Fяxrяddиn mustafayev

Oksiontronil turĢusu 
 
Nikotin turĢusu 
                       
Sxem 7.Canlılarla fermentlərin spesifik təsir sxemi 
(T.M. Turabov, 1997) 
 
Ç.Morqan  irsiyyətin  xromosom  nəzəriyyəsini,  o  cümlədən  irsiyyət  hadi-
səsinin özünü sitoloji hal hesab edərək, belə qərara gəlmişdir ki, irsiyyətin maddi 
əsası  (daşıyıcı)  məhz  hüceyrə  nüvəsində  yerləşən  xromosomlar  və  onların 
üzərində düz xətt boyunca düzülmüş genlərdir: A  B  C  D  E 
Gen (yunanca-«genos»-doğulmaq-irsiyyət vahidi olub, ilk dəfə bu termini 
İohansen  (1909)  təklif  etmişdir).  Cinsiyyətin  irsiliyi  və  cinsiyyətlə  ilişikli 
əlamətlərin  irsən  keçməsi  irsiyyətdə  xromosom  və  genlərin  rolunu  bir  daha 
təsdiqləyir.  İlk  dəfə  olaraq  Jakobo  və  Mona  bəsit  orqanizmlərin  (bakteriya  və 
ibtidailərin)  xromosomları  üzərində  yerləşən  genlərin  fəallıq  sistemini  kəşf 
edərək genləri 3 əsas tipə – struktur (quruluş), operator və tənzimləyici genlərə 

---

 
161 
təsnif  etmişlər.  Həmin  sistem  fərdi  inkişafda  Jakobo  və  Mono  nəzəriyyəsi, 
yaxud  operon  nəzəriyyəsi  adlanmaqla  müasir  genetika  elminin  problemlərinin 
molekulyar  səviyyədə  öyrənilməsinə  zəmin  yaratmışdır.  Operon  nəzəriyyəsinə 
əsasən  quruluş  genləri  orqanizmin  morfoloji  quruluşunu,  operator  genlər 
müxtəlif  funksional  (fizioloji,  biokimyəvi,  metabolik  və  s.)  prosesləri, 
tənzimləyici genlər isə morfo-funksional proseslərin gedişini tənzimləyir (sxem