Beton tayyorlashda suvga qo’yiladigan talablar

Gipsli bog‘lovchi moddalarni shartli ravishda quyidagilarga bo‘linadi:

Gipsli bog‘lovchi moddalarni shartli ravishda quyidagilarga bo‘linadi:
Qurilish gipsi;
Shlakli gips;
Yuqori chidamli gips;
Qurilish gipsi – ikkilamchi maydalangan gipsning kuydirib olingan maxsulotdir. Ayrim zavodlarda kuydirilgandan so‘ng gips yana maydalanadi.
Shlakli gips ham kalьsiy polugidrat sulьfatidan tashkil topgan. Qurilish gipsidan farqi uning o‘ta maydaligidadir.
Yuqori chidamli gips α – polugidratning maydalangan maxsulotidir, bu shunday issiqlik qayti ishloviki, bunda gipsdan suv – tomchi xolatida ajralib chiqadi. Bunday sharoitga 0.15 – 0.3 MPa bosimda to‘yingan bug‘ muhitida, avtoklavda erishish mumkin.

Gipsli bog‘lovchi moddalarning ko‘rib chiqilgan turlarini turli maqsadlar uchun ishlatiladi. Qurilish va shlakli gipslar quyidagilarni ishlab – chiqarishda ishlatiladi:

Gipsli bog‘lovchi moddalarning ko‘rib chiqilgan turlarini turli maqsadlar uchun ishlatiladi. Qurilish va shlakli gipslar quyidagilarni ishlab – chiqarishda ishlatiladi:
KNAUF – listlar (gipsakarton list);
KNAUF – superlist (gipsotolasimon list);
quruq qurilish qorishmalar;
gipsli qovurg‘asimon plitalar;
gipsolit detallar;
ventilyasion korobkalar;
olovga chidamli va tovush yutuvchi maxsulotlar.
Bu materiallarning hammasi havoning nisbiy kamligi 60% dan oshmagan xonalarda ishlatilishi kerak, chunki gipsli maxsulotlarning namlanishi doim chidamlilikni pasaytiradi va plastik diformatsiyalarni ko‘paytiradi. Gipsli maxsulotlar namlikka chidamliligini, masalan: sintetik smolalar qo‘shish, gidrofob moddalar bilan to‘yintirish, uzluksiz zichlash yo‘llari bilan oshirish mumkin. Suga chidamlilimkni oshirishning alohida samarador usuli gips asosli aralash bog‘lovchi moddalarga o‘tishdir.

Ishlab chiqarish sharoitida gipsli bog‘lovchilarning ikki xil usuli bor: nam va quruq ishlatiladi.

