Ba'zi bir funksiyalar ko'pincha bir hil qiymatli argumentlar bilan chaqirilishi mumkin. Bu

DARS. FUNKSIYA SHABLONLARI

Funksiyalar dasturchi ishini juda yengillashtiradi. Funksiyalar yordamida programma

modullashadi, qismlarga bo'limadi. Bu esa keyinchalik dasturni rivojlantirishni
osonlashtiradi. Dastur yozilish davrida hatolarni topishni yengillashtiradi. Bir misolda
funksiyaning asosiy qismlarini ko'rib chiqaylik.
int foo(int k, int t) {
int result;
result = k * t;
return (result);
}
Yuqoridagi foo funksiyamizning ismi, () qavslar ichidagi parametrlar – int tipidagi k va t
lar kirish argument-laridir, ular faqat ushbu funksiya ichida ko'rinadi va qo'llaniladi.
Bunday o'zgaruvchilar lokal(local-mahalliy)
deyiladi. result foo() ning ichida e'lon qilinganligi uchun u ham lokaldir. Demak biz
funksiya ichida o'zgaruvchilarni va klaslarni (class) e'lon qilishimiz mumkin ekan. Lekin
funksiya ichida boshqa funksiyani e'lon qilib bo'lmaydi. foo() funksiyamiz qiymat ham
qaytaradi. Qaytish qiymatining tipi foo() ning e'lonida eng boshida kelgan - int tipiga
ega. Biz funksiyadan
qaytarmoqchi bo'lgan qiymatning tipi ham funksiya e'lon qilgan qaytish qiymati tipiga
mos kelishi kerak - ayni o'sha tipda bo'lishi yoki o'sha tipga keltirilishi mumkin bo'lgan
tipga ega bo'lishi shart. Funksiyadan qiymatni
return ifodasi bilan qaytaramiz. Agar funksiya hech narsa qaytarmasa e'londa void tipini
yozamiz. Yani:
void funk(){
int g = 10;
cout << g;
return;
}
Bu funksiya void (bo'sh, hech narsasiz) tipidagi qiymatni qaytaradi. Boshqacha qilib
aytganda qaytargan qiymati bo'sh to'plamdir. Lekin funksiya hech narsa qaytarmaydi
deya olmaymiz. Chunki hech narsa qaytarmaydigan mahsus funksiyalar ham bor.
Ularning qaytish qiymati belgilana-digan joyga hech narsa yozilmaydi. Biz unday
funksiyalarni keyinroq qo'rib chiqamiz. Bu yerda bir nuqta shuki, agar funksiya mahsus
bo'lmasa, lekin oldida qaytish qiymati tipi ko'rsatilmagan bo'lsa, qaytish qiymati int
tipiga ega deb qabul qilinadi.
Void qaytish tipli funksiyalardan chiqish uchun return; deb yozsak yetarlidir.Yoki return
ni qoldirib ketsak ham bo'ladi. Funksiyaning qismlari bajaradan vazifasiga ko'ra turlicha
nomlanadi. Yuqorida korib chiqqanimiz funksiya aniqlanishi (function definition) deyiladi,
chunki biz bunda funksiyaning bajaradigan amallarini funksiya nomidan keyin,{} qavslar
ichida aniqlab yozib chiqyapmiz. Funksiya aniqlanishida {} qavslardan oldin nuqta-
vergul (;) qo'yish hatodir. Bundan tashqari funksiya e'loni, prototipi yoki deklaratsiyasi
(function prototype) tushunchasi qo'llaniladi. Bunda funksiyaning nomidan keyin hamon
nuqta-vergul qo'yiladi, funksiya tanasi esa berilmaydi. C++ da funksiya qo'llanilishidan
oldin uning aniqlanishi yoki hech bo'lmaganda e'loni kompilyatorga uchragan bo'lishikerak. Agar funksiya e'loni boshqa funksiyalar aniqlanishidan tashqarida berilgan bo'lsa,
uning kuchi ushbu fayl ohirigacha boradi. Biror bir funksiya ichida berilgan bo'lsa kuchi
faqat o'cha funksiya ichida tarqaladi. E'lon fayllarda aynan shu funksiya e'lonlari berilgan
bo'ladi. Funksiya e'loni va funksiya aniqlanishi bir-biriga mos tushishi kerak. Funksiya
e'loniga misol:
double square(char, bool);
float average(int a, int b, int c);
Funksiya e'lonlarda kirish parametrlarining faqat tipi yozish kifoya, huddi square()
funksiyasidek. Yoki kiruvchi parametrlarning nomi ham berilishi mumkin, bu nomlar
kompilyator tarafidan etiborga olinmaydi, biroq dasturning o'qilishini ancha
