Bilim sohasi

Eshitishorganiningfunksiyasi.Yuqoridaaytilgantashqi,o'rtavaichkiquloqningharbirio'zigaxosfunksiyanibajaradi.Quloqsuprasitovushto'lqinlarinito'plashvauniquloqningtashqiyo'ligayo'naltirishvazifasinio'taydi.
Tashqiquloqyo'litovushto'lqinlarininog'orapardatomono'tkazadi.Tovushnog'orapardanitebrantiradi,uningtebranishieshitishsuyakchalariorqaliichkiquloqningchig'anog'ihamdayarimdoirakanalchalardagiperilimfavaendolimfasuyuqliklarinito'lqinlantiradi.Ularningto'lqinlanishichig'anoqichidagieshitishretseptorlariniqo'zg'atadi.
Retseptorlarningqo'zg'alishieshitishnervitolasiorqalimiyako'prigi,o'rtamiyadajoylashganpo'stloqostieshitishmarkaziga,undanesaboshmiyayarimsharlaripo'stlog'iningchakkaqismidajoylashganoliyeshitishmarkazigaborib,uniqo'zg'atadi.Bumarkazdajoylashgannervhujayralaridatovushta'sirianalizvasintezqilinib,uningmazmunianiqlanadi.
Tovush eshitmaslikning (karlikning) ayrim shakllariga chig'anoq retseptorapparatining jarohatlanishi sabab bo'ladi. Bunday hollarda chig'anoq mexaniktebranishlar ta’sirida elektr signallarini generatsiyalamaydi. Bunday karlargayordam berish mumkin. Buning uchun chig‘anoqqa elektrodlar kiritiladi va ulargaelektr signallari beriladiki, bu signallar mexanik ta’sirlar tufayli hosil bo‘ladiganstimulga mos bo'lsin.Chig‘anoqning asosiy funksiyasini protezlash (almashtirish) usuli bajaradiki, unda ishlatiladigan implantant– koxlear apparat deyiladi (8.12-rasm). Xozirgi kunda protezlashko’plab mamlakatlarda ishlatilib kelinmoqda.
5.13- rasm. Koxlear protez. 1-asosiykorpus, 2-quloq orqasiga qo‘ygich mikrofoni bilan, 3-implantatsiyalanuvchielektrod bilan ulovchi vilka.

5.5-§. ULTRATOVUSH

Chastotasi20000Hzdanortiqbo’lgan(yuqorichegarasitahminan10⁹ – 10¹⁰Hz) mexanikto’lqinlarultratovushdeyiladi.Buchegaramolekulalararomasofalarbilano’lchanadi.

Ultratovushningmeditsinadaqo‘llanilishiuningtarqalishidagivaxarakteridagio‘zigaxosxossalaribilanbogliq. Bu masalani ko'rib o'taylik.
Fizik tabiatiga ko‘ra ultratovush tovush kabi mexanik (elastik) tolqindir.Biroq ultratovush to’lqin uzunligi tovush to’lqini uzunligidan aytarli darajadakichikdir. Masalan, suvda to‘lqin uzunligi 1,4 m ga teng (1 kHz tovush), 1,4mm (1 MHz, ultratovush) va 1,4 mkm (1 GHz, ultratovush). Tolqinlar difraksiyasi to‘lqin uzunliklari nisbatiga va to'lqin difraksiyalanayotgan jismningolchamiga bogiiq. “Noshaffof” 1 m o‘lchamlijism 1,4 m uzunlikdagi tovushtolqini uchun to‘siq bo‘la olmaydi, lekin to’lqin uzunligi 1,4 mm bo‘lganultratovush uchun esa to‘siq bo’la oladi, lekin jism orqasida „ultratovush soya“hosil bo’ladi. Shuning uchun bu ayrim hollarda ultratovushning difraksiyahodisasini hisobga olmasdan, bu to‘lqinlarning tushishi va qaytish hodisasinitushuntirishdagi kabi bu to‘lqinlarni nur deb qarashimizga imkon beradi(yorugiikning tushishi va qaytishini tushuntirishdagi kabi).
Ultratovushning ikki muhit chegarasidan qaytishi shu muhitlarning to’lqin qarshiliklari nisbatiga bog’liq. Masalan, ultratovush muskulsuyak usti pardasida suyak chegarasidan, ichki organlar sirtlaridan vahokazolardan juda ham yaxshi qaytadi. Shu sababli bir jinsli bo’lmagan jismlar(bezlar), bo‘shliqlar, ichki organlarinng va hokazolarning turgan o‘rni vao’lchamlarini aniqlash mumkin (ultratovush lokatsiya usuli). Ultratovushlokatsiya usulida uzluksiz va impulsli nurlanishlar qo’llaniladi. Birinchi holdaikki muhit chegarasidan qaytgan va tushuvchi to’lqinlarning interferensiyasidanhosil bo’lgan turg‘un to’lqinlar kuzatiladi. Ikkinchi holda qaytgan impuls kuzatilib,ultratovushning tekshirilayotgan obyektgacha va undan qaytib kelish vaqtio’lchanadi. Ultratovushning tarqalish tezligini bilgan holda, obyektning qandaychuqurlikdajoylashgani aniqlanadi.