Ishlab chiqarish sharoitida gipsli bog‘lovchilarning ikki xil usuli bor: nam va quruq ishlatiladi.
Havoi ohak. Havoi qurilish oxagi – bog‘lovchi modda, tarkibida karbonat kalьsiy (SaSO3) bo‘lgan tog‘ jinslarini bir tekis va uzluksiz kuydirish yo‘li bilan olinadi. Bunday tog‘ jinslari ohak tosh bor.
Havoyi ohak olish uchun, asosan xom ashyo tarkibiga ko‘ra, 900 - 1200°Sdarajadagi temperaturada kuydirish talab qilinadi. Kuydirish quyidagi tenglamaga ko‘ra, uglknordon gazni to‘liq yo‘qotguncha amalga oshiriladi: SaSO3=SaO+SO2
Xom ashyo turli konstruksiyali pechlarda kuydiriladi: shaxtali, aylanuvchi,ssiklon – aylanma, shuningdek xarakatlanuvchi aglomeratsion reshyotkalar. Havoyi ohakning asosiy komponenti bu kalьsiy oksidi xamroxlik qiladi. Tarkibidagi magniy oksidi (MgO) ga ko‘ra, ohak kam – magneziyali (5% dan kam), magneziyali (5–20%) va dolomitli (20–40%) bo‘ladi. Magniy oksidining mavjudligi ohakning o‘chishi tezligini pasaytiradi.
Monolit (yaxlit) beton va temir-beton universal va chidamli bo‘lib gidromeliorativ qurilishdagi asosiy materiallardan biridir. Uning keng tarkalganligiga asosiy sabab mustax’kamligi va uzok muddat chidamligi; tayyorlash uchun maxalliy xom ashyolardan foydalanish imkoniyati kengligi, turli xajm va kurishdagi shakldagi inshootlar kurish mumkinligi ayniqsa pulat armaturalar kushib tayyorlangan konstruksichlarning egilish va cho‘zilishiga ham ishlashi ,beton va temir-beton inshootlarni kurishda beton barcha ish jarayonlarini mexanizatsiyalash imkoniyati mavjudligidadir. melioratsiya va gidrotexnika qurilishlarida beton ishlarini amalga oshirishning o‘ziga xos tashkiliy xususiyatlari mavjud. Chunki, meliorativ tarmoklardagi kuriladigan inshootlar o‘zining katta kichikligi va vazifasi ahamiyati bo‘yicha turlichadir . Boshqaruv va suv chikaruvchi inshootlar, dyukerlar, akveduklar, ko‘priklar, nasos stansiyalar va boshqalar. Ulardagi beton ishlarining hajmi undan bir kub metrdan tortib un minglab metrni tashkil etadi. meliorativ tarmoklardagi mayda inshootlarning tarkok joylanishi ularni kurishda ish tashkil etilishini mushqo‘llashtiradi. Bunday inshootlar uchun oddiy usulda beton tayyorlash va kurish, ya’ni yaxlit xolda tiklash to‘јri kelmaydi. Ya’ni bunday xollarda yigma temir betondan foydalaniladi. Oxirgi yillarda beton ishlarini bajarashning hamma boskichlari beton korishmalarining tarkibini tanlashdan tortib, monomet konstruksiyalar sifatini nazorat qilishgacha mukammallashtirilgan.
Gidromelioratsiya tarmoklari va tizimidagi monomet va yigma inshootlar uchun uchun, kanllardagi suv sizishga karshi koplamalarda maxsus gidrotexnik betonlar ishlatilib, ularning zichligi 2200...25000 kg/m3 ni tashkil etadi.
Davlat standarti bo‘yicha gidrotexnik beton deb, suvda doimiy yoki davriy yuvilis turgan sharoitda turib inshootni ishlashini ta’minlab beruvchi betonga aytiladi. Unga suvga chidamlilik, suv utkazuvchanlik,sovukka chidamlilik, mustaxkamlik, tuzga chidamlilik , ishlovga kulay va kam issiklik ajratuvchi kabi talablar kuyiladi. betonning suvga chidamliligi maxsus sementlar ishlatish, shuningdek zarur xollarda Gidromelioratsiya katlamini qilish bilan erishiladi. Gidrotexnik beton kuyidagicha rusumlanadi:
Uk bo‘yicha kisish mustaxkamlmigi bo‘yicha:
M 75,100,150,200, 250,300,350,400,450,500,600
7,5,10,15,20,25,30,35,40,50,60, Mpa)
Sovukka chidamligi bo‘yicha:
Mrz 50, 75B100, 150,200,300,400,500
Bu sonlar beton namunalarini navbatma navbat muzlatib va muzdan tushirilgandan sung o‘zining mustaxkamligini 15 % dan ortiq bo‘lmagan mikdorda kamaytirish sharti bilan belgilangan.
Suv utkazuvchanligi bo‘yicha V2,V4,V6,V8,V10,V12 sonlar 0,2; 0,4; 0,6; 0,8;1,0;1,2 Mpa) suvning gidravlikka bosimi mikdori bo‘lib, bunda beton namunasidan suv chizib utmaydi. texnologik nuktai nazardan beton korishmasining eng asosiy xususiyatlari bo‘lib yeyiluvchanligi, kulay joylashuvchanligi hisoblanadi va bular suv sement nisbatiga va muloyimlashtiruvchi kushimchalarga boglik buladi. Shuningdek, sementning faolligi bilan boglik bo‘lgan issiklik ajratish xususiyati ham aloxida e’tiborga molik. Chunki, ekzotermik issiklikning notekis ajralib chikishi termik zurikishlarni paydo bulishga sabab buladi va bu haroratning 10...15 S dan yukori uzgarishida arikchalar paydo bulishiga sabab buladi.
