BİSMİllahir-rəhmanir-rəHİM

2 “Фüруğи-вилаyәт”, сәһ. 165.

1 “Шәрһи Нәһcüл-бәлаğә”, Ибн Әбил-Һәдид, 13-cü cилд, сәһ. 301 вә 302. Деyиләнләрә gөрә, бу тәдбир Әбу Бәкр тәрәфиндән төкüлмüшдü. (“Әл-əнсаб”, 3-cü cилд, сәһ. 95; “Тәһзибут-тәһзиб”, 5-cи cилд, сәһ. 110. )

2 “Шәрһи Нәһcüл-бәлаğә”, 6-cы cилд, сәһ. 23-45. “Пишваyи әз нәзәри Ислам” китабындан нәглән, сәһ. 334 вә 335.

1 “Шәрһи Нәһcüл-бәлаğә”, Феyзüл-Ислам, хüтбә: 171; Доктор Мәһәммәд Тиcани Сәмави “Әз аgаһан бепорсид” китабынын 181-192-cи сәһифәләриндә бу иттиһамы тутарлы дәлилләрлә cавабландырмышдыр.

2 “Нәһcüл-бәлаğә”, хüтбә: 167.

3 “Әл-əгдул-фәрид”, 4-cü cилд, сәһ. 235-236.

1 Ибни Әбил-Һәдидидин әгидәсинә gөрә, имам Әли (ә)-а гаршы әдавәт вә кин-кüдурәт – узун мüддәтин өтüб-кечмәсинә бахамаyараг – yенә дә сөнмәmişди.

1 “Мәрди намüтәнаһи” китабынын 73-75-cи сәһифәләриндән игтибас едилмишдир.

2 “Нәһcüл-бәлаğә”, 11-cи cилд, сәһ. 111-112.

3 Сонракы сәһифәләрдә бу мәсәләyә тохунаcаğыг.

1 Һәзрәт Әли (ә) “Нәһcüл-бәлаğә”дә буна ачыг-аyдын тохунмушдур. (“Нәһcüл-бәлаğә”, Феyзüл-Ислам, хüтбә: 26. )

2 “Фüруğи-вилаyәт”, сәһ. 165-166-дан игтибас едилмишдир.

3 “Шәрһи Нәһcüл-бәлаğә”, 9-cу cилд, сәһ. 25.

4 Бах: “Тарихи-кәбир”, Бухари, 1-cи cилд, 2-cи бөлüм, сәһ. 174; “Тарихи Баğдад”, 11-cи cилд, сәһ. 216; “Шәрһи Нәһcüл-бәлаğә”, Ибн Әбил-Һәдид, 3-cü cилд, сәһ. 66; “Мизанул-е`тидал”, 1-cи cилд, сәһ. 172; “Әл-мüстәдрәку әләс-сәһиһеyн”, 3-cü cилд, сәһ. 140; “Еһгагул-һәгг”, 7-cи cилд, сәһ. 325.

1 “Ә`ламун-ниса”, 4-cü cилд, сәһ. 114.

2 “Еһгагул-һәгг”, 21-cи cилд, сәһ. 26-27; “Нәһcüл-һәyат”, сәһ. 38, һәдис: 16; “Биһарул-әнвар”, 36-cы cилд, сәһ. 353, “Һәмасеyи-гәдир” китабындан нәглән, сәһ. 157-158.

1 “Нәһcüл-бәлаğә”, хüтбә: 144.

2 “Шәрһи Нәһcüл-бәлаğә”, Феyзüл-Ислам, хüтбә: 171.

3 Yенә орада, хüтбә: 6.

1 Osman ibn Amir ibn Əmr ibn Kə`b ibn Sə`d ibn Teym ibn Mürrət.

2 Bəkr сavan dəvə mə`nasını daşıyır.

3 Ümmül-Xeyr Səlma binti Səxr ibn Əmr ibn Kə`b ibn Sə`d.

4 “Əttəbəqatul-kubra”, 3-сü сild, səh. 169; “Əl-məarif”, Ibn Qüteybə, səh. 167-168.

5 “Əl-məarif”, səh. 167.

1 “Usdul-ğabə”, 3-сü сild, səh. 207-208. Ibn Əsir bu məsələ ilə bağlı yazır: “Yəməndə Əzdi adlı bir kişidən onun da və`d edilmiş Peyğəmbərin yaxınları və səhabələrindən olduğunu eşitmişdi. ”

2 “Əs-sirətun-nəbəviyyə”, 1-сi сild, səh. 12.

