Fяxrяddиn mustafayev

Amin 
turĢuları 
K   o    d    o   n 

---

 
151 
 
Cədvəl 12.  
 
Müxtəlif amin turĢuları üçün m-RNT kodonlarında nukleotidlərin ardıcıllığı 
(R.Quliyev, K.Əliyeva, 2002) 
 
 
 
 
 
 
 
Cədvəl 13 
DNT-nin kodlaĢması zamanı amin turĢuları ardıcıllığının sabit saxlanması 
Fenilalanin 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
UUU 
UUS 
 
 
 
 
Leysin 
UUA 
UUQ 
SUU 
SUS 
SUA 
SUQ 
İzoleysin 
AUU 
AUS 
AUA 
 
 
 
Metionin 
AUQ 
 
 
 
 
 
Valin 
QUU 
QUS 
QUA 
QUQ 
 
 
Serin 
USU 
USS 
ASA 
USQ 
 
 
Prolin 
SSU 
SSS 
SSA 
SSQ 
 
 
Treonin 
ASU 
ASS 
ASA 
ASQ 
 
 
Alanin 
QSU 
QSS 
QSA 
QSQ 
 
 
Tirozin 
UAU 
UAS 
 
 
 
 
Histidin 
SAU 
SAS 
 
 
 
 
Asparagin 
AAU 
AAS 
 
 
 
 
Lizin 
AAA 
AAQ 
 
 
 
 
Qlutamin 
SAA 
SAQ 
 
 
 
 
Sistein 
UQU 
UQS 
 
 
 
 
Triptofan 
UQQ 
 
 
 
 
 
Arginin 
SQU 
SQS 
SQA 
SQQ 
SQA 
AQQ 
Qlisin 
QQU 
QQS 
QQA 
QQQ 
 
 
Oxra 
UAA 
 
 
 
 
 
Amber 
UAQ 
 
 
 
 
 
Opal 
UQA 
 
 
 
 
 
Sintezin 
inisiatoru 
AUQ 
 
 
 
 
 
Sintezin 
inisiatoru 
QUQ 
 
 
 
 
 

---

 
152 
 
 
 
Genetik  kodun  tənzimlənməsi  –  prosesinin  mexanizmi  həmişə  alimlərin 
diqqət  mərkəzində  olmuşdur.  Bu  mexanizmiilk  dəfə  olaraq  fransız  alimləri 
F.Jakob  və  J.Mono  tərəfindən  1961-ci  ildə  E.colinin  ştammları  üzərində  ətraflı 
öyrənilmişdir.  Həmin  proses  induksiya-repressiya  mexanizmi  adlanmaqla, 
müəyyən  edilmişdir  ki,  zülalların  sintezi  ferment  üçün  qidalandırıcı  mühit-
substrat rolunu oynayan və hüceyrələrin normal funksiyalarının icra olunmasını 
təmin  edən  xüsusi  maddə  ilə  induksiya  olunur.  Belə  ki,  E.coli  bakteriyasının 
yetişdirildiyi  xüsusi  elektiv  (Endo)  qida  mühitində  laktoza  (süd  şəkəri) 
olmadıqda onun genləri qeyri-fəal-repressiya halında olur. Qida mühitinə laktoza 
əlavə  olunduqda  bakteriyanın    genləri  fəallaşır  və  fermentlərin  sintezi  bərpa 
edilir. İnduksiya –repressiya mexanizmi vasitəsilə hüceyrənin genlərinin qeyri-
fəal  mərhələsində  onların  normal  fəaliyyəti  və  fəallaşması  təmin  edilir,  lazımı 
genləri  işə    salır  və  fermentlər  sintez  olunur.  Qida  mühitində  fermentlərlə  deq-
radasiyaya  məruz  qalan  qidalı  maddə-substrat  tükəndikdə  genlər  repressiya 
olunur, onlar öz funksiyasını artıq yerinə yetirə bilmir və fəaliyyəti dayanır. Ali 
orqanizmlərdə  genlərin  fəallığının  tənzimlənməsi  prosesi  daha  mürəkkəb 
xarakter  daşımaqla,  bitkilərdə  xarici  mühit  amilləri,  heyvanlarda  isə  başlıca 
olaraq  müvafiq  hormonlar  və  hüceyrə  membranı  vasitəsilə  həyata  keçirilir. 
Genetik  kodun  tənzimlənmə  mexanizminin  aşkarlanması  DNT-də  yerləşən 
genetik  aparatın  olduqca  mürəkkəb  quruluşlu  olmasını  bir  daha  sübut  etdi. 
Fermentlərin,  zülalların,  n-RNT  və  r-RNT-nin  biosintezini  kodlaşdıran  genlər,