Bilimlendiriw ministrligi

Birlemshi belgiler
úyrenilip atırǵan hádiyseniń (máselen, mámleket 
хojalıǵında jumısshılar sanın, tiykarǵı fondlar qunın, óndirilgen ónim kólemin hám 
t. b.) absolyut sanın, kólemin, muǵdarın sıpatlaydı.

---

48 
Ekilemshi belgiler
bolsa birlemshi belgilerdi bir-birine bóliw nátiyjesinde 
alınǵan tuwındı bolıp, hádiyseniń intensivligin, strukturasın, dinamikasın 
хarakterleydi. Máselen, miynet ónimdarlıǵı eki birlemshi belgini, yaǵnıy ónim 
kólemin ketken waqıtqa bóliw nátiyjesinde alınadı. Bul jerde alınǵan nátiyje 
yaǵnıy miynet ónimdarlıǵı ekilemshi belgi bolıp esaplanadı. 
Statistikaliq baqlaw maǵliwmatlarin uliwmalastiriw hám tártipke saliwdiń 
dáslepki hám eń ápiwayi usili bόlistiriw qatarlari esaplanadi. 
Bόlistiriw qatarlari degende toplam birliklerin úyrenilip atirǵan belgi 
boyinsha jόnelisine qarap gruppalarǵa bόliw túsiniledi. Olar variaciyaliq hám 
atributivtúrlerge bόlinedi. Variaciyaliq qatarlar diskret hám araliq qatarlardan 
dúziledi. Bόlistiriw qatarlarin dúziwde eki túrli máseleni sheshiw zárúrligi payda 
boladi: gruppalar sanın anıqlaw, gruppa araliǵin esaplaw. 
Gruppalaw aralıǵı
belginiń eń úlken hám eń kishkene variantları 
ayırmasınıń gruppalar sanına qatnası menen anıqlanadı. Aralıqlar: 
-
teń hám teń bolmaǵan;
-
ashıq hám ashıq bolmaǵan; 
-
arnawlı kórinislerde bolıwı múmkin. 
Bόlistiriw qatarlarin dúziwde toparlar sanın anıqlaw ushın statistikaǵa 
baylanisli ádebiyatlarda G.A. Sterjess formulasin qollaw usinis etiledi (hár dayim 
emes): 
𝑛 = 1 + 3,322 ∙ 𝑙𝑔𝑁
Bul jerde 
N
toplamdaǵı birlikler sanı. 
Egerde teń intervalli gruppalaw ámelge asirilsa, gruppa araliǵi tόmendegi 
formula menen anıqlanadi: 
ℎ =
𝑥
𝑚𝑎𝑥
− 𝑥
𝑚𝑖𝑛
𝑛
Bul jerde: 
h – aralıq úlkenligi; 
x
max
– belginiń eń úlken variantı; 
x
min
– belginiń eń kishi variantı; 
n
– gruppalar sanı.

---

49 
Eger,máselen paхta ónimdarlıǵınıń eń joqarı dárejesi 60 c/ga, eń pás dárejesi