Биринчи булим

Qirindini ajratuvchi ariqchali parmalar.
 
Bunday parmalardan qovushqoq 
po`latlarni yoki chuqur teshiklarni parmalashda foydalaniladi. Qirindini ajratish va 
maydalashi uning parmalash qobiliyatini orttirib, eyilish intensivligini kamaytiradi. 
Ariqchalar orqa yuzalarda (45-rasm, a) yoki oldingi yuzasi bo`ylab o`yiladi (45-rasm, b), 
parmaning ishini engillashtirish maqsadida uning kesuvchi qismi maxsus usulda charx-
lanib, plandagi burchagini orttirish mumkin. 
45-rasm. Qirindi ajratuvchi ariqchali parmalar: 
a-orqa yuzasida ariqcha o`yilgan, b - oldingi yuzasida ariqcha o`yilgan. 

---

3-§. Parmani charxlash 
Parmalarni charxlashda ularning me`yoriy ishlashiga katta ta`sir ko`rsatuvchi 
quyidagi elementlarga, ya`ni uchidagi burchak 2 ga, charxlanish tekisligini parma 
o`qiga va asosiy kesuvchi qirralariga nisbatan to`g`ri chiziqli va simmetriya bo`lishiga 
asosiy kesuvchi qirralar uzunligining bir xil chiqishiga, orqa yuzalarda orqa burchak 

ninga asosiy kesuvchi qirradagi har xil nuqtalarda turlicha qiymatga ega 
bo`lishiga, ko`ndalang qirraning qiyalik burchagi 
0
55
50



bo`lishi va parma o`qidan 
o`tishiga alohida e`tibor berish zarur. 103-rasmda parmani charxlash usullaridan biri 
tasvirlangan. Rasmdan ko`rinadiki, charxlanadigan parma I charxlash stanogining 
tutqichi 2 ga o`natilib mahkamlanadi. Parma, parmatutqichning tsapfa o`qi bilan aylanish 
o`qi orasidagi konus tekislik bo`yicha tebranma harakat qiladi. Tutqich tsapfa 3 bilan 
biriktirilgan bo`lib, podshipnik 4 yordamida buriladi. 
Shartli konusning uchidagi burchak 26-30
0
ga teng bo`lib, uning o`qi parmaning 
o`qi bilan 45
0 
burchak hosil qiladi. Shartli konusning uchidan parmaning o`qigacha bo`lgan 
oraliq 1,9 diametrni tashkil etadi. Tebranish vaqtida parma 00 o`q atrofida aylanadi 
va orqa yuzasi bilan jilvirlash toshi 5 ning chetki yuzasiga urinadi, jilvirlash toshi esa 
parmaning orqa konussimon yuzasini charxlaydi. Charxlash jarayonida parma o`z 
o`qi bo`ylab jilvirash toshi tomon siljiydi. Parmaning bitta kesuvchi qirrasi charxlanib 
bo`lgandan keyin u 180° aylantirilib, uning ikkinchi kesuvchi qirrasi charxlanadi. 
46-rasm. Parmaning charxlash chizmasi