларындан фярди бирляшмяляр чыхарылыр. 



Балзамлар.  Балзамлар  аьаж  гатранларынын  ефир  йаьларындакы  мящсуллары 

олараг  йарыммайе  маддялярдир.  Гатран  вя  балзамлар  бязи  аьажларын 

йарыгларындан ахан майе мящсулдур. 


 

23

Гатранлар  –  бярк,  йапышганлы  ахынтылардыр.  Бунлар  суда  щялл  олмур, 



скипидарда, спиртдя щялл олурлар. Тяркибляриндя ефир йаьлары олур. Ясас гатранлар 

ашаьыдакылардыр: бухур (ладан), галбан, мирра, стиракс (гараэцнлцк). 

Ладан – Шярги Африка вя Орта Шяргдя битян бурзер сцлаляли тропик аьажларын 

габыг  кясикляриндян  йыьылыр.  Ачыг  сары  вя  йа  нарынжы  рянэли  маддядирляр, 

гыздырдыгда тцнд бярк щала кечирляр. 

Галбан – ферула типли отвари биткилярдян (Тцркмянистан вя Иран даьларында 

битян) алыныр. 

Мирра  –  ароматик  гатранлар  «Жоммипщора  миррща»  колу  эювдясинин 

габыг  кясийиндян  алыныр.  Ясасян  Африкада,  Асийада,  Ярябистанда  битир. 

Тяркибиндя  «мирол»  ефир  йаьы  вардыр  ки,  бу  антисептик  хассяйя  малик  олдуьу 

цчцн балзамлашдырылмада да истифадя олунур. 

Стиракс  –  Ликвидамбра  аьажындан  алынан  гатрандыр.  Ванил  ийиня  бянзяр 

аьыр ятирлидир. 

Гатран  вя  балзамлар  юз  хцсуси  ятирлийиндян  башга,  ятриййат  мящсулларынын 

ийини  аьырлашдырыр  вя  фиксатор  ролу  ойнайырлар,  йяни  композисийада  олан  ятирли 

маддялярин учужулуьуну тянзимляйирляр.  

Гатран вя балзамларын ширя мящсулларындан истифадя едирляр. 

Щейван  мяншяли  маддяляр.  Бу  тип  маддяляр  ашаьыдакылардыр:  мускус, 

амбра, тсибет, кастрореум. 

Мускус  –  тцнд  палыды  рянэиндя  дянявари  маддядир.  Ону  еркяк  кабарг 

маралынын  дахили  секресийасынын  гурудулмуш  вязиляриндян  алырлар.  Бу  мараллар 

Шярги  Сибирдя  йашайырлар.  Ат  тяринин  вя  сидийинин  ийини  верир.  Ясас  тяркиби  тсиклик 

кетонлардыр.  Спиртдя  щялл  едиб  сахланылан  мящлулунун  олдугжа  хоша  эялян  ийи 

вардыр.  Мускусун  ийи  олдугжа  дюзцмлц,  давамлыдыр.  Тябриздя  (Иран)  йеэаня, 

юзцнямяхсус  «ятирли»  мясжид  вардыр.  Бу  мясжидин  диварларынын  щюрэцсцндя 

мускус ялавя олунмуш мящлулдан истифадя олунмушдур вя щямин ий индидя, йяни 

600 ил кечмясиня бахмайараг, йеня щисс едилир. 



 

24

Амбра  –  йашыл  боз  рянэли,  ладан  ийи  верян,  йаьлы  мумабянзяр  кцтлядир. 



Амбра  кашалотларын  дахилиндя  вя  айырмаларында  олур.  Ону  океанларын 

сятщиндян мцхтялиф юлчцлц кясикляр шяклиндя тапыб йыьырлар. 

Тсибет  –  Шимали  Африка  вя  Асийада  йашайан  виверра  еркяк  пишийин 

айырмаларыдыр.  Сары  рянэли,  йапышганлы,  кяскин  спесифик  ийи  олан  кцтлядир.  Ясас 

тяркиб щиссяси кетон тсибетондур. 

Кастореум  (эундуз  майеси)  –  гундузларын  дахили  вязиляриндян  айрылан 

майедир. Йаьлы, сарымтыл, гатран ийи верян маддядир. 

Бунлардан  башга  ятриййатда  щейван  мяншяли  маддялярдян  мускус 

сичовулунда  айырма  майеси  истифадя  едилир.  Бцтцн  бу  маддяляр  ятриййатда 

мящлул  щалында  истифадя  олунур.  Бунлар  ий  билмя  органынын  щиссиййатыны 

кяскинляшдирир вя бунунла да ийи дярк етмя мцддятини артырырлар. 

Франса  ятриййатынын  мязаж  тябияти  (темпераментлийи)  мящз  онларын 

тяркибиндя  олан  щейван  мяншяли  ятирли  маддялярин  олмасы  иля  изащ  едилир. 

