Baholash ishi va investitsiyalar

III bob bo’yicha xulosa
Ko’chmas mulk sifatida uy-joylarning
bozor qiymatini aniqlashda uch xil
yondashuv usullari qo’llanildi. Ya’ni:
Xarajat yondashuvida obyektning yangi qayta tiklash qiymati aniqlanib,
barcha turdagi to’plangan eskirishlarni va tadbirkorlik foydasi hisobga olinadi.
Ko’chmas mulkning qiymati odatda faqatgina ko’chmas mulkning narxi va
unga belgilangan ijara haqining stavkasi orqali aniqlanib qolmasdan, shu bilan
birga, xarajatlarni yangi bino qurilishining optimal fizik holati va optimal
funksional foydaliligi ham inobatga olinadi.
Ko’chmas mulk obyektini daromad yondashuvi daromad olish
motivatsiyasini va qanday qilib daromad tahlil qilinishi mumkinligida namoyon
bo’ladi. Daromad yondashuvining daromadni kapitalizatsiyalash usulida daromad
olib kelish qobiliyatiga ko’ra, sotiladigan va sotib olinadigan, shuningdek bozor
ma’lumotlari mavjud bo’lgan vaziyatlar asosida ko’chmas mulk obyektining
qiymati aniqlanadi.
Umuman olganda, qiyosiy yondashuv baholanayotgan obyektning analoglari
to’g’risidagi axborotga asoslandi, unda ko’chmas mulkni o’xshash takliflar

---

61
bozorida mavjud vaziyatlar inobatga olinadi. Baholash jarayonida aniqlangan
o’xshash malumotlar asosan taklif narxlari bo’ladi. Haqiqatda bitimlar ko’p
hollarda shaffof emas va yashirin, ishonchsiz tasnifga ega bo’ladi, bitimning
haqiqiy narxi esa faqat sotuvchi va sotib oluvchiga ma’lum bo’ladi. Shuning uchun
barcha usullarni qo’llash asosida tuzatishlar kiritishga ehtiyoj tug’iladi.
MCHJ “LIDER KONSALT SERVIS” baholash tashkiloti tomonidan
Tashkent shahri Yashnobod tumani, Farg’ona yo’li ko’chasida joylashgan 45 uy,
24 xonadon qiymatini baholash ikki xil yondashuv asosida, ya’ni xarajatli va
qiyosiy yondashuv asosida amalga oshirildi va yakuniy qiymati 485 999 000
so’mni tashkil etdi.
Barcha yondashuvlar o’ziga xos kamchiliklarga ega bo’lganligi sababli
baholash jarayonida shubhalarga olib keladi, shuning uchun tuzatishlar kiritish
asosida obyektning bozor qiymati aniqlanadi.

---

62
XULOSA
“Uy-joylar qiymatini baholash amaliyoti (konkret obyekt misolida)”
mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi yuzasidan quyidagi xulosalarga kelindi:
- ko’chmas mulk obyektlarini baholashda asosan xarajat yondashuvi
usullariga ko’proq e’tibor berish kerak. Xarajatlarga oid yondashuvda qurilish
bahosini shartnomaviy joriy narxda aniqlashning metodik usullaridan, ya’ni rersurs
va yiriklashtirilgan usullardan foydalanish ko’chmas mulk qiymatining
ishonchlilik va aniqlik darajasini sezilarli darajada oshiradi;
- uy-joylar qiymatini baholashda ko’chmas mulk bozorida doimo yangilanib
turuvchi, sotuvlarning qiymatini qamrab oluvchi, obyektlarning iqtisodiy tavsiflari
bo’yicha ma’lumotlar bazasini shakllantirish. Bu turdagi ma’lumotlar bazasi
ko’chmas mulk obyektlarini baholash jarayonining va undan olinadigan natijalar
sifatining sezilarli darajada yaxshilanishiga hamda obyektlar qiymatining
aniqligini oshirishga asos bo’ladi;
- iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha asosiy ko’rsatkichlar, ularning o’zgarish
dinamikasi va baholash obyektining bozordagi holatiga ta’sirini o’rganish;
- baholash obyektining qiymatini baholash uchun, uning qiymatiga ta’sir
qiluvchi omillar yig’indisi yoki alohida omillar ta’siri to’g’risida tasavvurga ega
bo’lishi talab etiladi. Ularga obyektning joylashgan joyi, transport qulayligi,
ijtimoiy
infrastruktura,
seysmik
omillar,
hududning
(atrof-muhitning)
ifloslanganligi, tabiiy muhit kabi omillarni misol qilish mumkin. Bu omillar ko’p
qavatli uy xonadonining yakuniy qiymatiga sezilarli ravishda ta’sir qiladi;
- ko’chmas mulk obyektlari narxlari dinamikasini tadqiq qiluvchi
markazlarni va tashkilotlarni tashkil etish;
- analog obyektlar haqida yetarlicha ko’p darajada ma’lumotlarning mavjud
bo’lgan sharoitda, statistik usullarini tanlash, baholashning modellarini yaratish va
ular orqali asoslangan xulosa bashoratlarni olish;
- andozalar va namunalar sifatida baholash xujjatlarining turli xillarini
tayyorlash va tasdiqlash;

---

63
- baholash xizmatlari va munosabatlarini tartibga soluvchi qonunchilik
huquqiy va me’yoriy hujjatlarni, xususan, baholashning milliy standartlarini
takomillashtirish;
- yuqori malakali baholovchi mutaxassislar, ekspertlarni tayyorlash va qayta
tayyorlash va malakasini oshirish;
- baholash ishlarining dasturiy ta’minotini ishlab chiqish.
Umuman olganda, O’zbekiston iqtisodiyotini modernizatsiyalash sharoitida
barcha iqtisodiy subyektlar, ya’ni davlat organlari, yuridik yoki jismoniy shaxslar
uy-joylar qiymatiga to‘g‘ri va sifatli baho berilishiga ehtiyoj sezib, ular uchun
sotish va sotib olish, ijara, garov, sug’urta, me`rosxo‘rlik huquqining bajarilishi,
sud hukmining ijro etilishi va boshqa bir qancha faoliyatlarni amalga oshirilishi
uchun o‘z vaqtida obyektni sifatli va ishonchli baholash katta ahamiyat kasb etadi.

---

64