Bayramov Rəşid Mahir oğlu «Dövlətin sosial siyasətinin maliyyə təminatında büdcənin rolu»

Sosial-mədəni tədbirlərə dövlət büdcəsinin xərclərinin dinamikası

(mln.manatla)

	2014	2015	2016
Dövlət büdcəsinin xərcləri – cəmi	18709,0	21100,0	18495,0
Sosial-mədəni tədbirlərə xərclər	4484,4	6884,4	6098,4
Büdcə xərclərində %-lə	24,0	32,6	33,0
Onlardan:
Təhsilə	1553,9	1711,2	1830,2
Büdcə xərclərində %-lə	8,3	8,1	9,9
Mədəniyyətə, kütləvi informasiya vasitələrinə, idman və gənclər siyasətinə	294,0	348,3	738,6
Büdcə xərclərinə %-lə	1,6	1,7	4,0
Səhiyyə	665,3	777,7	830,8
Büdcə xərclərinə %-lə	3,6	3,7	4,5
Sosial müdafiəyə və sosial təminata	1971,2	2040,5	2698,8
Büdcə xərclərinə %-lə	10,5	9,7	14,6
O cümlədən:
Sosial müdafiəyə	1946,8	2006,7	2663,8
Büdcə xərclərinə %-lə	10,4	9,5	14,4
Sosial təminata	24,4	33,8	35,3
Büdcə xərclərinə %-lə	0,1	0,2	0,2

Göründüyü kimi, son illərdə baş verən müəyyən iqtisadi çətinliklərə baxmayaraq ölkəmizdə sosial-mədəni ehtiyaclara ayrılan vəsait nəinki azalmayıb, əksinə daha da artıb ki, bu da dövlətin sosial siyasətinin maliyyə təminatının gücləndirilməsinə, əhalinin sosial müdafiəsinin və rifah halının daha da yaxşılaşdırılmasına xüsusi diqqət yetirdiyini əyani subut edir.

Büdcə gəlirlərində Dövlət neft Fondundan daxilolmalarının azalmasına baxmayaraq, başqa sözlə büdcənin gəlirləri və xərcləri azalsa da 2016-cı ilin dövlət büdcəsi özünün sosialyönümlü olması ilə seçilir.

2016-cı ilin dövlət büdcəsində sosialyönümlü xərclərin 33,0 faiz təşkil etməsi, 2015-ci ildəkinə nisbətən 1,6 faiz artıq nəzərdə tutulması onu göstərir ki, büdcə tərtib olunarkən əsas diqqət Azərbaycan xalqının rifah halının yaxşılaşmasına yönəlmişdir. 2016-cı ilin Dövlət büdcəsində, təhsil xərcləri 1830,2 milyon manat və yaxud 2014-cü ildəkinə nisbətən 17,8 faiz çox, 2015-ci ildəkinə nisbətən 7,0 faiz nəzərdə tutulmuşdur. 2016-cı ildə səhiyyənin maliyyələşdirilməsi xərcləri 830,8 milyon manat ayrılmışdır ki, bu da 2014-cü ildəkinə nisbətən 24,9 faiz, 2015-ci ildəkinə nisbətən 6,8 faiz çoxdur.

Sosial müdafiə və sosial təminata büdcədən ayrılan vəsaitin həcmi büdcə xərclərində 2016-cı ildə 14,4 faiz təşkil edəcək. Belə ki, sosial müdafiə və sosial təminata ayrılan vəsait 2698,8 milyon manat təşkil etməklə əvvəlki illə müqayisədə 32,3 faiz, 2014-cü ildəkinə nisbətən 36,9 faiz çoxdur.

Sosial-mədəni tədbirlər üzrə xərclərin tərkibində mədəniyyət, kütləvi informasiya, idman, gənclər siyasəti xərclərinin həcmi də son illərdə xeyli miqdarda artmışdır. 2016-cı ilin büdcəsində bu məqsədə 738,6 milyon manat vəsait ayrılmışdır ki, bu da 2014-cü illə müqayisədə 444,6 milyon manat və ya 2,5 dəfə, 2015-ci ildəkinə nisbətən 390,3 milyon manat və yaxud 2,! Dəfə çoxdur.

Sosial ehtiyaclara xərclər dövlətin dövlətin sosial funksiyalarının yerinə yetirilməsi ilə əlaqədardır. Bu xərclər aşağıdakı əsas qruplara bölünür: təhsilə, mədəniyyət, incəsənət və kinoya, kütləvi informasiya vasitələrinə, səhiyyə və bədən tərbiyəsinə, sosial müdafiə və sosial təminata və s.

Sosial ehtiyaclara xərclər smeta planlaşdırılması prinsipi əsasında müəyyən edilir. Bu xərclər konkret tədbirlər və məsrəflərin növləri üzrə maliyyələşdirilir. Xərclərin həcmi qeyri-istehsal sferası idarələrində hazırlanmış smetala rvə maliyyə orqanları tərəfindən tərtib edilmiş təxsisatın hesablamaları, aparılmış əməliyyatlar və s. əsasında müəyyən edilir.

Büdcə təşkilatlarının smetaları üzrə xərclərin hesablanmasının əsasını onların fəaliyyət göstəricilərinin (şagirdlərin, tədris qruplarının, siniflərin sayı, çarpayıların sayı və s) həcmi, təşkilatın il ərzində fəaliyyət müddəti və maliyyə normaları təşkil edir.

Azərbaycanda həyata keçirilən çevik iqtisadi siyasət dövlət büdcəsinə, onun gəlir və xərclərinin dinamikasına və strukturuna öz təsirini göstərmişdir. Aparılan uğurlu islahatlar və ardıcıl iqtisadi siyəsət nəticəsində dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinin ÜDM-ə nisbəti ilbəil dəyişmişdir.

Büdcə-vergi siyasəti, əsasən, makroiqtisadi sabitliyin möhkəmləndirilməsinə, iqtisadi inkişafın sürətlənməsinə, əhalinin sosial vəziyyətinin daha da yaxşılaşmasına və büdcə kəsirinin minimuma endirilməsinə yönəldilmişdir. Həyata keçirilən çevik büdcə-vergi siyasəti nəticəsində dövlətin iqtisadi qüdrətinin daha da artırılması, regionların, qeyri-neft sektorunun və sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, istehsal və infrastrukturun müasir tələblərə uyğun yenidən qurulması, xalqın rifah halının yaxşılaşdırılması istiqamətində işlər davam etdirilir, dövlət büdcəsi sosial və investisiya yönümlü, inkişaf və quruculuq büdcəsinə çevrilmiş, iqtisadi islahatların və dövlət proqramlarının maliyyələşmə mənbəyi kimi çıxış etmişdir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizdə yaradılmış möhkəm iqtisadi potensiala söykənərək dövlətimizin mili maraqlarını təmin edən strateji sosial-iqtisadi kursun yeni iqtisadi mühit və reallıqlar şəraitində davam etdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.