Beton korishmasining kulay joylashuvchanligi bir jinsliligi, boglanuvchanligi va suvni tutib kolish kobiliyati, uning ishlov berishga kulayligini belgilaydigan asosiy xossalaridir.
Kulay joylashuchanlik beton korishmasining betonlanayotgan konstruksiyasining kolipini to‘ldirish kobiliyatini ifodalaydi. to‘ldirish ogirlik kuchi ta’siri ostida yoki tashki mexanik kuchlanishlar, masalan, vidratsiya yordamida kechishi mumkin.
Uyiluvchanlik bo‘yicha beton korishmasi: suyuk, kuyma, standart konusning chukishi 15 sm dan ko‘p;
yeyiluvchan , standart konusning chikishi 4-15 sm
kam yeyiluvchan , konusning chukishi 1-3 sm; va bikirlik kursatkichi 15-25 s.
bikir, bikirlik kursatkichi 30-200 s
uta bikir 200 S dan ziyod korishmalar
Beton korishmasini yeyoiluvchanligi unga kushiladigan suv xisobiga oshirish mumkin, ammo bu narsa betonning sifatiga salbiy ta’sir kursatadi. Ya’ni beton korishmasini kuyilganda katlamlanishiga, govakligini oshishiga va betonni chukishiga sabab buladi.Yaxshi yeyiluvchan beton korishmalarining KCh=4 sm va katta kushish oson buladi. Kattik bikir beton korishmalarini esa joylashtirish mexnat kuchi va energiya ko‘p sarflanadi. Yaxshi zichlangan bikir beton korishmalardan yaxshi zichlangan bikir yeyiluvchan suyuk beton korishmalarga nisbatan sifatli beton olinadi. Lekin ayrim xollarda yaxshi kotirmaslik okibatida aksincha bulishi mumkin.Beton yordamida tiklanadigan maxsus sharoitlarda ekspluatatsiya kilinadigan inshootlar uchun beton tarkibi talab kilinadigan marka mustaxkamlik kabul kilingan texnologiya uchun boglovchini eng kam sarf qilishda olinadigan kulay joylashuvchanlikni ta’minlash kerak. beton tarkibini tanlashni korishma va kotgan betonning xossalariga kuyilgan talablarni kondirgan xolda, sementni eng kam sarflashni ta’minlaydigan hamma asoslangan usullar yordamida amalga oshirish mumkin. Beton tarkibini saralash uchun mavjud shartlarga asoslanib, beton korishmasini tayyorlash uchun materiallar sement, mayda va yirik boglovchilar, kushimchalarni tanlash lozim. materiallarni tanlashda davlat standartlari bo‘yicha ish yuritiladi.
Tajriba uchun korishma tayyorlashda laboratoriya ma’lumotlari asos kilib olinadi;
Beton korishmasini tayyorlash, trasportirovka qilish va yetqazish bo‘yicha jarayonlar texnologiyasi belgilanadi;
Betonning sinov korishmasini tayyorlab uni belgilangan tarzda sinovdan utkaziladi.
Betonning tanlangan tarkibi ishlab chikarish sharoitlarida tekshiriladi va tegishli tuzatishlar kiritiladi.
Beton ishlarini amalga oshirish texnologiyasi bajariladigan qurilish jarayonlarining turli tumanligi bilan farq kiladi. Bu juda ko‘p mustakil ish okimlarining mavjudligidandir; kolip, armatura, beton korishmasini tayyorlash,\beton tashish va joydan yoki inshootni yigma bloklardan tiklash.
Keltirilgan okimlar ularga zarur bo‘lgan uskunalarning kuvvati va vaqt bilan uzaro boglangan bulishi zarur.
Qorishma tayyorlash protsessini barcha jarayonlarini (dozalashdan tayyor qorishma chiqarishgacha) bajariladigan ko‘chma agregat yoki statsionar kompleks-beton qorishmasini tayrlovchi moslama yoki zavod deb ataladi.
Beton qorishmasini tayyorlovchi zavodlar ishni uzoq miuddat avom etishiga hisoblanib qurilgan. Ularni tarkibida beton qorishmasini aralashtiruvchi moslamadan tashqari mexanizatsiyalashgan ombor tizimi, zavod ichida material tashuvchi transport vositalari, kirish yo‘llari, bundan tashqari yordamchi, qo‘shimcha moslamalar va ob’ektlar mavjud.
Beton qorishmasini tayyorlash texnologiyasi.