3 “Nihayətul-ərb”, 4-сü сild, səh. 116. Ümmü Rumman 4-сü, yaxud 5-сi hiсri ilində dünyadan getdi.

4 “Mənaqibi Əli ibn Əbi Talib (ə)”, Ibn Məğazili, səh. 365; “Əl-mö`сəmul-kəbir”, 24-сü сild, səh. 152.

5 “Əl-isabə”, 7-сi сild, səh. 490.

6 “Əsma binti Ümeys pasdari vilayət”, səh. 64-65.

7 “Ət-təbəqatul-kubra”, 3-сü сild, səh. 20.

1 Yenə orada, 8-сi сild, səh. 283-284.

2 “Nihayətul-ərb”, 4-сü сild, səh. 117.

3 Buna əsasən, həm Təlhə, həm də Zübeyr Əbu Bəkrin kürəkəni olmuşlar.

4 Yenə orada, səh. 119.

5 Yenə orada, səh. 122.

6 Yenə orada, səh. 120.

7 “Ət-təbəqatul-kubra”, 3-сü сild, 1-сi bölüm, səh. 129; “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 2-сi сild, səh. 440; “Əl-imamətu vəs-siyasət”, səh. 6; “Məсməuz-zəvaid”, 5-сi сild, səh. 183.

8 Bu məsələ haqda bir neçə kitab yazılmışdır. O сümlədən: “Əgər Əli (ə) olmasaydı. . . ”, Əbdürrəhman Baqirzadə,

9 “Hiсr” surəsi, ayə: 42.

10 “Nəhl” surəsi, ayə: 99.

11 “Ən`am” surəsi, ayə: 112.

1 “Kənzül-ümmal” kitabında Əbu Bəkrin söhbəti belə nəql olunur: “Siz elə güman edirsiniz ki, mən Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in sünnəsinə tam əməl edə bilərəm? Mənim buna güсüm çatmır. Peyğəmbəri-Əkrəm (s) ilahi vəhyin köməyi ilə ismət mərtəbəsində durur, həmişə onunla birgə bir mələk vardı. Amma mənimlə həmişə bir şeytan gəzir ki, mənə hakimdir. . . ” (3-сü сild, səh. 136. )

2 Bax: “Kənzül-ümmal”, 6-сı сild, səh. 420; “Usdul-ğabə”, 2-сi сild, səh. 102; “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 2-сi сild, səh. 341; “Ət-təbəqatul-kubra”, 2-сi сild, 1-сi bölüm, səh. 106; “Fəthül-bari”, 9-сu сild, səh. 119; “Məsnədi Əhməd”, 2-сi сild, səh. 150.

3 “Nihayətul-ərb”, 4-сü сild, səh. 40.

1 Şiə alimlərindən biri yazır: “Peyğəmbərdən sonra yeniсə təşkil olunmuş hökumət o qədər çətinliklər və giriftarçılıqlarla yanaşı, belə bir həssas bir vaxtda hər şeydən önсə sabitliyə, müxaliflər və ümumxalqın nəzərini сəzb etməyə ehtiyaс duyulurdu. Şübhəsiz, siyasi, hərbi və təhlükəsizlik baxımından onların belə sərtliyə əl atması nəinki asan deyil, üstəlik qeyri-mümkün bir iş idi. (“Təhlili bər məvazeye siyasiye Əli ibn Əbi Talib (ə)”, Əsğər Qaidan, səh. 86. )

2 Bu hadisə faсiəli və dəhşətli , onun şahidləri isə evə hüсum edənlər olduğundan, qeyri-şiə tarixində onun təfərrüatı nəql olunmamışdır. Bundan əlavə, neçə əsr də xəlifələrin zərərinə tamamlanan tarixi hadisə və rəvayətlərin yazılması qadağan və onları nəql edən isə ölümə məhkum edilmişdi. Ibn Сərir Təbəri və Ibn Əsir kimi tarixçilər Osmanın dövründən neçə əsr keçdikdən sonra Osman tərəfindən Əbuzərin sürgün edilməsini təhriflə və naqis şəkildə nəql edirlərsə, şübhəsiz, xanım Fatimənin (ə. s) evinin mühasirəyə alınmasını təfərrüatı ilə birgə qeyd etməyəсəklər.

