BƏXTİyar vahabzadə yaradiciliğinda publiSİSTİka bayram GÜndoğDU

BƏXTİYAR VAHABZADƏ YARADICILIĞINDA PUBLİSİSTİKA 

Bayram GÜNDOĞDU 

Qafqaz Üniversitesi 

Türk Dili ve Edebiyatı 

Bakı/AZERBAYCAN 

[e-mail] 

XÜLASƏ 

Еъкл  вътнфыэтэт  ьцжргк  жфшкш  Ицчешнфк  Мфрфияфвц  нфкфвэсэдэхэтэт  фтф  чцеештш  ецжлшд  увцт  жукдцкшндц 

ицкфицк  ьбмяг  сцрцештвцт  мц  уыеуешл  сцрцевцт  яцтпшт,  флегфд  мц  щдвгйсф  ыцмшннцдш  щдфт  ышнфыш  мц  шсешьфш 

ыфрцдцквц  нфявэхэ  нфяэдфкэ  шдц  вц  вшййцеш  юцльцлвцвшк.  Юътлъ  згидшышыешлф  сцьшннцешт  штлшжфаэтвф  ибнъл  кщд 

щнтфнфт  шсешьфш  ашлкшт  нфкфтьфыэтэ,  ащкьфдфж-ьфыэтэ  ецьшт  уеьцл  ъюът  ибнъл  шьлфтдфкф  ыфршившк.  Ицчешнфк 

Мфрфияфвц  Йцкиш  Фмкщзф,  Кгышнф,  Еъклшнц  мц  Фяцкифнсфтвф  нфкфтьэж  згидшышыешлф  цтцтцдцкштшт  цт  пбяцд 

тъьгтцдцкшт-вцт bцhrцlцnцrцk ьъфышк мц ьшддш ишк згидшышыешлф сэхэкэ фюьэжвэк. 

Ицчешнфк  Мфрфияфвц  огктфдшыешлфтэт  ьъчецдша  ыфрцдцкштвц  (ышнфыш,  цчдфйш,  уыеуешл,  фтфдшешл,  ицвшш ) мц 

офткдфкэтвф  (кузщкефо,  ецтйшв,  ьцйфдц,  ьцлеги)  йшньцедш  мц  вбмкът  флегфд  зкщидуьдцштц  ецьфы  увцт  цыцкдцк 

нфяьэж, ьшддш згидшышыешлф ыцтцештш ашлшк, m hецмф, ьбмяг, вшд мц ъыдги ифчэьэтвфт ющч яцтпштдцжвшкьшжвшк. 

Ицчешнфк Мфрфияфвцтшт згидшышыешлфыэ бяътвц цвциш мц удьш ецацллъкъ мцрвце рфдэтвф цлы уевшкьшж, игтгт 

тцешсцыштвц щчгсгдфкф вфрф ющч ецышк пбыецкьшжвшк.

 

Ицчешнфк Мфрфияфвцтшт згидшышыешлфыэ цвциш сцрцевцт ишк лфьшддшл тъьгтцышвшк. 

Açar sözlər: Publisistika, iсешьфш fшлшк, цвциш ецацллък  

PUBLICITY IN THE WORKS OF BAHTIYAR VAHABZADE

 

ABSTRACT 

The famous poet of the Turkish world Bahtiyar Vahabzade is also well known for his articles which he wrote 

about politics and social areas, because publicity plays an important role in the process of affecting and developing 

nations to a wide extent. He was affected by some particular and significant parts of Western Europe, Russia, Turkey 

and Azerbaijan’s traditions and made up a modern and national publicity. 

In different parts of journalism, Bahtiyar Vahabzade has written on politics, morals, art, daily problems in the 

society and has enriched the art of national publicity in terms of content, subject, language, and manner. 

Bahtiyar Vahabzade’s journalism displays excellence in terms of art. 

Key Words: Publicism, social opinion, literary thought

  

 

1. PUBLİSİSTİKANIN TARİXİ-ƏDƏBİ QAYNAQLARI 

Azərbaycanın ünlü şairi Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığında ana sahə-ni poeziya təşkil 

etsə  də bu gözəl poeziyanın yanında onun mövzu baxımından zəngin və aktual, sənətkarlıq 

baxımından mükəmməl olan publisistik yaradıcı-lığı da diqqəti çəkir. Bəxtiyar Vahabzadənin 

publisistikası Azərbaycan ədəbi-ictimai fikrinin formalaşmasında, inkişafında önəmli rol oynamış 

və öz təsir gücünü bu gün də daşımaqdadır. 

