Fяxrяddиn mustafayev

8): 
 
Genlərin fəallıq sistemi 
Operon  
 
 
         
Tənzimləyici genlər       Operator genlər         QuruluĢ genləri 
 
                                                                                 A  B   V 
Xromosom                                                                              Xromosom                                             
        
          
 
      zülal–                 induksiya                 zülal 
– repressor               repressiya               ferment 
metabolit maddə (metabolizm) 
 
Sxem 8. Jakobo və Monoya görə genlərin operon nəzəriyyəsi 
 
Genetik  informasiyaların  və  irsi  əlamətlərin  cinsiyyət  yolu  ilə  çoxalan 
canlılarda  valideynlərdən  nəsilə  keçməsi  prosesi  irsən  keçmə  adlanmaqla 
fenotipik dəyişkənliyin bir forması olub, genotipdən çox asılıdır. Heyvanlar bir-
birindən  genetik  fərqlənməyə  görə  seçilir.  Hər-hansı  irsi  əlamət  irsiyyətin  və 
mühitin  təsirinin  məcmuundan  ibarətdir.  İrsi  əlamətlərin  xarici  mühit 
amillərindən  asılılığı  müxtəlif  formada  təzahür  edir.  İrsən  keçmə  aşağıdakı 
düsturla hesablanır: 
                                                  
    Ç    
                                                             F 
Burada: 
X-əlamətin  irsən  keçməsini,  Ç-genotipik,  F-isə-fenotipik  dəyişikliyi,  100-
faizi göstərir. 
Heyvandarlıqda  valideyn  fərdləri  seçilərkən  irsi  əlamətlərin  gələcək  nəslə 
keçmə  dərəcəsini  müəyyən  etmək  üçün  biometrik  analiz  üsulu  ilə  irsən  keçmə 
əmsalı  hesablanır,  əlamətin  gələcək  nəslə  keçmə  dərəcəsi  (faizi) 
müəyyənləşdirilir  və  seleksiya  səmərəliliyi  adlanır.  Əlamətin  irsən  keçmə 
dərəcəsi  yüksək  (h
2
>0,4),  orta  (h
2
=0,2-0,4)  və  kiçik  (h
2
<0,2)  qiymətlərlə 
Х= 
x 
100 

---

 
162 
qiymətləndirilməklə seleksiya işində ona xüsusi önəm verilir. Alimlər canlılarda 
irsiyyətin 3 növünü (həqiqi, yalançı və keçid) ayırd edirlər: 
Həqiqi irsiyyət  – təbii  olaraq  orqanizmin  özünün  xüsusi  genlərinin    (nüvə 
xromosomları  genlərinin  və  sitoplazmadakı  orqanoidlərin)  təsiri  nəticəsində 
yaranır.