Fяxrяddиn mustafayev

 
 
Ələkbərov Urxan Kazım oğlu  
(1943) 
 
Müasir  biologiya,  xüsusilə  genetika  elmi  və 
Davamlı  İnsan  İnkişafı  sahəsində  həm  ölkəmizdə, 
həm  də  xaricdə  məşhur  bioloq  kimi  tanınan, 
biologiya elmləri doktoru, akademik, Urxan Kazım 
oğlu  Ələkbərov  hazırda  ölkəmizi  dünyada  məş-
hurlaşdıran,  tanıtdıran  görkəmli  alimlərimizdən 
biridir. O, 300-dən çox elmi əsərin, o cümlədən 15 
monoqrafiyanın,  kitab,  dərslik  və  dərs  vəsaitinin, 
28 müəllif şəhadətnaməsinin, 7 patentin müəllifidir. 
Onun  əsərləri  Türkiyə,  Rusiya,  ABŞ,  Almaniya, 
Fransa,  İngiltərə,  İtaliya,  Yunanıstan,  Kanada  və  b.  ölkələrdə  nəşr  olunmaqla 
böyük  elmi  marağa  səbəb  olmuşdur.  Həmin  əsərlər  arasında  biologiya  və 
genetikaya  aid  olan  dərsliklər  və  dünyada  ilk  dəfə  olaraq  «Davamlı  İnsan 
İnkişafına»  həsr  olunmuş  orta  və  ali  məktəblər  üçün    tədris  proqramı  və 
dərslikləri  xüsusi  qeyd  etmək  lazımdır.  Alimin  2005-ci  ildə  nəşr  olunan 
«Davamlı İnsan İnkişafının təmini üçün ətraf mühitin idarə olunması» qısa kursu 
ABŞ  universitetlərində  dərs  vəsaiti  kimi  istifadə  olunur.  Bu  əsər  ingilis  dilinə 
tərcümə  edilərək  BMT  və  təşkilata  üzv  olan  bütün  ölkələrin  internet  saytında 
yerləşdirilmişdir.  BMT  bunların  haqqında  2004-2005-ci  illərdə  informativ 
məlumatlar  yaymış  və  bu  fəaliyyəti  «innovativ  ideya  və  təsir»  kimi 
qiymətləndirmişdir.  U.Ələkbərov  dünyada  ilk  İnsan  İnkişafı  Mərkəzinin 
yaranmasının  təşəbbüskarı  və  2002-ci  ildən  onun  rəhbəri,  BMT-nin  «İnsan 
İnkişafı» Proqramının və hesabatların hazırlanması üzrə ekspertidir. Onun elmi 
yaradıcılığının  əsas  prioritetini  genofondun  mühafizəsinin  nəzəri-praktiki 
əsaslarının  antimutagenez  fenomeni  əsasında  ətraf  mühitin  çirklənməsi 

---

 
71 
nəticəsində cari və uzunmüddətli neqativ genetik fəsadların qarşısının alınması, 
təbii populyasiyaların davamlılığında gen  mühafizə sistemlərinin rolunun, ətraf 
mühitin  çirklənməsi  və  qocalma  ilə  bağlı  genetik  aparatın  tənzimləmə 
funksiyasının  pozulma  proseslərinin  əhəmiyyətini  müəyyən  edib  və  onların 
tənzim edilməsinin öyrənilməsi kimi elmin yeni istiqamətinin formalaşdırılması 
təşkil  edir.  Alimin  antimutagenez  fenomeni  haqqındakı  ilk  məlumatı  1952-ci 
ildə dərc edilmişdir. U.Ələkbərovun elmi maraq dairəsinin əsas istiqaməti anti-
mutagenez,  irsi  dəyişkənlik  prosesinin  tənzimlənmə  mexanizmi,  mutagenez, 
kanserogenez,  qocalmanın  idarəolunmasının  öyrənilməsi  istiqamətinə  yönəl-
dilmişdir.  Alimin  rəhbərliyi  ilə  25  elmlər  namizədi  və  4  elmlər  doktoru  hazır-
lanıb. O, hazırda elmi-pedaqoji fəaliyyətinin ən məhsuldar dövrünü  yaşamaqla, 
genetika elminin və biologiyanın digər sahələrinin əsas prioritetinin öyrənilməsi 
istiqamətində qlobal elmi axtarışlarını uğurla davam etdirir və Dövlət İdarəetmə 
Akademiyasının rektorudur.