11
Haqiqatni ob’ektiv-
idealistik tushunish
dunyoning ongda aks etish jarayoniga
bog‘lamasdan qarash va uni insonning ob’ekt
haqidagi bilimi xossasi sifatida emas, balki
empirik borliqqa qo‘shimcha tarzda
ob’ektivlashgan qandaydir vaqtdan
tashqaridagi
g‘oyaning xossalari sifatida talqin qilishda
namoyon bo‘ladi.
Haqiqatni sub’ektiv
idealistik tushunish
inson bilimining xossalari va tarkibi bilan
bog‘lanadi, biroq
mazkur bilim unda tashqi,
mustaqil dunyoning aks etishiga bog‘lanmaydi,
chunki bunday dunyoning mavjudligi inkor
etiladi
12
Bilishning ma’naviy qadriyatlari
.
Har qanday ilmiy tadqiqotda ma’naviy qadriyatlar va me’yorlar mavjuddir. Ilmiy metod
negizini ob’ektivlik va oqilonalik kabi an’anaviy ma’naviy qadriyatlar tashkil
etishi
lozim. Ob’ektivlik olim tadqiqot me’yorlarini tanlashganisbatan vijdonan yondashishi,
shaxsiy manfaatdorlikni siqib chiqarishi, haqi-qatni guruh manfaatlaridan ustun
qo‘yishini nazarda tutadi. Ayrim ilmiy konsepsiyalar eskirishiga qarab o‘ziga xos
«timsol» belgilarini kasb etadi. Eskirgan konsepsiyalardan voz kechish ko‘pincha
ularni
yaratuvchilarning qar-shiligini bartaraf etish bilan bog‘liq. Olim ba’zan fanda inqilobga
yo‘l ochuvchi yangi g‘oyalarni afzal ko‘rishga o‘zida kuch topa olmay, eskicha
yondashuvlar asiri bo‘-lib qolishi mumkin. Bilim
va haqiqat amalda ayniy
tushunchalardir. Bilish – narsalarning haqiqiy ho-latiga mos keluvchi ishonchli
axborotga ega bo‘lish demak. Haqiqiy bilimga erishishmumkinmi? Qanday bilimni
haqiqiy deb hisoblash mumkin? Bilim haqiqiyligi-ning ob’ektiv va mutlaq mezonlari
mavjudmi? Bu savollarga javoblar fan va falsafaning rivojlanishiga doimo yo‘ldosh
bo‘lgan. Masalan, Aristotel haqiqat-ni borliq bilan tenglashtirgan. Uning fikricha,
o‘zgarmas narsalargina haqiqiydir, haqiqat borliqning oliy shaklidir