Suv xo‘jalik qurilishida qo‘llaniladigan materiallar kabi betonni tayyorlab saqlash va kata masofalarga tashish ilojisi yo‘q. Negaki tayyorlangan beton qorishmasi qotish protsessii boshlanmasdan (1….3soat) bloklarga joylashishi kerak. Uning bu hususiyati beton tayyorlash joyi ob’ekti yaqig bo‘lishi va yoz kunlari yo‘lda bir soatdan ortiq bo‘lmasligini talab etadi.shuning uchun beton qorishmalarini tayyorlash qurilayotgan ob’ktning joylashashi, beton ishlari xajmi va boshqa faktorlarni hisobga olgan markazlashtirlgan yoki ob’ekt yaqinidagi beton zavodi amalga oshiradi.
Betonni tayyorlash bilan bog‘liq bo‘lgan hamma ishlarni eng yuqori darajada mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan markazlashtirilgan zavodlarda erishiladi. Shu sababli mos keladigan texnik-iqtisodiy asoslar bo‘lgan va texnologik talablar qoniriladigan sharoitlarda tuman beton zavodlarida tayyorlanadigan betonni yetkazib berishga markazlashtirishga hamma vaqt harakat qilish lozim. Ob’ekt oldi zavodlari qurilayotgan ob’ektda yoki u markaziy beton zavodlaridan uzoqda bo‘lganda kata xajmdagi beton ishlaridan foydalaniladi. Bunga yo‘l sharoitlari ham sababchi bo‘lishi mumkin.
Qorishma tayyorlash jarayoni quyidagilardan iborat: omborlardan materiallarni tashish, dozirovkalash, beton qorgichni to‘ldirish, aralashtirish, to‘kish.
Beton qorishmalarini tayyorlash uchun ikki hil: materiallar erkin aralashtiriladigan va majburan aralashtiriladigan beton qorishmalar qo‘llaniladi. Materiallarni erkin aralashtirishtiradigan beton qorgich qiya o‘rnatilgan barabanlardan iborat bo‘lib, ichki devorlarga aylana bo‘lib parraklar payvandlangan.
Betonning tarkibiy qismlari bo‘lgan materiallarni aralashtirish quyidagicha kechadi: barabanning ichki devorlarigacha payvandlangan parraklar baraban aylangan vaqda materialni ilib, yuqoriga baraban aylanadigan butun vaqt davomida takrorlanadi. Natijada beton komponentlarini aralashtirish sodir bo‘ladi.
Materiallarni erkin aralashtiriladigan beton qorgich-konstruksiyasi eng soda, tejamli va juda chidamli aralashtirgich. U qurilishda xarakatchan beton qorishmalarini tayyorlashda keng qo‘llaniladi. Qattiq beton qorishmasini (tarkibida suv kam bo‘lgan) tayyorlash uchun majburan aralashtiriladigan qorigichlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Majburan aralashtiriladigan qorigichlarda betonnni tashkil etuvchi kompanentlarni aralashtirish kosasi ichida aylanadigan parraklar va uzatma vertikal yoki gorizontal vallarga o‘rnatilgan quloqcha yoki qurakchalar yordamida bajariladi. Bunda aralashtiruvchi parraklar bir vaqtda ham idish o‘qi, ham o‘z o‘qi atrofida aylanadi.
Sanoat S-949,S-773, S-951 turidagi, xajmi mutanosib ravishda 250 500 va 1200 litr (solinadigan materiallar miqdori bo‘yicha) bo‘lgan majburan aralashtiriladigan beton qorgichlarni serialab ishlab chiqariladi.
Materiallarni aralashtirgichga solish quyidagi tartibda bajariladi:
Avval suvning 15-20 litri quyiladi, so‘ng qolgan suvni quyish bilan bir vaqtda sement va to‘ldirigichlar solinadi. Isitilgan suvni berish bilan bir vaqtda yirik to‘ldirgich solinadi; mayda to‘ldirgich va yement baraban yoki majburan aralashtirishning beton qorgich kosasi bir necha marta aylangandan keyin solinadi.
Beton qorishmasini ishlaydigan qorgichlarda aralashtirish vaqtida hamma materiallar solib bo‘lingan daqiqadan to ayyor qorishmani to‘kishning boshlanishigacha hisoblanadi.
Beton qorishmasi unga ma’lum kuch va chastotali tebranma impulslar ko‘rsatadigan iborat bo‘lgan tebratib aralashtirish yo‘li bilan ham tayyorlanadi. Beton komponentlari ma’lum vibratsiya rejimida yuqori xarakatchanlikka ega bo‘lgan suzuvchanlik holatiga o‘tadi. Bu betonni tashkil qiluvchi materiallarning yaxshi yaralashtirilishini ta’minlaydi. Eng yuqori effekt vibro qorgichlarni qattiq beton qorishmalarini tayyorlash uchun ishlatganda erishiladi.
Tebratib aralashtirish bir qancha afzalliklar bilan bir qatorda milliy nuqsonlarga ham ega: vibroqorgichlar konstruksiyalarining murakkabligi, kata energiya sarf qilinishi, ish joylaridagi vibratsiya va shovqinlar ta’siri.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   2013 yil 7 dekabr konistitutsiyaning 21 yiligiga bag’ishlangan prezidentimiz I.A.Karimovning nutqidan
   
