Biokimyo va molekulyar

Endoplazmatik to'r - bu gialoplazmaga kirib boradigan membranalar 
bilan chegaralangan kanallar va sisternalarning tarmoqlangan tizimi. Silliq va 
da
g‘
al endoplazmik retikulum mavjud. Birinchi turdagi membranalarda yog' 
va uglevod almashinuvi fermentlari mavjud. Ribosomalar ikkinchi turdagi 
membranalarda joylashgan. Ularda sintez qilingan oqsillar endoplazmaning 
kanallari va bo'shliqlarida to'planadi. 
Ribosomalar - taxminan teng miqdordagi protein va ribosomal RNKni 
o'z ichiga olgan va membrana tuzilishiga ega bo'lmagan kichik organoidlar. 
Har bir ribosoma bir-biriga bog'langan har xil o'lchamdagi ikkita subbirlikdan 
iborat. Nukleolalarda subbirliklar hosil bo'ladi; ribosomalar ning yig'ilishi 

---

190 
sitoplazmada amalga oshiriladi. Ribozomalar hujayraning doimiy tarkibiy 
qismidir. Ularning bir qismi gialoplazmada erkin joylashgan, boshqa qismi 
endoplazmatik retikulum membranalari yuzasiga biriktirilgan. Ikkinchisi 
funktsional jihatdan ancha faol. Ribosomalar faqat membranada joylashgan 
bo'lishi yoki 4-40 birlikdan iborat guruhlarga birlashishi, zanjirlar - 
polisomalar yoki poliribozomalar hosil qilishi mumkin, bunda individual 
ribosomalar ipli mRNK molekulasi bilan bog'lanadi. Biroz kich ikroq 
ribosomalar mitoxondriya va plastidalarda uchraydi. Ribosomalarning asosiy 
vazifasi aminokislotalardan oqsil molekulalarini "yig'ish". 
Mitoxondriya barcha aerobik eukaryotik hujayralarda uchraydi. 
Hujayradagi mitoxondriyalar soni juda xilma-xil bo'lib, ular to'qima turiga va 
ularni tuzadigan hujayralar yoshiga bog'liq. Mitoxondriya hujayrada aylana 
oladi. Shu bilan birga, ular asosan hayotiy jarayonlar eng kuchli bo'lgan 
yadro, xloroplastlar va boshqa organoidlar yaqinida to'planadi. Har bir 
mitoxondriya ikkita membrana bilan o'ralgan - tashqi va ichki, ular orasida 
strukturasiz suyuqlik matritsasi mavjud. Nafas olish jarayoni mitoxondriyada 
amalga oshiriladi. Oziq-ovqat mahsulotlarining makrokomponentlari ularning 
ichki membranalarida oksidlanib, kimyoviy energiya ATP ning yuqori 
energiyali fosfat bog'lanishlarida to'planadi. Mitoxondriyalar hujayraning 
energiya markazlari deyiladi.