B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish samarqand

4.4-chizma. Davlat mulkini xususiylashtirishning usullari 
Mamlakatimizda amalga oshirilgan xususiylashtirish jarayonining o‘ziga xos 
jihati - bu uning bosqichma-bosqich olib borilayotganligidir (4.5-chizma). 

---

40 
4.5-chizma. 
O‟zbekistonda 
mulkni 
davlat 
tasarrufidan 
chiqarish 
va xususiylashtirish jarayonini amalga oshirish bosqichlari
Natijada, 1997 yilda savdo-sotik hajmi va umumiy ovqatlanish yalpi 
mahsulotining 95 foizdan ortiqrog‘i davlatga qarashli bo‘lmagan sektorga to‘g‘ri 
keldi. Uy-joylarni xususiylashtirish jarayonida ilgari davlat ixtiyorida bo‘lgan bir 
milliondan ortiq kvartira yoki davlat uy-joy fondining 95 foizdan ortiqrog‘i 
fuqarolarning xususiy mulki bo‘lib qoldi. Davlat ijtimoiy dasturida belgilab 
berilgan ikkinchi bosqich 1994-1995 yillarga to‘g‘ri keldi. Bu bosqichda ko‘plab 
o‘rta va yirik korxonalar hissadorlik jamiyatlariga aylantirildi, hamda ularning 
aktsiyalari respublika qimmatbaho qog‘ozlar bozorining asosini tashkil etdi. Davlat 
mulki hissadorlikka aylantirilishi bilan bir qatorda kichik xususiy biznes 
korxonalari qizg‘in tashkil qilindi.Mulkni davlat tasarrufidan chiqarishning va 
xususiylashtirishning bu bosqichda ochiq turdagi aktsionerlik jamiyatlarini 
vujudga keltirish, davlat mulkini tanlov asosida, hamda kim oshdi savdosida sotish 
amaliyotga joriy qilindi. Ko‘chmas mulk va qimmatli qog‘ozlar bozorining yangi 
muassasalari barpo etildi. 
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishdan keladigan 
samara ikki yoqlama tavsifga ega. Bir tomondan, u aholining bo‘sh turgan 
mablag‘larini o‘ziga jalb qilib, ularning bozorga tazyiqini pasaytiradi. Ikkinchi 
tomondan, yangi mablag‘larni ishlab chiqarishga jalb etish va tovar ishlab 
chiqaruvchilar o‘rtasida raqobatni yuzaga keltirish uchun sharoit yaratadi. Bu 
yerda shuni ta‘kidlash lozimki xususiylashtirish iqtisodiyotning davlatga qarashli 
bo‘lmagan sektorini shakllantirishning yagona yo‘li emas. Tashabbuskorlik asosida 
yakka tartibdagi xususiy mulkchilikka asoslangan, shuningdek, turli xil 

---

41 
kooperativlar, shirkatlar, mas‘uliyati cheklangan jamiyatlar ko‘rinishidagi kichik 
va o‘rta korxonalarni tashkil qilish -ikkinchi qudratli jarayon hisoblanadi. 
Respublika iqtisodiyoti 1996 yildan boshlab mulkni davlat tasarrufidan 
chiqarish va xususiylashtirishning uchinchi bosqichiga o‘tdi. Bu bosqich davrida 
(1996-1998 yillar) xususiylashtirilmaydigan ob‘ektlar ro‘yxatiga kirmagan barcha 
ob‘ekt va korxonalar (jami 3146 ta) davlat tasarrufidan chiqarildi.Xususiylashtirish 
jarayonlarining to’rtinchi bosqichi (1998-2002 yillar) ning asosiy vazifalari 
sifatida davlat byudjetiga xususiylashtirishdan tushgan mablag‘larni yo‘naltirish, 
xususiylashtirilgan korxonalarga xorijiy investitsiyalarni jalb etish, boshqaruv 
samaradorligini oshirish va mulkchilik yangi munosabatlarini to‘laqonli amal 
qilishi uchun sharoitlar yaratish tadbirlarini amalga oshirish belgilandi. 
O‘zbekistonda davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish 
jarayonlarining hozirgi - beshinchi bosqichi O‘zbekiston Respublikasi birinchi 
Prezidentining 2003 yil 24 yanvardagi «O‘zbekiston iqtisodiyotida xususiy 
sektorning ulushi va ahamiyatini tubdan oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 
Farmoni bilan bog‘liq. Mazkur Farmon yaqin istiqbolga yo‘naltirilgan. Iqtisodiy 
nochor davlat korxonalarini davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashgirish 
jarayonini jadallashtirish, shuningdek, mazkur korxonalarni modernizatsiyalash va 
barqaror rivojlantirish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni jalb etish 
maqsadida xususiylashtirilgan ob‘ektlarga narx belgilashning samarali mexanizmi 
joriy etildi. Xususan, xususiylashtirilgan korxonalar davlat aktivlarining 
boshlang‘ich narxlarini sekin-asta pasaytirib borishi, hamda davlat, iqtisodiy 
nochor korxonalarni va past likvidli ob‘ektlarni nol darajadagi xarid qiymati 
bo‘yicha tanlov asosida investitsiya majburiyatlarini qabul qilish sharti bilan 
investorlarga sotish tartiblari tasdiqlandi .