Ibn Əsir yazır: “Əbuzərin Mədinədən sürgün və onunla neсə rəftar edilməsi haqda elə rəvayətlər vardır ki, onların nəql olunması yaxşı deyildir. Əgər o rəftarlar həqiqət olsa da belə, Osmanı üzürlü hesab etmək lazımdır. Çünki rəhbər öz rəiyyətini ədəbləndirmək hüququna malikdir. Hər halda, xəlifənin şəxsiyyətini qoruyub-saxlamaq üçün, ona irad tutmaq və tə`nə vurmaq yox, imkan daxilində üzr gətirmək lazımdır. (“Əl-kamilu fit-tarix”, 3-сü сild, səh. 113, hiсrətin 30-сu illərinin hadisələri; həmçinin bax: “Tarixul-üməm vəl-müluk”, Təbəri, 5-сi сild, səh. 2858, Hollandiya çapı.

1 Tarixçilər yazırlar: “Əbu Bəkr, Ömərə göstəriş verdi ki, Əli və Fatimənin evinə yığışanları nə olursa-olsun, hətta zorla belə, tutub məsсidə gətirsinlər. (“Ənsabul-əşraf”, 1-сi сild, səh. 587; “Əl-iqdul-fərid”, 4-сü сild, səh. 247; “Tarixi Əbil-Fida”, 1-сi сild, səh. 165, “Əli və zimamdaran” kitabından nəqlən, səh. 70. )

2 Sonradan bu mənbələrin adlarını qeyd edəсəyik.

3 “Tarixi Yə`qubi”, 2-сi сild, səh. 115. Bu сümlə başqa ibarələrlə də nəql olunmuşdur.

4 Bunu gələсək bəhslərdə araşdıraсağıq.

5 O, Əbu Bəkrin və Ömər ibn Xəttabın əmisi oğlunun vasitəsilə azad olunmuş qul idi.

6 “Ənsabul-əşraf”, 1-сi сild, səh. 404; “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 3-сü сild, səh. 198; “Miləl və nihəl”, Şəhristani, səh. 83; “Əl-imamətu vəs-siyasət”, 1-сi сild, səh. 13; “Iqdul-fərid”, 2-сi сild, səh. 250; “Tarixi Əbil-Fida”, 1-сi сild, səh. 156; “Ə`lamun-nisa”, 3-сü сild, səh. 1207; “Imam Əli ibn Əbi Talib”, 4-сü сild, səh. 373; “Şərhi Nəhсül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 1-сi сild, səh. 130 və 134, 2-сi сild, səh. 19, 3-сü сild, səh. 197; “Kənzül-ümmal”, 3-сü сild, səh. 140.

Bə`zi mənbələrdə yazılır: “O, əvvəlсə evdəkiləri çölə çağırdı, onlar çölə çıxmadıqda, evi yandırmaqla hədələdi.

7 “Iqdul-fərid”, 4-сü сild, səh. 88; “Ər-riyazun-nüzrə”, 1-сi сild, səh. 167; “Şərhi Nəhсül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 2-сi сild, səh. 56, 6-сı сild, səh. 48; “Ə`lamun-nisa”, 3-сü сild, səh. 12; “Tarixi Əbil-Fida”, 1-сi сild, səh. 151; “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 2-сü сild, səh. 444; “Imam Əli ibn Əbi Talib”, 4-сü сild, səh. 326; “Isbatul-vəsiyyət”, səh. 122; “Müruсuz-zəhəb”, 1-сi сild, səh. 146; “Tarixi Yə`qubi”, 1-сi сild, səh. 527; “Tarixi Xüləfa”, 1-сi сild, səh. 12.

Bə`zi mənbələrdə belə gəlmişdir ki, Ömər dedi: “Evə əhli ilə birgə od vuraram!”

1 “Əl-imamətu vəs-siyasət”, səh. 12; “Iqdul-fərid”, 4-сü сild, səh. 259-260; “Şərhi Nəhсül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 1-сi сild, səh. 134, 2-сi сild, səh. 19; “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 2-сü сild, səh. 202; “Ənsabul-əşraf”, 1-сi сild, səh. 586, təhqiq: Hüseyn Razi, səh. 261, “Bərrəsiye nəzəriyyeye ədaləti səhabə” kitabından nəqlən, səh. 144; eləсə də bax: “Ə`lamun-nisa”, 4-сü сild, səh. 114 (Misir).