Bəxtiyar Vahabzadə  vətəndaş  şairdir. Milllətinin, ölkəsinin ağrı-acılarını, uğurlarını, 

sevinclərini bütün varlığıyla yaşamış və yaşamaqdadır. Belə bir şairin isə publisistikaya müraciət 

etməsi çox təbiidir. 

Publisistika həyatın bütün sahələrində (siyasi, iqdisadi, əxlaqi-etik) təşək-kül edən 

situasiyaları,  ən aktual-güncəl problemləri həm elmi, məntiqi dəlillərlə, həm də obrazlı, bədii 

vasitələrlə  əks etdirən yaradıcılıq sahəsi olduğuna görə istər obyektiv gerçəklikdəki  istərsə  də 

elmdə, sənətdə  (ədəbiyyat və incəsənət), mətbuatda, hətta sənədlər, faktlar toplusunda əks 

etdirilmiş çağdaş həyat sahə-lərinin bütün cəhətləri bu janrın predmetidir. Çağdaş cəmiyyətdəki 

ictimai fikrə təsir etmək, onu məqsədyönlü  şəkildə formalaşdırmaq, sosial-siyasi qurumlara fəal 

şəkildə  təsir göstərərək onları daha da möhkəmləndirmək isə publisistikanın başlıca ictimai 

funksiyasıdır. Publisistika daim çağdaş cəmiyyətdəki mütərəqqi sosial-əxlaqi ideala uyğun olaraq 

hərəkət edir, onu əldə əsas tutur. 

Cəmiyyətin inkişafında böyük və müəyyənləşdirici rol oynayan ictimai fikrin 

formalaşmasında publisistikanın geniş imkan və vasitələri vardır. Publi-sistikanın tanınmış 

nəzəriyyəçilərindən olan Yevgeni Pavloviç Proxorov ictimai fikrin cəmiyyətdə rolu ilə bağlı 

yazır:  “İctimai fikir, yəni kütlələrin baxışına, cəmiyyətin mənafeyinə uyğun olaraq ictimai 

həyatın mühüm hadisələrini və xarakterik tendensiyalarını  təşkil edən bütün cəhətlərinin 

qavranılması, başa düşülməsi və  dəyərləndirilməsi xeyli dərəcədə  nəzəri və  bədii  şüurun  

inkişaf dərəcəcəsindən asılıdır.  İctimai fikir çevrədəki hadisələrin dərk edi-lib 

dəyərləndirilməsinə, kütlələrin nə  dərəcədə hazır olmasından, ictimai hadisələrin 

mürəkkəb, coxcəhətli, daim dəyişən aləmində onların nə dərə-cədə geniş, dərin və dəqiq baş 

çıxarma bacarığından asılıdır”

1

 

Publisistika sosial informasiyanın təşkilində  və ötürülməsində olduqca sə-mərəli bir 

üsuldur. Bu baxımdan publisistika sonrakı nəsil üçün əvəzsiz qaynaq-dır, tarixdir, dövrün çağdaş 

həyat hadisələri gedişinin obrazlı, canlı mənzərəsi-dir. Publisistikanın çagdaş həyat hadisələrini, 

konkret situasiyaları  əks etdirmə-də, cəmiyyəti, milləti, geniş xalq kütlələrini məqsədyönlü 

şəkildə, yəni sosial ideala uyğun yönləndirmədə gücü oradan irəli gəlir ki, publisistika həm ağıla, 

həm də hissə, emosiyalara müraciət edir, onları göz önündə tutur. 

Publisistika tarixi inkişaf mərhələlərində daşıdığı funksiyalardan asılı ola-raq sahələrə, 

ideya-mövzu növlərinə ayrılmış, onun müxtəlif janrları, üslubları ve üslub özəllikləri 

müəyyənləşmişdir. 

Yuxarıda qısaca şəkildə göstərdiyimiz məzmun və mahiyyətinə, predmet və funksiyalarına 

görə publisistika olduqca çevik, fəal xarakter daşıyan bir yaradıcılıq növüdür. Buna görə də hər 

dövrdə  cəmiyyətin, millətin, xalqın irəli-ləyişi durumuna laqeyd olmayan böyük siyasi-ictimai 

xadimlər, mütəfəkkir və dərin zəkalı şəxsiyyətlər publisistika janrına müraciət etmiş, onun imkan 

ve vasitələrindən bu və ya digər dərəcədə istifadə etmişlər. Belə  dərin zəkalı  və mütəfəkkir 

şəxsiyyətlərdən biri Azərbaycanın görkəmli  şair-alimi, ictimai xadim-publisisti olan Bəxtiyar 

Vahabzadədir. 

