Fяxrяddиn mustafayev

yetişmə  və  formalaşma-müşayət  olunmaqla  bu  zaman  onların  forması  və 
böyüklüyü  dəyişilir,  xromosomlarda  isə  çox  kəskin  dəyişiklik  və  mürəkkəb 
proseslər  gedir.  Spermatozoidlər  müxtəlif  (X  və  Y),  oositlər  isə  eyni  (X  və  X) 
xromosomlara 
malik 
olduğundan  yumurta  hüceyrəsi  X-xromosomlu 
spermatozoidlə  birləşdikdə  dişi,  Y  –xromosomlu  ilə  birləşdikdə  isə-erkək  döl 
inkişaf  edir.  Spermatogenez,  ovogenez  və  qametogenez  prosesləri  sxematik 
olaraq  13-ci  Ģəkildə  təsvir  olunur.  Xromosomların  cinsiyyətə  təsiri  isə  14-cü 
Ģəkildə  öz  əksini  tapmışdır.  Yumurta  hüceyrəsindən  fərqli  olaraq 
spermatozoidlər  çox  hərəkətli  olub  inəklərdə  -3-14  dəqiqə,  madyan  və 
qoyunlarda  -1  saat,  itlərdə  isə  -1  dəqiqə  müddətində  yumurtalıq  (fallopi) 
borusuna  çataraq  onun  yuxarı  1/3        hissəsində  yumurta  hüceyrəsi  ilə  birləşir                                                                    
və mayalanma prosesi gedir. Vagina tipli mayalanmaya malik olan heyvanlarda 
(iri  və  xırda  buynuzlu  heyvanlar,  marallar,  dovşanlar)  eyakulyat  (bir  cinsiyyət 
aktı  zamanı  ifraz  olunan  bütün  sekret  kütləsi-sperma,  spermiyalar,  xaya 
artımının  və  əlavə  cinsiyyət  vəzilərinin  sekretləri)  sinxron  qaydada  balalıq 
boynuna,  balalıq tipli mayalanmaya  malik  olanlarda (it,  at,  donuz) isə  asinxron 
olaraq  (birbaşa) balalığa daxil olur. Spermanın spermatozoidlər olmayan hissəsi 
onun plazması (toxum plazması) adlanır. Eyakulatın 1 ml-də buğada 500 mln-1 
mlrd,  qoçda-1-2  mlrd,  donuzda-11-12  mln,  ayqırda-10-25  mln,  xoruzda-1,4-2,7 

---

 
132 
mln  spermatozoid  olur.  Eyakulyatın  miqdarı  buğada-5-15,  qoçda-1,3,5, 
donuzda-200-1000, ayqırda-50-600, xoruzda-0,4-1,6 ml təşkil edir. 
Bütün spermatozoidlər üçün xarakter xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, onların  
hamısı mənfı  elektrik  yükünə  mənsubdur, bu da onların bir-birinə  yapışmasına 
imkan  vermir.  Heyvanlarda  və  insanlarda  spermatozoidin  əmələ  gəlməsi  külli 
miqdarda olub, çox  müxtəlifdir. Məsələn, itlərdə bir dəfəki cinsi akt zamanı 60 
mln, qoçlarda 1 mlrd, atlarda 10 mlrd, insanda isə 200 mln spermatozoid əmələ 
gəlir.  Spermatozoid  xaricdən  sitolemma  ilə  örtülür  ki,  onun  da  ön  tərəfındə 
yumurta  hüceyrəsinin  reseptorunun  tanınmasını  təmin  edən  xüsusi  reseptor-
qlikoziltransferansferaza  yerləşir.  Meyoz  və  mitoz  prosesləri  öz  gedişinə  və 
mərhələlərinə görə bir-birindən kəskin surətdə fərqlənirlər.