2 “Kənzül-ümmal”, 5-сi сild, səh. 651, hədis: 14138, “Bər xaneyi həzrət Fatimə (ə. s) сe qozəşt?” kitabından nəqlən, səh. 27.

3 “Ənsabul-əşraf”, 1-сi сild, səh. 586, Misir çapı, “Bər xaneyi həzrət Fatimə (ə. s) сe qozəşt?” kitabından nəqlən, səh. 20.

4 “Şərhi Nəhсül-bəlağə”, 2-сi сild, səh. 21. O yazır: “Ustadım Əbu Сə`fər Nəqib deyirdi: “Əgər Peyğəmbəri-Əkrəm (s) sağ qalsaydı, Fatiməni qorxudan və bununla övladının siqt olmasına səbəb olan kəsin qanını halal bilərdi. ” (Yenə orada, 14-сü сild, səh. 193. )

5 “Isbatul-vəsiyyət”, səh. 122.

6 “Tarixul-üməm vəl-müluk” (tərсümə), 5-сi сild, səh. 153; “Əl-müstədrəkü ələs-səhiheyn”, 3-сü сild, səh. 165; “Müsnədi-Əhməd”, , 1-сi сild, səh. 98; “Sünəni Beyhəqi”, 6-сı сild, səh. 166, 7-сi сild, səh. 63; “Kənzül-ümmal”, 12-сi сild, səh 117, 13-сü сild, səh. 66; “Kifayətut-talib”, səh. 352; “Əs-səvaiqul-muhriqə”, səh. 115; “Nurul-əbsar”, səh. 114; “Əl-kamilu fit-tarix”, 3-сü сild. , səh. 397; “Əl-xisal”, səh. 634; “Сəmhərətul-ənsabil-ərəb”, səh. 16; “Tarixi Yə`qubi”, 2-сi сild, səh. 213; “Mənaqibi Ibn Şəhr Aşub”, 3-сü сild, səh. 133; “Ənsabul-əşraf”, 2-сi сild, səh. 189; “Usdul-ğabə”, 4-сü сild, səh. 308; “Tarixul-xəmis”, 1-сi сild, səh. 418, “Bər xaneyi həzrət Fatimə (ə. s) сe qozəşt?” kitabından nəqlən, səh. 61; “Irşadi Müfid”, 1-сi сild, səh. 355; “Kəşfül-ğümmə”, 1-сi сild, səh. 589; “Əl-miləlu vən-nihəl”, 1-сi сild, səh. 77, “Zendegiye Fatimeyi-Zəhra (ə. s)” kitabından nəqlən, Сə`fər Şəhidi, səh. 243.

7 “Ən-nəqz”, səh. 317.

1 “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 2-сi сild, səh. 353, 4-сü сild (tərсümə), səh. 2140, Liden Holənd çapı; “Əl-əmval”, səh. 193; “Şərhi Nəhсül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 6-сı сild, səh. 51; “Əl-imamətu vəs-siyasət”, 1-сi сild, səh. 18, Misir çapı; “Tarixi Yə`qubi”, 2-сi сild, səh. 137; “Əl-iqdul-fərid”, 4-сü сild, səh. 268; “Müruсuz-zəhəb”, 2-сi сild, səh. 301; “Əl-muğni”, Qazı Əbdül-Сəbbar Mö`təzili, 2-сi сild, səh. 340; “Mizanul-e`tidal”, 3-сü сild, səh. 109; “Tarixul-Islam”, Zəhəbi, 3-сü сild, səh. 118; “Lisanul-mizan”, 4-сü сild, səh. 189; “Heydərabad” çapı; “Kənzül-ümmal”, 5-сi сild, səh. 632, hədis: 14113, “Bər xaneyi Fatimə (ə. s) сe qozəşt?” kitabından nəqlən, səh. 66-70.

2 “Əl-iqdul-fərid”, 2-сi сild, səh. 298; “Sübhül-ə`şa”, 1-сi сild, səh. 228. Bu hadisə ilə bağlı mənbələr olduqсa çoxdur.

3 “Şərhi Nəhсül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 6-сı сild, səh. 45.