Bəxtiyar Vahabzadənin bədii yaradıcılığı indiyə  qədər müəyyən dərəcədə  araşdırılsa da 

(baxmayaraq ki, bu sahədə  də yeni elmi araşdırmalara böyük ehti-yac var), görkəmli  şairin 

publisistika yaradıcılığı  dərin elmi araşdırmalar obyek-tinə cevrilməmiş, nəticədə  Bəxtiyar 

Vahabzadə publisistikasının öyrənilməsində böyük bir boşluq yaranmışdır. Halbuki Azərbaycanın 

indiki tarixi dönüş mərhə-lələrində buna böyük ehtiyac duyulmaqdadır. 

Əlbəttə, kicikhəcmli bir məqalədə biz Bəxtiyar Vahabzadə publisistika-sını ümumi və cox 

yığcam şəkildə gözdən keçirəcəyik, yəni bu publisistikanın ümumi (genəl) bir dəyərləndirilməsini 

təqdim edəcəyik. 

2. QİDALANDIĞI PUBLİSİSTİKA ƏNƏNƏLƏRİ 

Bəxtiyar Vahabzadə publisistikasından danışarkən ilk öncə bu publisisti-kanın tarixi-ədəbi 

qaynaqlarını, qidalandığı publisistika ənənələrini qısa şəkildə olsa da xatırlamağımız gərəkir. Bu 

qaynaqları,  ənənələri sırasıyla Qərbi-Avropa, Rusiya, Türkiyə  və Azərbaycan sosial-siyasi və 

ədəbi mühitlərində təşəkkül et-miş olan publisistik ənənələr təşkil edir. Bəxtiyar Vahabzadə Qərbi 

Avropa və Rusiyada, Türkiye və Azərbaycanda pulisistika ənənələrinin  ən yaxşı  cəhətlərini 

mənimsəmiş və milli ruhlu müasir bir publisistikanı ortaya qoymuşdur. 

                                                           

1

  Yevgeni Pavloviç Proxorov. Publisistika v jizni obşşestva, Moskvskovo, İzdatelstvo Moskova Üniversiteta,1968, S.46 

XVII – XVIII-ci əsrlərdə, maarifçilik dövründə  İngiltərədə Conatan Svift, Daniyel Defo, 

Henri Fildunq, Fransada Volter, Deni Dıdro, Jan Jak Russo kimi görkəmli  ədiblərin publisistik 

əsərləri dövrün, zamanın sosial-siyasi hadisələ-rinə böyük təsir göstərmiş, güclü ictimai rəy 

formalaşdırmışdır. 19-cu əsrin birinci yarısında Almaniyada Lüdviq Börn, Henrix Heyne, 19-cu 

əsrin ikinci yarısında isə Fransada Viqtor Hüqo, Emil Zolya, 20-ci əsrdə ümumiyyətlə, Qərbdə 

Romen Rollan, Anri Barbüs, Henri Mann, Tomas Mann, Bertolt Brext, Teodor Drayzer, Ceyms 

Oldriç, Alber Kamyu, Alberto Moravia, Henri Böll və s. kimi dünya çapında olan bədii söz 

ustaları həm də gözəl publisistik əsərlərin müəllifiydilər. 

Rusiyada A.S.Puşkin,  İ.S.Turgenyev, F.M.Dostoyevski, L.N.Tolstoy, A.P.Çexov və s. 

dünya  şöhrətli  şair və yazıçıların yaradıcılığında publisistika mühüm yer tutur. Onlar 19-20 -ci 

əsrlərdə Rus publisistikasını yeni bir inkişafa çatdırmışlar. 