Бунларда «щейван» ийинин олмасы ятриййатын ийи иля инсан дярисинин арасында бир 

щармонийа йарадыр вя ийи инсана мяхсуслу едир. Бу маддяляр чох бащалыдыр вя 

микроскопик доза иля истифадя олунур.  

Бцтцн ефир йаьлы хаммаллар ашаьыдакы груплара бюлцнцр: 

 

биткинин  тохумларындан  алынан  йаьлар  –  бурайа  кориандр,  анис, 



фенхел, тмин вя с. аиддир; 

  биткинин йарпагларындан вя отлардан алынан йаьлар – базилик, евкалипт,  

дяфня вя б.; 

  эцллярдян алынан ефир йаьлары – гызыл эцл, лаванда, шалфей, йасямян; 

  биткинин кюкцндян алынан ефир йаьлары – аир, ирис; 

  ефир йаьларынын диэяр нювляри 

Гуру  битки  хаммаллары  –  биткинин  ятирли  щиссясинин  гурудулмасы  йолу  иля 

алыныр,  спиртли  ъювщяр  формасында  истифадя  едилир.  Еля  биткиляр  мювъуддур  ки, 



 

25

онларын  ефир  йаьлары  йалныз  гурудулма  вя  узун  мцддят  сахланма  цсулу  иля 



алыныр. Беля ки, ятирли ийи ферментатив просесин баш вермяси нятиъясиндя йараныр. 

Гуру,  спиртли  битки  хаммаллары  ятирлярин  ян  гиймятли  тяркиб  щиссяси  щесаб 

едилир вя там давамлы ий йарадыр. 

Гятранлар  вя  мялщямляр.  Ян  гядим  ятриййат  хаммалы  щесаб  олунур. 

Мирра,  ладан  вя  галбан  щяля  гядим  Мисирдя  истифадя  едилмишдир.  Гятран  вя 

мялщямляр бязи аьаъларын кясийиндян ахан мящлуллардан алыныр. Гятранлар бярк, 

йапышганлы  маддя  олуб,  суда  щялл  олмур,  йалныз  скипидар  вя  спиртдя  щялл  олур, 

тяркибиндя  ефир  йаьы  вардыр.  Гятранлара  ладан,  галбан,  мирра,  стиракс  вя  с. 

Аиддир. 


Мялщямляр – йарыммайе маддялярдир, тяркибиндя ятирли туршулар олан аьаж 

гятранларынын  ефир  йаьларындакы  мящлулундан  ибарятдир.  Гятран  вя  мялщямляр 

тякжя  она  эюря  гиймятли  дейилляр  ки,  хцсуси  ийя  маликдирляр.  Онлар  ятирлярин 

гохусунун  давамлыьыны  йцксялдир,  фиксатор  ролуну  ойнайыр,  башга  сюзля  ятирли 

маддялярин  композийадан  айрылмасыны  тянзимляйир,  айрыжа  бухарланмасына 

имкан вермир. 

Синтетик  ятирли  маддяляр  –  нефтин,  даш  кюмцрцн,  аьажын,  ефир  йаьларынын 

кимйяви емалы нятижясиндя алынан мящсуллардыр. Онлар ики група бюлцнцр: 

  хцсуси  синтетик  маддяляр  –  бунлар  даш  кюмцрцн,  нефтин,  торфун 

кимйяви     емал мящсулларындан цзви синтез йолу иля алыныр; 

  сцни маддяляр – битки вя щейван мяншяли тябии ефир йаьларындан кимйяви 

цсулларла фярди маддялярин айрылмасы йолу иля ялдя едилир. 

Синтезин  ясас  мягсяди  бюйцк  эцжя  вя  давамлыьа  малик  йени  ятирли 

маддялярин алынмасыдыр. 

Кимйачы  алимляр  синтез  йолу  иля  тябиятдя  аналогу  олмайан  фярди  ятирли 

маддяляр  ялдя  едирляр.  Бу  ися  ятриййат  малларынын  имканларыны  ящямиййятли 

дяряжядя эенишляндирир. 

 


 

26

Карбощидроэенляр. 

Дифенилметан – бензолдан вя хлорлу бензолдан синтез йолу иля алыныр. Тябии 

ефир йаьларында тапылмайыб. Портаьал вя ятиршащ гарышыьы ийи вардыр. 

Лимонен  –  синтез  йолу  иля  терпинеолун  натриум  бисулфат  иштиракы  иля 

гыздырылмасындан алыныр. Луму, жиря вя б. ефир йаьларынын тяркибиндя тапылыр. 

Пара-симол  –  мцхтялиф  терпенлярин  дещидратасийасындан  синтез  олунур. 

Жиря, мускат, адачайы биткиси вя диэяр ефир йаьларында олур. Жиря ийиня маликдир.  