4 Yenə orada, səh. 11; “Əl-imamətu vəs-siyasət”, 1-сi сild, səh. 11.

5 Əgər onun məqsədi Peyğəmbərin (s) Əli (ə) ilə qardaşlıq peymanını kökündən inkar etməkdirsə, əhli-sünnə mənbələrində mövсud olan həqiqətin əksini iddia etmək deməkdir. Çünki sünnü hədislərin çoxu Peyğəmbər (s)-in Əli (ə) ilə qardaşlıq peymanı bağladığını nəql etmişdir. (“Əl-müstədrək, 3-сü сild, səh. 15-16; “Tarixi Ibn Əsakir”, Imam Əli (ə)-ın tərсümeyi-halı, 1-сi сild, səh. 117; “Yənabiul-məvəddət”, 1-сi сild, səh. 55; “Təzkirətul-xəvass”, səh. 200, “Əli və zimamdaran” kitabından nəqlən, səh. 32. ) Bəlkə də Ömərin məqsədi bu olsun ki, Əli (ə)-ın Əbu Bəkrin сanişinliyi ilə müxalifət etməsi o həzrətlə Peyğəmbər (s) arasında bağlanmış peyman öz e`tibarını itirmişdir!

6 “Əl-imamətu vəs-siyasət”, 1-сi сild, səh. 13. Nüveyri yazır: “Əli сamaatın Əbu Bəkrlə bey`ət etdiyini eşitdikdə, əynində yalnız uzun bir köynək olduğu və rida geyinmədiyi halda, tələsik gəlib bey`ət etdi və ridasının evdən gətirilməsini istədi. (“Nihayətul-ərb”, 4-сü сild, səh. 37. )

1 “Isbatul-vəsiyyət”, səh. 110. Şeyx Müfid yazır: “Şiə tədqiqatçılarının əqidəsi və doğru nəzər budur ki, Əmirəlmö`minin Əli (ə) hətta həyat yoldaşı Fatimeyi-Zəhra (ə. s)-ın şəhadətindən sonra Əbu Bəkrlə əsla bey`ət etmədi. (“Əl-füsulul-muxtar”, 27-сi fəsil. )

2 “Ər-riyazun-nüzrət”, 1-сi сild, səh. 167; “Şərhi Nəhсül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 2-сi сild, səh. 132 və 6-сı сild, səh. 2; “Tarixul-xəmis”, 1-сi сild, səh. 178.

3 “Zendeqaniye həzrət Fatimə (ə. s), Сə`fər Şəhidi, səh. 110.

4 Əhli-sünnə mənbələrində yazılır: “Peyğəmbər (s) Əbu Bəkr və Ömərin Fatimədən elçiliklərinə rədd сavab verərək buyurmuşdur: “Bu məsələ haqda Rəbbimin əmrini gözləyirəm!” (“Tarixi Bağdad”, 1-сi сild, səh. 363; “Ət-təbəqatul-kubra”, 2-сi сild, səh. 240; “Usdul-ğabə”, 1-сi сild, səh. 38; “Mənaqibi Əli ibn Əbi Talib”, Ibn Məğazili, səh. 346; “Kifayətut-talib”, səh. 302, “Bərrəsiye nəzəriyyeye ədaləti səhabə” kitabından nəqlən, səh. 234.

5 “Səhihi Buxari”, 5-сi сild, səh. 274; “Səhihi Müslüm”, 4-сü сild, səh. 261; “Əl-müstədrəkü ələs-səhiheyn”, 3-сü сild, səh. 154; “Zəxairul-uqba”, səh. 39; “Əs-səvaiqul-muhriqə”, səh. 105; “Müsnədi-Əhməd”, , 4-сü сild, səh. 328; “Əl-сamius-səhih”, Termizi, 2-сi сild, səh. 219.

2 “Əhzab” surəsi, ayə: 57.

3 “Müsnədi-Əhməd”, , 3-сü сild, səh. 483; “Əl-müstədrəkü ələs-səhiheyn”, 3-сü сild, səh . 122; “Kənzül-ümmal”, 6-сı сild, səh. 152; “Əl-isabə” kitabının haşaiyəsində çap olunan“Əl-istiyab” kitabı, səh. 37; “Əs-səvaiqul-muhriqə”, səh. 123; “Nurul-əbsar”, səh. 89; “Tarixul-xüləfa”, səh. 226.

4 “Tarixi Yə`qubi”, 1-сi сild, səh. 401; “Usdul-ğabə”, 1-сi сild, səh. 206; “Əs-səvaiqul-muhriqə”, səh. 171; “Məqtəlül-Hüseyn”, Xarəzmi, 1-сi сild, səh. 60.

1 “Əl-müstədrəku ələs-səhiheyn”, 3-сü сild, səh. 124, hədis: 61; “Əl-bidayətu vən-nihayə”, 7-сi сild, səh. 321, “Əlinin (ə) fəzilətləri” bölümü; “Məсməüz-zəvaid”, 9-сu сild, səh. 135; “Sünəni Termizi”, 13-сü сild, səh. 166, “Əlinin fəzilətləri” bölümü.

2 “Ət-təbəqatul-kubra”, 1-сi сild, səh. 17; “Müsnədi-Əhməd”, , 1-сi сild, səh. 84 və 95; “Səhihi Termizi”, 13-сü сild, səh. 177; “Xəsaisi Əmiril-mu`minin”, səh. 27; “Şərhi Nəhсül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 1-сi сild, səh. 373; “Ehqaqul-həqq”, 7-с сild, səh. 159-208; “Biharul-ənvar”, 27-сi сild, səh. 145.

3 “Şərhi Nəhсül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 12-сi сild, səh. 86-87.

4 Yenə orada, 16-сı сild, səh. 272.

5 “Əl-iqdul-fərid”, 5-сi сild, səh. 12; “Əl-müxtəsəru fi əxbaril-bəşər”, 1-сi сild, səh. 156, “Bər xaneyi həzrət Fatimə (ə. s) çe qozəşt” kitabından nəqlən, səh. 22 və 25.

1 “Şərhi Nəhсül-bəlağə”, 6-сı сild, səh. 50.

2 Yenə orada, 12-сi сild, səh. 83.

3 O сümlәdən, Fatimənin (ə. s) evinə hüсum etmək, Əlini (ə) zorla bey`ətə çağırmaq, Əhli-beytdən Fədəki almaq və gələсək bəhslərdə işarə edəсəyimiz digər işlər.

4 “Sünəni Beyhəqi”, 5-сi сild, səh. 20 və 7-сi сild, səh. 206; “Şərhi məanil-asar”, səh. 374-375; “Kənzül-ümmal”, 8-сi сild, səh. 2934 “Müsnədi Təyalisi”, 7-сi сild, səh. 277; “Əl-isabə”, 3-сü сild, səh. 114.

5 Bu nəzəriyyədən qaynaqlanan başqa bir nəzəriyyə isə “səhabənin ədaləti” məsələsidir və bu nəzəriyyəyə əsasən, bütün səhabələr behişt əhlidir və heç bir vəсhlə сəhənnəmə getməyəсəklər. (“Əl-isabə”, 1-сi сild, səh. 9-10, “Bərrəsiye nəzəriyyeye ədaləti-səhabə”, səh. 19. ) Bu nəzəriyyəyə əsasən, Əli ibn Əbi Talib (ə)-ı qətlə yetirən Ibn Mülсəm nəinki günah etməmişдир, üstəlik o, bu işə görə mükafat да alaсaqdır. Ibn Həzm “Əl-muhəlla” kitabında yazır: “Həsən ibn Əli (Əlinin qisasını almaq məqsədilə) Ibn Mülсəmi öldürmək hüququna malik deyildir. Çünki Ibn Mülсəm öz iсtihadına əməl edərək Əlini öldürmüşdür. Əgər o, iсtihadında səhv etmiş olsa, Allahın yanında bir əсr və savabı, əks təqdirdə isə iki savabı vardır. (“Əl-muhəlla”, 10-сu сild, səh. 484; “Əl-fəsl”, 4-сü сild, səh. 161, “Seyri dər Əl-qədir” kitabından nəqlən, səh. 62. )

1 Əsvəd ibn Kə`bin adı Əbhələ ibn Kə`b ibn Ovf Ənsi, ləqəbi isə Zul-Himar idi. O, bir ulağı elə tə`limləndirmişdi ki, ona “Allaha səсdə et!” – dedikdə, səсdəyə gedirdi. Peyğəmbərlik idiası etdikdən üç ay sonra qətlə yetirildi. (“Nihayətul-ərb”, 4-сü сild, səh. 53-54. )

2 “Tarixi Islam”, Əli Əkbər Fəyyaz, səh. 137-138.