Türkiyədə islahatlar dövrü kimi xarakterizə olunan Tənzimat dövründə (1839-1876) 

cəmiyyət həyatının bütün sahələrində yeniləşmə hərəkatları baş-landı. Tənzimatın özəlliklə ikinci 

dönəmində, mərhələsində (1856-1876) Türki-yədə müasir anlamda mətbuatın, publisistikanın 

doğuşu baş verdi. 19 -cu əsrin birinci yarısında Ali Suavi, Namiq Kamal, Ziya Paşa,  Əhməd 

Midhəd və  Şəm-səddin Sami’nin publisistik yazılarında dövrün ən aktual, güncəl sosial-siyasi, 

iqdsadi, fəlsəfi,  əxlaqi-etik,  ədəbi və s problemlərinə toxunulur, təhlillər aparı-lırdı. 19-cu əsrin 

sonu 20-ci əsrin başlarında M. Emin Yurdaqul, Ömər Seyfəddin, Ziya Göyalp, Rza Tofiq və s 

kimi istedadlı yazarlar dövrün dərdlə-rini, probləmlərini  əks etdirən publisistik əsərləriylə 

Türkiyədə publisistika yaradıcılığının inkişafına təkan verdilər, onu zəngınləşdirdilər. Məhz 

Tənzima-tın ikinci mərhələsindən başlayaraq 19-cu əsrin sonu 20-ci əsrin ilk onilliklə-rində 

Türkiyə və Azərbaycan elmi-ədəbi mühiti arasında sıx əlaqə yarandı. 19-cu əsrin ikinci yarısında 

20-ci  əsrin başlarında Azərbaycanda M.F.Axundov, Q.B.Zakir, H.B.Zərdabi,  Ə.B.Hüseynzadə, 

Ə.B.Ağaoğlu, M.Hadi, Ə.B. Haqverdiyev, H.Cavid, N.Nərimanov, C.Məmmədquluzadə  və s 

kimi görkəmli  ədiblər,  şair və nasirlər Azərbaycan cəmiyyətinin, xalqın bütün aspektlərinə 

toxunan, gələcək inkişaf üçün yollar arayan publisistik əsərlər ortaya qoydular. 

Cumhuriyyət dövründə, 20-ci əsrdə Türkiyədə yüksək səviyyəli publi-sistika formalaşdı. 

Yahya Kamal, Orxan Seyfi Orxon, Yusif Ziya Ortaç, F.N. Çamlıbel, T.S. Halman, O.V. Kanık, 

Ceyhun Atıf Qansu, N.F. Kısakürək, Ə.H. Tanpınar, Ə.Q. Təcər, Əziz Nesin və s kimi istedadlı 

şair və nasirlər publisis-tikanın gözəl örnəklərini yaratdılar. 

Biz yuxarıda Tanzimat dövründə Türkiyənin  ədəbi-ictimai, elmi mühitin-dəki yeniləşmə 

hərəkatının 19-cu əsrin ikinci yarısında və 20-ci əsrin başlarında Azərbaycanın  ədəbi mühitinə 

təsirini qeyd etdik. Azərbaycan publisistikasının tarixi orta çağlara qədər gedib çıxır. Füzulinin 

‘Şikayətnamə’si publisistikanın ən gözəl örnəklərindən biridir. 

19-cu əsrin ikinci yarısı və 20-ci əsrin başlarında M.F. Axundov, İsmayıl Bəy Qutqaşınlı, 

H.B. Zərdabi, N.B.Vəzirov, 20-ci əsrin ilk onilliklərində C. Məmmədquluzadə, C. Cabbarlı, Ö.F. 

Nemanzadə,  Ə. Nəzmi, M.Ə. Sabir, Ə. Haqverdiyev, M.S.Ordubadi, sovet rejimi dövründə 

S.Vurğun, M.Müşfiq, Mirzə  İbrahimov, Mehdi Hüseyn, R.Rza,Əli Vəliyev, S.Rəhimov, 

S.Rəhman,  İlyas  Əfəndiyev, B.Nəbiyev, N.Babayev kimi istedadlı  şair və nasirlər,  ədəbiyyat-

şünaslar ilə bir sırada B.Vahabzadə  də olmaqla, gözəl publisistik əsərlər yarat-mışlar. Onların 

publisistika sahəsində yaradıcılıqları Azərbaycan publisistika-sını istər problematika, janr 

müxtəlifliyi, istərsə də sənətkarlıq baxımından yüksək bir səviyyəyə qaldırdı. 

Burada biz diqqəti başlıca olaraq publisistik yaradıcılığa da müraciət edən şair və nasirlərə 

yönəltdik. Bununla həm də demək istəyirik ki, hər  şeydən öncə  şair olan B.Vahabzadənin 

publisistik fəaliyyəti heç də təsadüfi olmayıb, dərin kök atmış bir ənənənin davamıdır. 

