Birinci fəsil: Mədəni hücum və mədəni mübadilə

4- Tədqiqata və yeniliyə imkan yaratmaq

Elm hövzəsi elmi üsulların, təcrübələrin və nailiyyətlərin qiymətli irsinə sahibdir. Bu ixtisaslı və elmi irsdən bəhrələnmək və onu artırmaq üçün yaradıcılıq qüvvəsindən istifadə etmək lazımdır. Necə ki, saleh sələflərimiz də öz yaradıcılıqları ilə dini elmləri indiki səviyyəyə çatdıra bildilər. Hövzə öz övladlarının elm və ixtisas yeniliklərinə yol açmalı, din elminin yeniliklərinə hörmətlə baxmalı, onların sahiblərini həvəsləndirməli, eyni zamanda ənənəvi təməllərə naşıcasına və özbaşına müdaxiləyə icazə verməməli, cahil və qərəzli nəzərlərin işlədilməsi üçün inkişaf və hərəkət imkanı yaratmamalıdır.⁴⁰⁵

Hövzə öz inkişafı üçün elm mərkəzlərində geniş yayılmış üsul və vasitələrdən istifadə etməli, özünü daha uğurlu təhsil imkanlarından məhrum etməməlidir. Alət və əsas yeniliklərinin tələbələrə bəşər zehninin ən yeni nailiyyətlərini asanlıqla öyrənmək imkanı yaradan bir dünyada din tələbəsinin nöqsanlı və eyibli üsullarda yenilikdən məhrum edilməsi rəva deyil.⁴⁰⁶
Elm hövzələri elm mərkəzi kimi qalmalıdır. Biz elmi bacardığımız qədər artıq məsələlərdən təmizləməliyik. Elm hövzələrinin dərs proqramlarını tərtib etmək vacib məsələdir. Bu olmasa, elm inkişaf etməz. Elm bir ağac kimidir; onun inkişaf etməsi üçün artıq hissələri kəsmək, budamaq lazımdır. Elm mərkəzində lazımsız budaqların və kol-kosun bitməsinə imkan vermək olmaz. Elmin inkişafı üçün həmin həddə əhəmiyyəti olan və böyük imamımızın dəfələrlə söylədiyi məsələ dünyaya etinasızlıqdır. Bu yolda bir çox maddi ləzzətlərə göz yummaq lazımdır. Allaha şükür edirik ki, bizim hörmətli ruhanilərimiz bu xüsusiyyəti qorumuşlar; baxmayaraq ki, dünyaya etinasızlıq geniş sahədir və bu sahədə çox inkişaf etmək olar.⁴⁰⁷
Hövzələrdə bütün sahələrdə yeni fikirlərə imkan yaratmaq lazımdır. Yeni söz və fikir irəli sürüləndə ona hörmət olunmalıdır. Təbii ki, məqsədimiz qaydalardan xaric olan azdırıcı və eklektik fikirlər deyil, fəqahət əsaslarına söykənən yeni düşüncələrdir. Mən bir dəfə təklif etdim ki, Qum Elm Hövzəsində fiqh ixtisası üzrə bir jurnal nəşr olunsun, görkəmli, yaxud gənc alimlər özlərinin yeni fikirlərini və fiqhə dair yeni nəticələrini o jurnallarda yazsınlar. Belə şəxslər tanınmalıdırlar. Kim yeni bir nəticəyə gəlsə, bir kağız üzərinə yazıb hövzədə yaysın, hamı belə bir yeni nəticənin olduğunu bilsin. Qısası budur ki, gənclərə, yeniliklərə, yaradıcılıqlara və yeni fikirlərə əhəmiyyətli yanaşmaq lazımdır.⁴⁰⁸
Bu gün müəyyən mənada dünyanın ümid bəslədiyi, ölkənin bu gününün və gələcəyinin dayağı, ümidi olan elm hövzələri özlərini dövrün şəraitinə və inkişafına uyğunlaşdırmalıdırlar. Yəni həmin dərsi oxuyun, həmin elmi öyrənin, həmin əxlaqınız və dini əməlləriniz olsun, amma yeni texnikalardan istifadə edin. Bu düzgün deyil ki, dünyada kompüter olsun, sürət saatdan və dəqiqədən saniyəyə çatsın, zamanın və enerjinin hər bir zərrəsinə əhəmiyyət göstərilsin, dünyanın universitet və tədqiqat mərkəzləri tələbə və tədqiqatçılara araşdırma imkanları yaratsınlar, lakin biz keçmişdə böyük alimlərimizin imkansızlıq səbəbindən istifadə etdikləri qədim üsullardan istifadə edək. Məgər belə bir şey rəvadır?! Əsla yolverilməzdir. Bunlar inkişaf etməli məsələlərdir. Məgər mümkündür ki, siz bu gün Tehrana getmək üçün bir ulağa minib yavaş-yavaş buradan Kuşək Nüsrətə, Əliabada və digər yerlərə, 4-5 gündən sonra da Tehrana çatasınız?! Belə bir şey mümkün deyil. Siz bir maşına minib 1-2 saatdan sonra Tehrana çatırsınız. Bizim ixiyarımızda belə bir imkan var.

Biz həm fiqh oxuyuruq, həm də sürətli vasitələrdən istifadə edirik. Məgər bunda problem var?! Biz həm fiqh oxuyuruq, həm də fiqh üçün kompüterdən istifadə edirik. Biz həm fiqh oxuyuruq, həm də qeyri-təcrübi elmləri araşdırmaq üçün mövcud olan yeni tədqiqat metodlarından istifadə edirik. Fiqh təcrübi elmlərdən deyil və onun üçün qeyri-təcrübi elmlərə xas metodlardan yararlanmaq lazımdır. Biz həm fiqh oxuyuruq, həm də kollektiv iş amilindən istifadə edirik. Bizim işlərimiz kollektiv deyil. Biz bu baxımdan cənab Əbuzər kimiyik. Hədisdə deyilir ki, o, yalqız yaşayar və yalqız ölər. Bizim işlərimizin hamısı belədir: dərsi yalqız öyrənirik, yalqız mütaliə edirik, yalqız müzakirə edirik. Bizdə kollektiv elmi fəaliyyət yoxdur.⁴⁰⁹