B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

E = hu
energiyaga ega 
b o ia d i degan gipotezani ilgari surdi. Bunda 
и
- y o ru g iik chastotasi, 
h
esa Plank doimiysi. Shunday qilib, atom nazariyasiga faqat sakrab 
o ‘zgaruvchi fizik kattalik kirib keldi.
Kvant mexanikasida bir xil zarrachalar ayni bir xil sharoitlarda 
ham o ‘zlarini turlicha namoyon etadilar. Ikki tirqishli to'siq orqali 
o ‘tuvchi elektron masalasida ehtimoliy tasavvurlarni q o ilash talab 
ctiladi. Ya’ni kim ayni paytda elektron shu ikki tirqishning qaysi biri-
53

---

dan o ‘tishini aniq (bir qiymatli tarzda) aytish mumkin emas. Agar 
elektronlar soni ko‘p bo‘lsa, ularni biror qismi birinchi tirqishdan, 
qolganlari esa ikkinchisidan o'tadi, deb taxmin qilinadi, y a’ni ehti- 
moli foizlarda ko‘rsatib beriladi. Kvant mexanikasi qonunlari statistik 
xarakterdagi qonunlardir, y a’ni undaN yuton qonunlari yoki Maksvell 
tenglamalari emas, balki statistika hukmronlik qiladi.
Kvant mexanikasi elementar zarrachalarning individual qonun- 
larini izlashdan voz kechib, statistik qonunlami aniqlashni o ‘zining 
vazifasi deb biladi. Kvant mexanikasi bazasida elementar zarracha- 
ning holati va tezligini tavsiflab berish yoki uning kelajagini bashorat 
qilishning aslo iloji yo'q. Ehtimollar nazariyasi elektronni u yoki bu 
joyda uchratish ehtimolini k o ‘rsatadi, xolos.
Mikrodunyo hodisalaridagi eng muhim o ‘ziga xoslik shundan 
iboratki, elektron tashqi elektr yoki magnit maydonida harakat- 
langanida o ‘zini zarracha sifatida tutadi, lekin kristall orqali o ‘tib 
difraksiyalanganda esa to iq in sifatida namoyon bo'ladi. Zarrachalar 
(ya’ni elektron, atom va molekulalar...) oqimining fe’l-atvorini atom 
oMchamidagi to ‘siq yoki tirqishlarga duch kelganda to ‘lqin qonun- 
larga bcTysunadi: bunda difraksiya, interferensiya qaytish, sinish... 
kabi hodisalar sodir bo'ladi. Lui de Broyll, (elektron - bu m a’lum 
uzunlikli to‘lqin) deb fikr yuritdi.
Difraksiya to ‘lqin gipotezasi, yorug‘lik nurini to ‘g ‘ri chiziq 
bo ‘ylab tarqalishi esa zarracha gipotezasini tasdiqlaydi.