3. B. VAHABZADƏ PUBLİSİSTİKASININ MÖVZULARI 

B.Vahabzadə’nin publisistika sahəsində yaradıcılığının tarixi keçən  əsrin 50-ci illərindən 

başlayaraq günümüzə  qədər uzun bir yol keçmişdir. Görkəmli şairin yaradıcılığı olduqca geniş, 

əhatəli və  zəngindir. Böyük miqdarda lirik-epik şerlərin, poemaların, pyeslərin, hekayələrin, 

senarilərin, monoqrafiya, elmi və elmi-publisistik məqalələrin, müxtəlif çıxışların, müsahibələrin 

müəllifidir. Bu geniş və coxsahəli yaradıcılıqda B.Vahabzadə publisistikasının özəl, mühim yeri 

var. 

B.Vahabzadə uzun illər boyu publisistikanın müxtəlif sahələrində (siyasi, əxlaqi-etik və s.), 

müxtəlif növ (analitik, bədii) və janrlarında (müsahibə, rəy, məqalə, oçerk (fıkra), yol qeydləri-

səfərlər, təssüratlar, məktub və s) dəyərli və zamanın  ən aktual, güncəl problemlərinə toxunan 

əsərlər ortaya qoymuş, milli publisistikanı ideya-məzmun, mövzu, dil və üslub baxımından daha 

da zəngin-ləşdirmişdir. 

B.Vahabzadənin publisistikası orijinallığı, bədii və elmi təfəkkürü özündə bir bütün 

şəklində  təcəssüm etdirməsi, canlandırması ilə, nəticədə oxucu kütlə-sinə daha güclü, effektiv 

təsiri ilə  fərqlənir, seçilir. Hələ 1976-cı ildə  tənqidçi-ədəbiyyatşünas alim Bəkir Nəbiyev  şairin 

məqalələrini, publisist yazılarını  əhatə edən ilk kitabına yazdığı ön sözdə B.Vahabzadə 

publisistikasının bu özəlliyinə, xüsusiyyətinə diqqəti yönəldərək göstərirdi ki, “əlimizdəki 

məqalə-lərin hər səhifəsində analitik alim təfəkkürü ilə  zərif bir şairin ürək çırpın-tıları 

duyulmaqda və fikrin təsir qüvvəsini artırmaqdadır”

2

 B.Nəbiyev sözünə davam edərək fikrini 

belə dəqiqləşdirirdi: “Bu publisistikanın başqala-rından seçilən xüsusiyyəti siyasi kəskinliklə 

bədiiliyi uğurla özündə birləş-dirməsidir. Yeri gəldikcə öz şerlərindən, habelə  qələm 

dostlarının poeziya-sından, tükənməz xalq ədəbiyyatı  xəzinəsindən gətirdiyi nümunələr 

şairin məqalələrinin bədii səviyyəsini daha da yüksəldir,  əsərlərinə emosional təsir 

aşılayır.”

3

 

B.Vahabzadə publisistikasında bədii düşüncə və zövq ilə elmi düşüncə və zövqün bir-birini 

uyumlu, ahəngdar şəkildə tamamlaması və bu tamamlamanın, vəhdətin hər bir publisist yazıının 

təsir gücünü artırması sonralar şairin yara-dıcılığını araşdıran mütəxəssislər tərəfindən dönə-dönə 

göstərildi. Məsələn, alim N.Cəfərov öz fikrini belə ifadə edir: “B.Vahabzadənin təfəkkürünün 

həm bədii, həm elmi-fəlsəfi, həm də publisistik təfəkkür olmasında  şübhəsiz, uşaqlıq 

dövründən bəri keçmiş olduğu “idrak məktəbi” müəyyən rol oyna-mış, o milli təfəkkürün 

ən müxtəlif sahələrini öz gnoseoloji imkanlarında ehtiva etməyə çalışmışdır”

4

 

B.Vahabzadə publisistikasının problematikası olduqca geniş və zəngindir. Bu publisistika 

və onun problematikası ümumbəşəri problemlərə xor baxmayan bir milliliyə, fəlsəfi lirizmə, 

poetik pafosa söykənir və müəllifin qələmində analitik təfəkkür süzgəcindən keçir. 

B.Vahabzadənin toxunduğu problemlər, mövzular olduqca aktual, güncəl önəm daşıyır, qələmiylə 

tarixin keçmiş  səhifə-lərində  gəzişərkən belə, toxunduğu məsələlər yaşadığı cağdaş dövrün 

qayğıla-rıyla, problemləriylə tam səsləşən mövzulardır. 