Спирт,  су,  бойаглар,  ятирсиз  маддяляр,  онларын  кюмякчи  ящямиййяти:  Спирт  – 

жювщяр гатышыьынын щялледиъиси кими тятбиг едилир. Бу мягсядля 96.2 дяряжяли тямиз 

етил  спирти  истифадя  едилир.  Етил  спирти  ятирли  маддялярин  яксяриййяти  иля  уйьунлашан 

хцсуси  ийя  малик  олур.  Учужулуг  габилиййятиня  эюря  о,  щяллолма  заманы  ийи 

эцжляндирир,  йетишмя  просесиндя  ийя  етил  спирти  ейни  заманда  кимйяви  аэент 

ролуну ойнайыр, ахырынжы ийин формалашмасына бюйцк тясир эюстярир. 

 Мцхтялиф ятирли маддяляр спиртдя щялл олмасы вя бунун нятижясиндя жювщяр 

гатышыьы  ейни  дейилдир.  Буна  эюря  дя  ятир  вя  одеколонларын  мцяййян  нювляри 

цчцн  мцяййян  тцндлцк  дяряжяси  тяйин  едилир  ки,  бу  да  гатышыьа  су  вя  спиртин 

мцяййян нисбятдя дахил едилмяси иля ялдя едилир. 



Спиртляр. 

Эераниол  –  эцл,  ятиршащ,  тситронеллол  вя  луму  йаьларында  вя  диэяр  ефир 

йаьларында тапылыр. Эцл ийи верир. 

Нерол  –  эцл,  ятиршащ,  бергамот  вя  диэяр  ефир  йаьларында  олур.  Ситралин 

редуксийасы  вя  йа  эераниолин  изомерляшдирилмяси  иля  алыныр.  Эераниолданда  инжя 

эцл ийи вардыр. 

Ситронеллол  –  ситалын  каталитик  щидроэенляшдирилмясиндян  вя  йа  ситронеллол 

йаьындан алырлар. Ятиршащ ефир йаьында тапылыр. Эцл ийиня маликдир. 

Терпинеол – терпентин йаьынын (тяркибиндя 70% пинен олан) сулфат туршусу 

вя толуолсулфотуршу иля ишлядилмясиндян алыныр. Йасямян ийи вардыр. 



 

27

Линалол  –  кориандр,  эцл,  портаьал  вябашга  ефир  йаьларында  тапылыр. 



Кориандр  йаьынын  вакуумда  фраксийалы  говулмасы  иля  алыныр.  Инжи  эцлц  (ландыш) 

ийи верир. 

Бензил  спирти  –  тубероза  эцлцнцн  йаьында  тапылыр.  Бензил  хлоридин  палтар 

содасы  мящлулу  иля  сабунлашдырылмасы  вя  сонракы  тямизлянмя  иля  алыныр.  Зяиф 

ароматик ийи вардыр. 

-Фенилетил  спирти  –  бензол  вя  етилен  оксидиндян  алцминиум  хлорид 

катализатору  иштиракы  иля  синтез  олунур.  Ефир  щалында  ятиршащ  йаьында  тапылыр. 

Дуру мящлул щалында эцл ийи верир.  

Фенил  пропил  спирти  –  ефир  щалында  гатранларда,  балзамларда  вя  Америка 

стираксында 

тапылмышдыр. 

Фенилпропенил 

алдещидинин 

каталитик 

щидроэенляшдирилмясиндян алырлар. Зяиф гиатсинт ийи верир. 

 Су – мцхтялиф рол ойнайыр: щялледижи ролу, тяркиб ролу, чох щалларда ися ейни 

заманда щяр ики функсийаны йериня йетирир. 

 Су  хаммалын  екстрактив  маддялярини  (цзви  туршулар,  бойаг  маддяляри  вя 

с.) щялл едир.  Су тцндлцйц ашаьы салмаг цчцн  спирти явяз  едир.  Суйун кейфиййяти 

ятриййат малынын кейфиййятиня эцжлц тясир эюстярир. Йахын вахтлара гядяр ятриййат 

цчцн дистиля олунмуш су ян йахшы ялавя щесаб едилирди.  

Мцасир  дюврдя  ися  йахшы  тямизлянмиш  орта  жодлуглу  су  (7  мг-екв/л) 

истифадя  едилир.  Яэяр  суйун  жодлуьу  чох  оларса,  ятриййат  майесинин  рянэиндя 

хошаэялмяз  тутгунлуг  йаранар.  Йцксяк  кейфиййятли  ятриййат  малларында  йалныз 

дистилля суйу истифадя едилир.  

 Бойаглар.  Ятирлярин  вя  одекалонларын  рянэи  жювщяр  гатышыьынын  рянэиндян 

асылыдыр.  Яэяр  онларын  тябии  рянэи  естетик  тялябляря  жаваб  вермирся,  спиртя  суда 

щялл  олан  цзви  бойаг  ялавя  едирляр.  Онлар  тябии  вя  синтетик  ола  биляр.  Бойаглара 

ашаьыдакы тялябляр гойулур: 

 йцксяк бойама габилиййяти; 

 зярярсизлик; 



 

28

 ийин олмамасы. 



Ятриййат  маллары  цчцн  родамин,  йашыл  туршу,  бянювшяйи  антрахин  вя  с. 

Бойаглар истифадя едилир. 



Yüklə 467,74 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin