Birinci fəsil: Mədəni hücum və mədəni mübadilə

8- Təbliğatda zamanı və məkanı tanımağın əhəmiyyəti

Təbliğat dünyanın ümumi və siyasi vəziyyətinə əsasən aparılmalıdır. Biz hətta dəstəmaz və qüsl məsələlərini izah edəndə də dinləyicimiz olan müsəlmanı elə İslamın təlimləri ilə tanış edirik ki, hansı cəmiyyət bu İslama sahib olsa, bütün dünyanın hücumları da ona təsir etməz. Bu, bugünkü ruhanini 100, 200 və 500 il öncəki ruhanidən fərqləndirən cəhətdir. Baxmayaraq ki, məncə 100-200 il qabaq da bizim bəzi din alimlərimiz bu məsələlərə diqqət yetirsəydilər, vəziyyət indikindən yaxşı olardı. Mən Fətəli şahın dövründə yaşayan iki din aliminə baxanda zehnimdə bir müqayisə yarandı. Bu iki nəfərin biri savadlı, güclü din alimi, böyük və məşhur bir fəqihdir. Onun elminə və təqvasına heç kimin şübhəsi yoxdur. Bu alim öz kitabını Fətəli şahı tərifləməklə başlayır, kitabın ortalarında müxtəlif məsələlərlə bağlı onun adını çəkir, Cihad bölməsinin bir yerində də Fətəli şahı vəkil edir. Sanki biz deyirik filankəs filan şəhərdə bizim tərəfimizdən nümayəndə olub şəriət ödənclərini alsın və filan işləri görsün. O da öz fiqh kitabında Fətəli şahı nümayəndəsi təyin edir, deyir ki, bu şərafətli sultan ruslarla vuruşduğuna görə mən onu öz tərəfimdən vəkil edirəm, ona itaət etmək hamıya vacibdir. İndi biz tarixə baxanda Fətəli şahın necə çirkin, şəhvətpərəst, daşürəkli və murdar bir insan, Qafqazın on yeddi şəhərini əldən verib rüsvayçı Türkmənçay müqaviləsini bağlayacaq qədər bacarıqsız olduğunu görürük. Fətəli şah belə insandır. Lakin elm və təqvasına heç kəsin şübhə etmədiyi, bizim böyük alimlərimizin hörmət etdiyi və kitabı son 150-200 ilin ən məşhur fiqh kitablarından olan bu böyük din alimi dövrünün vəziyyət və şəraitindən xəbərdar olmadığından görə - "Dövründən xəbərdar olan şəxsə şübhələr hücum etməz"⁴³⁵ – Fətəli şahı özünə nümayəndə təyin edir. Həmin alimlə bir dövrdə yaşayan başqa bir böyük alimimiz də var. O, "Came əş-şətat" kitabının müəllifi olan Mühəqqiq Qumi, Mirzə Qumidir. Sözügedən kitabda ondan soruşulan bəzi suallar yer almışdır. Bu suallara baxan onların Fətəli şahın sarayından verildiyini bilər. Sual verilir ki, siz dövrün imamının naibi olduğunuza görə kiminsə sizin nümayəndəniz kimi bu müharibəni idarə etməsinə icazə verirsinizmi? Bu növ suallar ondan təkrar-təkrar soruşulur, dövrünü tanıyan, vəziyyət və şəraitdən xəbərdar olan bu sayıq insan isə zərrə qədər də aldanmır. Onun məharətli cavabları bir din aliminin, böyük bir fəqihin sayıqlığına dair gözəl nümunədir. Mirzə Quminin özü bu sualların birinə cavabda deyir ki, bu sualı hazırlayanın elm adamı olduğu nəzərə çarpır. Yəni Fətəli şahın ətrafındakı savadsız dövlət məmurlarının ağlı çatmaz ki, bu hiylədən istifadə edib Fətəli şah üçün Mirzə Qumidən vəkillik almaq istəsinlər. Sonra deyir ki, bu zarafat da bizə borc olsun. Sonra isə cavab verməyə başlayır, vəkillik verməkdən boyun qaçırır və ayıq şəkildə şəriət hökmünü bəyan edir. Fətəli şahın Mirzə Quminin oğlunu özünə kürəkən etmək istəməsinin və Mirzənin məşhur duasının da geniş hekayəsi var. Mən deyirəm ki, bizim bütün və ya ən azı son 200 ildəki din alimlərimiz öz dövrlərində Mirzə Qumi kimi olsaydılar, indi bizim vəziyyətimiz daha yaxşı olardı. Hər halda, o dövrlər arxada qalıb və onların vəziyyəti ilə işimiz yoxdur. Biz bu gün öz vəziyyətimizlə maraqlanmalıyıq.