Bədii publisistika, ədəbi-tənqidi yazılar B.Vahabzadə publisistikasında cox önəmli yer 

tutur, bu publisistikanın xarakterində müəyyənləşdirici rol oynayır. İstər özündən öncəki, istərsə 

də içində yaşadığı çagdaş dövrün ədəbiy-yat və  sənət probləmləri müəllifin-şairin yaradıcılıq 

labaratoriyasında orjinal şəkildə diqqətlə araşdırılır və  dəyərli fikirlər irəli sürülür, təhlillər 

aparılır. Burada yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, ədəbi tənqidi yazılara, bədii pub-lisistikanın, 

ümumiyyətlə publisistikanın bir növü kimi baxmaq daha doğrudur. Vaxtilə 19-cu əsrdə Fyodor 

Mixayloviç Dostayevski bu fikrə qarşı  cıxanlara tutarlı cavabları ilə etiraz edir və yazırdı: 

“Ancaq hər bir tənqidçi publisist olmalıdır; o mənada ki, hər bir tənqidçinin vəzifəsi nəinki 

möhkəm  əqidə-lər daşımaqdır, həm də öz əqidəsini yürütməyi bacarmaqdır. Öz əqidəsini 

yeritmək bacarığı isə hər bir publisistin başlıca mahiyyətidir”

5

 

                                                           

2

  Nəbiyev, Bəkir, Ön Söz- Bəxtiyar Vahabzadə, Sənətkar və zaman, B. Gənçlik, 1976, səh. 5 

3

  A.g.e, səh. 7 

4

  Cəfərov, Nizami, Bəxtiyar Vahabzadə B.”Azərbaycan”, 1996, səh. 12 

5

  Dostoyevskiy, F.M., Primeçanie, K statye N. Straxova “Vospominaniya ob Apollone Aleksandroviça Qrigoryeva” Polnoye 

sobraniye soçineniy, T.20, L., Nauka. Leningradskoye otdeleniye, 1980, Səh. 136 

B.Vahabzadə publisist yazılarında, ədəbi-tənqidi məqalələrində də həm klassiklərə, həm də 

içində yaşadığı çağdaş dövrün ədəbiyyat və  sənət sahəsində çalışan sənətkarlara münasibətini 

ifadə etmiş, bu sənətkarların özünəməxsus-luğunu ustalıqla, obrazlı  şəkildə göstərmişdir. 

Görkəmli mütəfəkkir-şair Azər-baycanın  ədəbiyyat və  sənət problemlərinə ümumtürk 

kontekstində yanaşmışdır ki, bu da onun daha doğru yolda olduğunu, üstünlüyünü bildirir. 

Özəlliklə Tür-kiyə’nin çağdaş  və klassik sənətkarlarının yaradıcılıqları onun böyük sevgi ilə 

yanaşdığı və təbliğ etdiyi mövzulardır. 

B.Vahabzadə gəncliyə böyük qayğı ilə yanaşır, onların uğurlarını sevinc-lə qarşılayır, üstün 

cəhətlərini dərhal sezib dəyərləndirir, bəzi nöqsanlarını  təssüflə qarşılayaraq daha uğurlu 

addımlar atmaq üçün onlara tutarlı məsləhətlər verir, əlvərişli yollar göstərir. 

B.Vahabzadə publisistik əsərlərində,  ədəbi-tənqidi yazılarında  ədəbiyya-tın problem 

məsələlərini yüksək bədii-elmi həssaslıqla araşdırarkən söz yaradı-cılığına, sözə  və dilə 

ədəbiyyatın başlıca məsələsi kimi baxır, söz və dili sənət-karlığın, bədii ustalığın başlıca 

müəyyənedici meyarı kimi təqdim edir. Professor Yusif Seyidov haqlı olaraq qeyd edir ki, “bir 

sıra hallarda şair Bəxtiyarla alim Bəxtiyarın problematikası üst-üstə düşür. Bunlaradan 

birini qeydlə kifayətlənirik. O da sözə, dilə baxışdır ki, B.Vahabzadənin bədii əsərlərində, 

monoqrafiyalarında, tənqidi və publisistik məqalələrində də özünəməxsus yer tutur.”

6

 

Görkəmli şairin yaradıcılığının digər sahələrində olduğu kimi publisisti-kasında da vətən, 

vətənsevərlik, milli varlıq baş mövzudur. O, vətənın, vətən torpaqlarının, ana dilinin 

müqəddəsliyini publisistik yazılarında da yüksək səviyyədə obrazlı, ehtiraslı, bədii bir dillə 

tərənnüm edir. “Vətən sevgisi” adlı məqaləsində bu sevgini belə tərif edir: “Vətən sevgisi insani 

duyğuların ən alisi, ən yüksəyi və ən müqəddəsidir. İnsan mənsub olduğu vətəni sevməklə 

özünü, cəmiyyət qarşısındakı borcunu tapmış olur. Vətən və xalq hissindən məhrum olan 

şəxs bütün insani hisslərdən məhrumdur. Vətəni sevən adam həyatı sevir, dünyanı sevir. 