2. 
   AKRAMOV H.A., NURITDINOV H.N. BETON TEXNOLOGIYASI.
   
3. 
   O’quv qo’llanma, Birinchi qism. Toshkent, TAQI, 2012. 93 b.
   
4. 
   Акрамов Ҳ.А., Нуритдинов Ҳ.Н. БЕТОН ВА ТЕМИР-БЕТОН
   
5. 
   БУЮМЛАРИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ.
   
6. 
   Дарслик.Тошкент-2010- 593 б.
   
7. 
   Уз РСТ 679-96. Бетоны. Правила подбора бетона.
   
8. 
   Уз РСТ 7473-94 Смеси бетонные.
   
9. 
   Ўз.РСТ 8267-93. Щебень и гравий из плотных горных пород для строительных работ.
   
10. 
    Х.А. Аkrаmоv, Sh.T.Rахimоv, Х.N.Nuritdinоv, M.T.Turоpоv “BЕTОN
    
11. 
    TO’LDIRGICHLАRI TЕХNОLОGIYASI“ O’quv qo’llаnmа Tоshkеnt -2011
    
12. 
    163 б.
    
13. 
    Н.А. Маҳмудова, Х.И. Давлетов “ҚУРИЛИШ МАТЕРИАЛЛАРИ
    
14. 
    КОРХОНАЛАРИ ИҚТИСОДИЁТИ“ Ўқув қўлланма Тошкент – 2007 131 б.
    
15. 
    Н.А. Махмудова, Х.Н. Нуритдинов, Ш.Т. Рахимов 5340500-