Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Çatlar : Liflərin eninə dartılmaya möhkəmlik həddinə bərabər daxili
gərginliklərin təsiri altında oduncağın liflər boyu yarılmasıdır. Çatlar canlı və kəsilmiş ağaclarda əmələ gələ bilər. Canlı ağclarda əmələ gələn çatlara metik, dairəvi və şaxta çatları, kəsilmiş ağaclarda əmələ gələn çatlara isə quruyub yığışma çatları aiddir. Metik çatlar radius boyunca bir və ya bir neçə daxili radial çatlardır. Onlar bütün ağac cinslərində, xüsusən, şamda, qaraşamda, fıstıq ağaclarında əmələ gəlir.Bu cür çatlar kötükdən başlayaraq gövdə boyu yuxarı, bəzən isə çətirə qədər çatır. Girdə meşə materialında metik çatlar en kəsikdə, xüsusən kötükdə yaxşı görünür. Belə ki, onlar özəkdən başlayaraq yan səthə qədər uzanır, lakin qabığa çatmır. Mişarlanmış meşə materialındaisə həm kəllə kəsiklərində. Həm də yan səthlərdə müşahidə olunur. Yerləşməsindən aslı olaraq sadə və mürəkkəb metik çatlar vardır. Sortimentin uzunluğu üzrə bir müstəvi üzərində yerləşən bir və yaxud iki çata sadə metik çat deyilir. Sortimentin kəllə kəsiklərində müxtəlif müstəvilər üzrə yerləşən bir və ya bir neçə çata mürəkkəb metik çat deyilir. Metik çatlar ağcın böyüməsi prosesində əmələ gəlir. Dairəvi çatlar bütün canlı ağac cinslərinin gövdələrində oduncağın nüvə, yaxud yetişkən oduncaq daxilində illik qat üzrə qopmasıdır. Onlar gövdənin hündürlüyü boyu bir qədər davam edir və xaricdən görünmür. Dairəvi çatları girdə müşə materiallarının kəllələrində qövsəoxşar, yaxud halqavari çatlar şəklində , mişarlanmış meşə materialların kəllələrində xırda oyuq, yan səthində isə uzununa çatlar şəklində görmək mümkündür. Şaxta çatları canlı enliyarpaqlı ağacların gövdələrinin uzununa yarılmasıdır. Bu çatlar gövdənin radiusu istiqamətdə qabıqdan nüvəyə doğru yayılır. Şaxta çatları qışda temperatur kəskin aşağı düşən zaman əmələ gəlir. Ildırım vuranda da buna oxşar çatlar əmələ gəlir.
24 Girdə meşə materiallarında şaxta çatları yan səthlərdə və kəllələrdə daha yaxşı görünür. Quruyub – yığılma çatları girdə meşə materiallarında qurudulma zamanı yaranan daxili gərginliyin təsiri altında əmələ gəlir. Çatlar sortimentin yan səthindən dərinliyinə doğru radial istiqamətlərdə yayılır. Bu nöqsanlar adətən girdə meşə materiallarının kəllə kəsiklərində, onların uzunluq üzrə qeyri-bərabər quruması zamanı baş verir. Dərinliyinə görə çatlar bir tərəfə çıxan, dayaz, dərin və iki tərəfə çıxan olur. Sortimentin yan səthinə və ya yan səthinə və kəlləsinə çıxan çatlara bir tərəfə çıxan çatlar deyilir. Əgər çatlar sortimentin dərinliyinə, onun qalınlığının 1/10- dan az keçirsə, belə çatlara dayaz çatlar deyilir. Çatların yayılması sortimentin qalınlığının 1/10- dan çox olarsa və onun yan səthinə ikinci çıxış olmazsa belə çatlara dərin çatlar deyilir. Şponda eni 0,2 mm-dən az olan çatlara qovuşan, 2 mm-dən çox olan çatlara isə aralana çatlar deyilir. Girdə meşə materiallarında metik, dairəvi və şaxta çatları özək taxtasının ən kiçik qalınlığı üzrə, yaxud çatların ətrafına çəkilmiş dairənin diametri üzrə, ya da zədələnməmiş periferiya zonasının ən kiçik eni üzrə ölçülür. Çatlar oduncağın bütövlüyünü pozur və onun fiziki-mexaniki xassələrinui aşağı salır. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|