Çünki o nə üçün yaşadığını, nəyin naminə çalış-dığını bilir. Vətən sevğisi insana məslək, 

amal gətirir. Məslək isə ürəyə cəsarət, qollara qüvvət, gözlərə işıq verir”

7

 

B.Vahabzadə sözə  və dilə iki baxımdan; bir yandan bədii yaradıcılıq, sənətkarlıq 

baxımından, digər yandan isə sözə və dilə vətənin, milli varlığın ayrılmaz tərkib hissəsi (həm də 

başlıca müəyyənləşdirici ünsürləri kimi), millili-yin rəmzi və meyarı kimi yanaşır. Onun 

publisistik yaradıcılığını öyrənərkən, biz bunun bir daha şahidi oluruq. “B.Vahabzadə vətən və 

millət eşqini, ana dili sevgisini bir dağ kimi qəlbində daşımış və bunu oxucularına verməyə 

çalışmışdır. Haqq və həqiqət yolunda qarşısına cıxan bütün əngəllərə bax-mayaraq apardığı 

mübarizədən bir an belə əl çəkməmişdir”

8

 

Sovet rejiminin ağır basqıları şəraitində əlverişli vasitələrlə, üsullarla amansız senzuradan 

yayınmaq üçün mətnaltı anlamlarla milli istiqlaliyyət məsə-ləsini dilə  gətirən, millətini, xalqını 

azadlıq uğrunda mübarizəyə  səsləyən  şair burada da ümumtürk kontekstindən cıxış edirdi. 

B.Vahabzadə erməni təcavü-zünü, azğın erməni şovinizmini kəskin bir dillə, inandırıcı dəlillərlə 

ifşa edərək onun çürük əsaslarını açıb göstərir və Azerbaycan torpaqlarının işğaldan qurtu-luşuna 

sarsılmaz inamını bildirir və bu qurtuluş yollarını müəyyənləşdirir. 

B.Vahabzadə milli təlim-tərbiyə, təhsil sistemi məsələlərinə Azərbayca-nın və bütün Türk 

dünyası’nın xoşbəxt gələcəyinin  ən mühim şərtləri kimi baxır, yüksək səviyyəli, milli şüurlu 

ziyalıların-aydınların yetişdirilməsini, ən müasir qüdrətli təhsil sisteminin yaradılmasını günün və 

gələcəyin təminatı, tələbi kimi göstərir. 

Mütəfəkkir  şair zamanın siyasi, iqdisadi, social, əxlaqi-etik problemləri-nin  ən incə 

təfərrüatlarına qədər enir, bu sahələrdəki catmamazlıqları, aşınma-ları ürək ağrısıyla qələmə alır, 

eyni zamanda bunlardan qurtuluş yollarına dair fikir və mülahizələrini söyləyir. Burada onu da 

                                                           

6

  Seyidov, Yusif. Şairin fikir dünyası, B., Bilik cəmiyyəti, 1985, səh.5 

7

  Vahabzadə, Bəxtiyar. Sənətkar və zaman. B., Gençlik, 1976, səh.211 

8

  Gündoğdu, Bayram. Ön Söz Vahabzade, Bahtiyar. Soru İşareti. İstanbul, 2002, Səh.7 

demək yerində olar ki, keçən  əsrin 80-ci illərinin sonları 90-cı illərin  əvvəllərindən B. 

Vahabzadənin fəaliyyə-tinin publicist-ictimai xadim tərəfi daha qabarıq  şəkildə görünməyə 

başladı. Bu illərdə biz B.Vahabzadənin  şəxsində Azərbaycanın yorulmaz publisist-ictimai 

xadimini görürük. O, lirik şairdən publisist , ictimai xadimə qədər mübarizələr, savaşlar ilə dolu 

şərəfli bir ömür yaşadı. 

