Birlamchi oqim va 1-metrli pufakchali vodorod kamerasining asosiy xarakteristikalari

2.7. Parchalarni massa soni bo’yicha ajratish

Biz ta’kidlaymizki, protonlarning energiya spektrlarini hodisalarni massa bo’yicha aniq ajratish uchun tahlil qilayotganda, kameraning ish hajmida tezkor bir tekis zaryadlangan zarralarning uzunligi 35 sm dan oshgan o’lchovlarni ko’rib chiqdik. Bu bo’limda tajriba natijalarini olish uslubi atroflicha tavsiflangan, birlamchi yadro dastasi va bir metrli vodorodli pufakchali kamera (VPK) asosiy xarakteristikalari berilgan, impuls va burchaklarni o’lchash xatoliklari, eksperimental materiallar statistikasi, noelastik kesimi, fragmentlarning massa sonlari bo’yicha taqsimotlari, izotoplar tarkibi va3.25 А GeV/c impulsli ¹⁶Ор-to’qnashuvlarida Z_fr = 1-4 zaryadli fragmentlar hosil bo’lishi inklyuziv kesimlari keltirilgan. Massalari bo’yicha fragmentlar identifikatsiyasi uchun laboratoriya koordinatalar sistemasidagi quyidagi impuls oraliqlari kiritilgan. Oxirgi fragmentlarni massa soniga ko’ra ajratish uchun eksperimental sharoitlarga ko’ra, fragmentning o’rtacha tezligi massa bilan mutanosib bo’ladi. Ushbu tanlov bilan impuls o’lchashdagi o’rtacha xato ¹H, ²H-lar uchun 3 % va ³H-uchun 5 % dan kamni tashkil qiladi. [96,112,124] ishlarga muvofiq impuls spektrlarning berilgan chegaralarini qabul qildik, bu esa zaryadli va massali qismlarni ishonchli tarzda aniqlash imkonini beradi.

Parchalangan zarrachalarni ajratish uchun massa soni bo’yicha ajratish usuli qo’llaniladi, eksperimentning bu usulida fragmentlarning o’rtacha impulsli uning massa soniga proportsional bo’ladi. Belgilab qo’yamizki, protonlarning energetik spektrida biz qarayotgan hodisalarda ajratilgan parchalarning o’lchash aniqligini oshirish uchun tezkor bir zaryadli zarralar izlarini o’lchashda izlarning kameradagi uzunligi 35 sm dan ortig’ini olamiz. Bunday tanlashlarda impulsini o’lchaganda o’rtacha chetlanish ¹Н, ²Н uchun 3 % va ³Н uchun 5 % dan [1,4,5] oshmaydi.

• 
  Bir zaryadli fragmentlar: 1.75 <р<4.75 GeV/c oralig’dagi bir zaryadli fragmentlar protonlar hisoblanadi, 4.75<р<7.75 GeV/c oralig’idagilar ²Н ga va р>7.75 GeV/c oraliqdagilar ³Н yadrosiga tegishli bo’ladi. Bunday ajratish jarayonida protonlar vaπ⁺-mezonlarning aralashib ketish jarayoni 1.25 <р<1.75 GeV/c impuls oraligida kuzatiladi, 2.4-paragrafda protonlar va π⁺-mezonlarning 1.25<р<1.75 GeV/c impuls oralig’ida ajratish statistikasi ko’rsatilgan. Bunday tanlash р≥1.75 GeV/с dan yuqori impulsda protonlari bilan π⁺-mezonlar aralashuvi e’tiborsizlanishi mumkin, chunki π⁺-mezonlar hosil bo’lishi, bunday impulsda kinematik ravishda mumkin emas.
  
• 
  Ikki zaryadli fragmentlar: р< 10.75 GeV/c oraliqdagi ikki zaryadli fragmentlar ³Нe ga tegishli,р> 10.75 GeV/c oraliqdagilar esa ⁴Нe yadrosiga tegishli hisoblanadi. Bunday fragmentlarni aniqlashda (L>35 sm) massa izotoplarning aralashib ketishi 4-5% dan oshmaydi.
  
• 
  Uch zaryadli fragmentlar: р< 21.25 GeV/c impulsli uch zaryadli fragmentlar ⁶Li yadrosiga tegishli, 21.25<р< 24.5 GeV/c oraliqdagilar ⁷Li yadrosiga, р ≥ 24.5 ГэВ/c oraliqdagilar esa ⁸Li yadrosiga tegishli bo’ladi.
  
• 
  To’rt zaryadli fragmentlar: p< 25.75 GeV/c impulsli to’rt zaryadli fragmentlar ⁷Be yadrosiga tegishli, impuls spektri boshlanishi ⁷Be yadrolari impuls spektri oxiri bilan yopilishi mumkin bo’lgan berilliy yadro izotoplari orasida ⁸Be turg’un yadrolari mavjud emas. Hamda 25.75
  ⁹Вe yadrosiga tegishli va p> 30.75 GeV/с –¹⁰В yadrosiga tegishli bo’ladi.
  

Z_fr ≥ 5 zaryadli ko’p zaryadli fragmentlar uchun ularning uzunligi bo’yicha taqiqlash kiritilmagan, chunki bunday fragmentlar uchun massa bo’yicha identifikatsiya qilinmagan. Bitta va ikkita zaryadli fragmentlarning o’rtacha ko’plamchiliklarini aniqlashda ushbu fragmentlarning yo’qolishi kameraning ishchi suyuqligi (vodorod) bilan o’zaro ta’siriga bog’liqligi uchun L ≤ 30 sm masofada amalga oshirildi.