osonlashtiradi. Bulardan tashqari C++ da funksiya imzosi (function signature)
tushunchasi bor. Funksiya imzosiga funksiya nomi, kiruvchi parametrlar tipi, soni,
ketma-ketligi kiradi. Funksiyadan qaytuvchi qiymat tipi imzoga kirmaydi.
int foo(); //No1
int foo(char, int); //No2
double foo(); //No3 - No1 funksiya bilan imzolari ayni.
void foo(int, char); //No4 - No2 bilan imzolari farqli.
char foo(char, int); //No5 - No2 bilan imzolari ayni.
int foo(void); //No6 - No1 va No3 bilan imzolari ayni,
// No1 bilan e'lonlari ham ayni.
Yuqoridagi misolda kirish parametrlari bo'lmasa biz () qavsning ichiga void deb
yozishimiz mumkin (No6 ga qarang). Yoki () qavslarning quruq o'zini yozaversak ham
bo'ladi (No1 ga qarang). Yana bir tushuncha - funksiya chaqirig'idir. Dasturda funksiyani
chaqirib,qo'llashimiz uchun uning chaqiriq ko'rinishini ishlatamiz. () qavslari funksiya
chaqirig'ida qo'llaniladi. Agar funksiyaning kirish argumentlari bo'lmasa, () qavslar bo'sh
holda qo'llaniladi. Aslida () qavslar C++ da operatorlardir. Funksiya kirish parametrlarini
har birini ayri-ayri yozish kerak, masalan yuqoridagi
float average(int a, int b, int c);
funksiyasini
float average(int a,b,c); // Hato!
deb yozishimiz hatodir.
Hali etib o'tganimizdek, funksiya kirish parametrlari ushbu funksiyaning lokal
o'zgaruvchilaridir. Bu o'zgaruvchilarni funksiya tanasida boshqattan e'lon qilish sintaksis
hatoga olib keladi. Bir dastur yozaylik.
//Funksiya bilan ishlash
# include
int foo(int a, int b); //Funksiya prototipi,
//argumentlar ismi shart emas.
int main()
{
for (int k = 1; k <6; k++){
for (int l = 5; l>0; l--){
cout << foo(k,l) << " "; //Funksiya chaqirig'i.
}//end for (l...)cout << endl;
}//end for (k...)
return (0);
} //end main()
//foo() funksiyasining aniqlanishi
int foo(int c, int d)
{ //Funksiya tanasi
return(c * d);
}
Ekranda:
5 4 3 2 1
10 8 6 4 2
15 12 9 6 3
20 16 12 8 4
25 20 15 10 5
Bizda ikki sikl ichida foo() funksiyamiz chaqirilmoqda. Funksiyaga k va l
o'zgaruvchilarining nushalari uzatil-moqda. Nushalarning qiymati mos ravishda
funksiyaning aniqlanishida berilgan c va d o'zgaruvchilarga berilmoqda. k va l ning
nushalari deganimizda adashmadik, chunki ushbu o'zgaruvchilarining qiymatlari funksiya
chaqirig'idan hech qanday ta'sir ko'rmaydi. C++ dagi funksiyalarning bir noqulay tarafi
shundaki, funksiyadan faqat bitta qiymat qaytadi. Undan tashqari yuqorida
ko'rganimizdek, funksiyaga berilgan o'zgaruvchilarning faqat nushalari bilan ish
ko'rilarkan. Ularning qiymatini normal sharoitda funksiya ichida o'zgartirish mumkin
emas. Lekin bu muammolar ko'rsatkichlar yordamida osonlikcha hal etiladi. Funksiya
chaqiriqlarida avtomatik ma'lumot tipining konversiyasi bajariladi. Bu amal kompilyator
tomonidan bajarilganligi sababli funksiyalarni chaqirganda ehtiyot bo'lish kerak. Javob
hato ham bo'lishi mumkin. Shu sababli kirish parametrlar tipi sifatida katta hajmli
tiplarni qo'llash maqsadga muofiq bo'ladi. Masalan double tipi har qanday sonli tipdagi
qiymatni o'z ichiga olishi mumkin. Lekin bunday qiladigan bo'lsak, biz tezlikdan
yutqazishimiz turgan gap. Avtomatik konversiyaga misol keltiraylik.
int division(int m, int k){
return (m / k);
}
dasturda chaqirsak:...
float f = 14.7;
double d = 3.6;
int j = division(f,d); //f 14 bo'lib kiradi, d 3 bo'lib kiradi
// 14/3 - butun sonli bo'lish esa 4 javobini beradi
cout << j;
...
Ekranda:
4
Demak kompilyator f va d o'zgaruvchilarining kasr qismlarini tashlab yuborar ekan.
Qiymatlarni pastroq sig'imli tiplarga o'zgartirish hatog