Fəlsəfilik B.Vahabzadənin coxsahəli zəngin yaradıcılığının xarakterik özəlliyidir. Fəlsəfi 

lirizm, fəlsəfi təfəkkür, analitik düşüncə  tərzi, bədii və elmi müşahidə  və ümumiləşdirmələr 

B.Vahabzadənin coxsahəli yaradşcılığında har-monik bir bütünlük təşkil edir. “B.Vahabzadənin 

fəlsəfəsi onun şerlərindən publisistikasına, ictimai-siyasi fəaliyyətinə keçir, ümumən, bütün 

özünüifa-dəsinə fəlsəfi ton verir…”

9

 

B.Vahabzadə publisistikası sənətkarlıq baxımından mükəmməl bir publisistikadır. O, Qərbi 

Avropa, Rusiya, Türkiyə və Azərbaycanın mütərəqqi publisistik ənənələrindən faydalanaraq həm 

problematika, həm də sənətkarlıq baxımından orijinal bir publisistika təqdim etmişdir. Müraciət 

etdiyi hər janrın (publisistik) özünəməxsusluğuna uyğun olaraq yazılarını maraqlı sujet və kom-

pozisiyada, konfliktlər  əsasında təqdim edərək məqsədinə  uğurla çatır.  Əlbəttə, burada söhbət 

bədii  ədəbiyyatın süjet, kompozisiya və konfliklərindən fərqli olan publisistik əsərlərin, 

B.Vahabzadə publisistikasının sənətkərlıq xüsusiyyət-lərindən gedir. 

B.Vahabzadə publisistikanın dil və üslub özəllikləri rəngarəngdir. Hər janrın daşıdığı 

ictimai funksiyanı göz önündə tutaraq əlverişli üslublar seçmiş, xalq deyimlərindən, 

bayatılaradan, məna tutumu samballı olan söz və ifadələr-dən, poetik örnəklərdən məharətlə 

istifadə etmiş, bu da yazının obrazlılığını, cazibəsini, emosionallığını yüksəltmişdir. 

Ümumiyyətlə, B.Vahabzadə publisis-tikası obrazlılıq ilə səciyyələnir. 

Beləliklə, Bəxtiyar Vahabzadə publisistikası mövzu, predmet, toxunduğu problemlər 

baxımından zəngin və geniş olub, yüksək, mükəmməl bir sənətkarlıq örnəyidir, Bu publisistika 

uzun illər sovet rejiminin ağır basqısı altında yaşamış Azərbaycanın social-siyasi, əxlaqi-etik 

tarixinin, zəngin mənəviyytının, istiqla-liyyət uğrunda savaşlarının, nəhayət milli bağımsız dövlət 

quruculuğu tarixinin obrazlı inikâsıdır, güzgüsüdür. Azaərbaycanın parlaq gələcəyinə gedən 

yollara işıq tutur. 

B.Vahabzadə publisistikası bütün yüksək keyfiyyətləri ilə Azərbaycanın milli 

publisistikasında yeni bir inkişaf mərhələsini təsbit edir. 

QAYNAQLAR 

–

 

Yevgeni Pavloviç Proxorov. Publisistika v jizni obşşestva, Moskvskovo, İzdatelstvo Moskova 

Üniversiteta,1968 

–

 

Nəbiyev, Bəkir, Ön Söz- Bəxtiyar Vahabzadə, Sənətkar və zaman, B. Gənçlik, 1976 

–

 

Cəfərov Nizami, Bəxtiyar Vahabzadə B.”Azərbaycan”, 1996 

–

 

Dostoyevskiy, F.M. Primeçanie, K statye N. Straxova “Vospominaniya ob Apollone Aleksandroviça 

Qrigoryeva” Polnoye sobraniye soçineniy, T.20, L., Nauka. Leningradskoye otdeleniye, 1980 

–

 

Seyidov, Yusif. Şairin fikir dünyası, B., Bilik cəmiyyəti, 1985 

–

 

Vahabzadə Bəxtiyar. Sənətkar və zaman. B., Gençlik, 1976 

–

 

Gündoğdu Bayram. Ön Söz Vahabzade, Bahtiyar. Soru İşareti. İstanbul, 2002 

–

 

Türk dünyası El Kitabı. 3. cilt. Edebiyyat-2 baskı. Türk Kültürünü Araştırma Ensritüsü. Ankara-1992 

–

 

Mutluay Rauf. 100 soruda Türk Edebiyyatı. Genişletilmiş 4 baski. İstanbul-1978 

–

 

Türk Dili ve Edebiyyatı Ansiklopedisi. Cilt 3. Dergah Yayınları, İstanbul-1979 

 

                                                           

9

  Cəfərov Nizami, Bəxtiyar Vahabzadə B.”Azərbaycan”, 1996, səh. 44