Buna əsasən, cənablar diqqətli olub zamanı tanısınlar, bu gün dünyada dinə dair düzgün təsəvvürü təbliğ etsinlər və İslamı bəşəriyyətin xilaskar məktəbi kimi başa salsınlar.

Həm də başa salın ki, bu gün imamların yolu ilə getmək üçün hamı İslamı və Əhli-beyt məktəbini yaşatmağa çalışmalıdır. Bunlar bir xalqı polad kimi möhkəmlədən və düşmənlərin nüfuzunun qarşısını alan amillərdir. İnsanları gücləndirin, zəkat və xums kimi şəriət əməllərini, ibadətləri onlara öyrədin. Bu bizim vəzifəmizdir və buna çalışmalıyıq.⁴³⁶
İslamı təbliğ etmək üçün imkanların mövcud olduğu, bizim özümüzün və səsimizin dünyanın ucqar yerlərinə çatdığı indiki şəraitdə birinci növbədə Qum hövzəsinin və onun ardınca digər elm hövzələrinin təbliğat proqramları keçmişlə fərqlənməlidir. Bizim təbliğat fəaliyyətimizin əhatəsi məsciddə 50, 100, maksimum 500 nəfərlik bir məclisi əhatə etdiyi, bir din aliminin məscid imamı və yaxud vaiz kimi danışdığı dövr bizim öz ölkəmizdə, cəmiyyətimizdə və dünyanın hər bir yerində çoxlu insanların təbliğat gözlədikləri bugünkü dövrdən fərqlənir. Bu gün nə qədər gənc dini öyrənməyə həvəslidir. Dünənə qədər dindən və dini biliklərdən ayrı saxlanmış nə qədər elmli və təhsilli insanları bu gün hökumət dini öyrənməyə və dini təmayülə həvəsləndirir. Bunlar dindən nəsə anlamaq istəyirlər. Bu gün kimsə sizə bütün İslam təlimlərini qısa, ixtisarla və yüngül elmi formada öyrənmək istədiyini desə və ona belə bir kitab adı şəkmənizi istəsə, hansı kitabın adını çəkərsiniz? Oxucunu İslamla tanış edən belə kitablar olsa da, sayları çox azdır. Digər tərəfdən, insanların səviyyə və zövq fərqləri var. Siz dini öyrənmək istəyən tələbə ilə bir cür, universitet müəllimi ilə başqa cür danışırsınız; humanitar elmlərin müəllimi ilə bir cür, təbii və ya riyazi elmlərin müəllimi ilə başqa cür danışırsınız; xarici mədəniyyəti görməyən adamla bir cür, görənlə isə başqa cür üzləşirsiniz; həmçinin orta təbəqələrlə bir cür, düşünmək üçün vaxt və hövsələsi olmayan avam təbəqələrlə başqa cür rəftar edirsiniz.⁴³⁷
Bu gün sizin xalqın müxtəlif təbəqələrini İslama inandıran, günahdan uzaqlaşdıran, savaba həvəsləndirən və Allahın qapısına aparan lazımi düşüncə qidanız olmalıdır.⁴³⁸
Qərbin materialist filosof, yazıçı və mütəfəkkirlərinin düşüncələri bu gün bizim universitetlərimizdə kitab və tərcümə formasında mövcuddur. Bunların qarşısına sədd çəkmək olmaz. Bu mümkün və məsələhət deyil. Düşüncələr gəlməli və bilinməlidir. Lakin belə düşüncələrə qarşı padzəhər düzəltmək lazımdır. Bu ölkənin gənclərini marksizmin cəlbedici düşüncələri qarşısında vaksinləmək və onlara padzəhər vermək lazımdır. Məgər marksistlər bu məmləkətdə az işləyir, az broşür yayır, az söhbət edirdilər?! İslam mütəfəkkürləri və ruhanilər bütün bu cəlbedici, şirin və populist çıxışlar qarşısında gənclərimizi qoruya bildilər. Bizim gənclərimiz arasında marksistlərlə elmi mübarizə aparanlar vardı. İndi heç bir düşüncənin cəlbediciliyi onlardan çox deyil. Biz kitablarda, müxtəlif borşürlərdə, hətta bəzən bilmədən universitetlərin dərs vəsaitlərində olan, hətta bəzən kütləvi informasiya vasitələrində yayımlanan və gənclərimiz arasında yayılan satqın fikirlərə, təhrif və səhvlərə cavablar hazırlamalıyıq. Elmli və düşüncəli bir qrup vaxt ayırıb bunları hazırlamalıdır. ⁴³⁹
Mən düşünürəm ki, bu gün bizim minbər sahəsində yeni bir vəzifəmiz var. Bu sənətin yaşlılarının, bu sahənin peşəkarlarının, zamanın şəraitinə vaqif olan din alimlərinin və uzun illər bu yolda olub müxtəlif cəhətləri ölçən şəxslərin vasitəsi ilə bir idarə, bir qayda və qanun yazılması lazımdır. Ona görə ki, hər zəif söz deyilməsin, hər faydasız, yaxud az faydalı bilgi daha faydalının yerini tutmasın, dövrün tələbi və xalqın dini bilgilərə ehtiyacı diqqət mərkəzində saxlansın.⁴⁴⁰
KİV, radio, televiziya və qəzetlər İslama xidmət və İslamı təbliğ edirlər. Lakin bizim minbər ənənəmiz, yəni dinləyici ilə üzbəüz öturub danışmaq çox müstəsna, möhtəşəm, mühüm və dəyərli bir irsdir. Bunu əldən verməyin və minbərlərdə etdiyiniz çıxışlarda bir neçə məsələyə riayət edin:

Birinci məsələ xalqın ehtiyacıdır. Görün bu gün xalqın daha çox nəyə ehtiyacı var. Bu gün xalqın əxlaqa, dərin inqilabi təfəkkürə ehtiyacı var, bu inqilabın hansı təməl və əsaslara söykəndiyini bilmək istəyir. Xalqın bu ehtiyacı barədə düşünün. Ən yaxşı mənbə də imamın sözləri, bu 11 ildə Allahın lütfü ilə böyüklərimizin bəyan etdiyi bəzi qiymətli yazı və sözlərdir. Təbii ki, tədqiqatçılar Qurana, İslam hakimiyyətinə, İslamın universallığına və həyat dini olmasına dair hədislərə müraciət etməlidirlər.

İkincisi budur ki, orta həddi qoruyun, heç bir istiqamətdə ifrata yol verməyin. Bəzi adamlar minbərdə əxlaqi və siyasi cəhətlərdən ifratçılığa yol verirlər. İfratçılıq pisdir. Əlbəttə, xalqın əxlaqi məsələlərə çox ehtiyacı var. Bizim insanların pis xaraketlərini məhv etmək, Quranın şərafətli ayələrində və hədislərdə göstərilən xüsusiyyətlərə malik olan gözəl əxlaqı dirçəltmək üçün əxlaq inqilabına ehtiyacımız var. Əxlaq çox vacib məsələdir. Amma əxlaq, yaxud hədis deyərkən günün hadisələrindən, inqilab və dünya məsələlərindən və bu 11 ilin macəra dolu tarixindən kənarda qalmamalıyıq.⁴⁴¹