İslam İnqilabının Böyük Rəhbəri həzrət Ayətullah Seyid Əli Xameneinin elm və elm istehsalı barədə çıxışlarından seçmələr Birinci cild

Son iki-üç əsrdə ölkənin elmi istedadlarına etinasızlıq

Son iki-üç əsrdə təəssüf ki, biz elm sarıdan çox geridə qalmışıq. Bu dövrdə ən böyük günahı və təqsiri istedadları məhv edən hakimlər etdilər. Biz nümunələrini bilirik. Əlbəttə, Səfəvilərin sonuna qədər yaxşı idi. Bəlkə Səfəvilərdən bir qədər sonra da elmi inkişaf və böyük düşüncələrin yetişdirilməsi baxımından böyük alimlər peyda olublar. Lakin sonra tədricən məhv oldu. Əvvəla həvəsləndirən yox idi; nə elm öyrənməyə həvəsləndirən vardı, nə də istifadə edərək həvəsləndirən.

Bunun çoxlu nümunələri var, onları tək-tək araşdırmaq olar. Məsələn, silah istehsalında Qacarların ilk dövründə bir sənətkar yeni bir silah düzəltdi. O vaxt dünyada ondan inkişaf etmiş silah yox idi, dünyanın ozamankı silahları kimi idi. Amma bəzi əməllərlə onun özünü də məhv etdilər, silahını da.

Qacarlar dövründə bir coğrafiyaşünas vardı. O, Xuzistan bölgəsinə gedib o dövrə görə çox dəqiq xəritə çəkdi. Bütün imkanları, görülən, görülməyən və görülməli olan işləri bir məruzədə nizama saldı - bu məruzə bu gün də mövcuddur - amma ona əsla diqqət yetirilmədi. Mən müharibə və ondan sonrakı hadisələrlə əlaqədar olaraq Xuzistanla bir qədər tanışam. Bu yazını görəndə öz-özümə fikirləşdim ki, o zaman buna əməl olunsaydı, bizim Xuzistanımız çox inkişaf etmiş olardı. O, düz ehtiyaclar üzərinə barmaq qoymuşdu, Xuzistanın suyunu və torpağını araşdırmışdı. Belə məsələlərə əsla diqqət yetirilmirdi. Lakin müxtəlif sahələrdə istedadlı şəxslər vardı.

Sənaye sahəsində - sözsüz ki, elm sahəsi ayrıdır - bəzi şəxslərin nailiyyətləri vardı, amma diqqətdən kənarda qalırdı, hörmətsizliklə, qədirbilməzliklə və hərdən bəzi xarici tacirlərin müdaxiləsi ilə üzləşirdi. Öz-özlərinə fikirləşirdilər ki, burada belə bir məhsul istehsal olunsa, onların ticarəti dayanar. Bütün bu amillərin nəticəsi olaraq bu ölkə son iki-üç əsrdə elm və sənaye baxımından bu vəziyyətə düşmüşdür.

Xoşbxətlikdən, siz o günləri görməmisiniz. Siz Allahın lütfü ilə hərəkətin başlandığı və inkişafın hasil olduğu bu günü görürsünüz. İnqilabdan öncəki günlər elm, sənaye, inkişaf və bu kimi məsələlərdən xəbərdar olan hər kəs üçün həqiqətən ağlamalı idi. Əgər yaxşı istedadı olan bir adam tapılsaydı da, qalxıb buradan getməkdən başqa çarə görmürdü. Beyin alverçiləri dəyərli və fəal beyinləri öz ölkələrinə aparırdılar, bizim kimi ölkələr bu beyinlərdən məhrum qalırdı.⁴⁰⁰