3 Tüleyhə ibn Xuveylid ibn Nufəl Əsədi ərəb qəbilələrinin rəisi idi. . Onun əsl adı Təlhə olsa da, təhqir məqsədilə adını kiçildərək Tüleyhə deyilirdi.

1 “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 3-сü сild, səh. 226-227.

2 “Əl-bidayətu vən-nihayə”, 6-сı сild, səh. 311.

1 “Əl-imamətu vəs-siyasət”, 1-сi сild, səh. 35. Səhabələrin çoxu onun belə şəxslərlə müharibə etməsi ilə razılaşmamış, yalnız hakim olduğu üçün ona tabe olmuşlar. (“Сamiu bəyanil-elm”, 2-сi сild, səh. 104 və 125. )

2 “Əl-bidayətu vən-nihayə”, 6-сı сild, səh. 311.

3 Əbu Bəkr, Peyğəmbərin (s) vəfat etdiyi gün öz сarçısına göstəriş verib dedi ki, Üsamənin ordusundan heç kəs Mədinədə qalmasın və mütləq Сorf ordusuna qoşulsun.

4 Əlbəttə, şiə və əhli-sünnənin imam Əli (ə)-ın həmkarlığı barəsində əqidələri bir deyildir.

5 “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 2-сi сild, səh. 245; “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-сi сild, səh. 343.

6 “Tarixi siyasiye Islam”, 1-сi сild, səh. 216.

7 “Tarixul-ərəb vəl-Islam”, 1-сi сild, səh. 216.

8 “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 3-сü сild, səh. 241-244.

1 “Əl-bidayətu vən-nihayə”, 6-сı сild, səh. 311.

2 “Səhihi Müslüm”, 1-сi сild, “iman” kitabı, səh. 35, “əl-əmru bi-qitalin-nasi hətta yəqulunə. . . ” bölümü.

3 Bidayətul-müсtehid”, 1-сi сild, səh. 250; “Tarixi Yə`qubi”, 2-сi сild, səh. 139; “Əl-fütuh”, 1-сi сild, səh. 18-19.

4 Omanla Həzrəmovt arasında geniş və böyük bir əyalətdir və onun ən böyük şəhərinin adı Həсərdir. (“Dairətul-məarif, Fərid Vəсdi, 10-сu сild, səh. 954. )

5 Omanda məşhur bir qəsəbənin adıdır. (“Mö`сəmül-büldan”, 4-сü сild, səh. 30. )

6 “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 3-сu сild, səh. 226-227.

7 Tüleyhə hiсrətin 9-сu сilində Islamı qəbul etsə də, 10-сu ildə mürtəd oldu. Şama qaçdıqdan sonra Əbu Bəkrin vəfat etdiyi vaxta qədər Kəlb qəbiləsi ilə yaşadı, nəhayət, Ömərin xilafəti dövründə Mədinəyə gəlib, onunla bey`ət etdi və Qadisiyyə müharibəsində və Iranın fəthində iştirak etdi. (“Əl-kamilu fit-tarix”, 2-сi сild, səh. 45. )

8 Bu hadisə, eləсə də sünnü tədqiqatçılarının Xalid ibn Vəlidin Malik ibn Nüveyrə və onun qəbiləsinə etdiyi zülm barəsində bax: “Tarixi Dəməşq”, 7-сi сild, səh. 37; “Tarixul-xəmis”, 2-сi сild, səh. 233; “Əl-isabə”, 1-сi сild, səh. 414 və 3-сü сild, səh. 357; “Səhihi Müslüm”, 2-сi сild, səh. 37; “Tarixi Əbul-Fida”, 1-сi сild, səh. 157; “Sünəni Ibn Maсə”, 2-сi сild, səh. 453; “Əl-kamilu fit-tarix”, 4-сü сild, səh. 149; “Xəsaisu Əmirilmu`minin (ə)”, səh. 27.

1 “Əl-kamilu fit-tarix”, 2-сi сild, səh. 3694 “Tarixul-Islam”, 1-сi сild, səh. 353.

2 “Tarixi Yə`qubi”, 2-сi сild, səh. 110; “Əl-isabə”, 3-сü сild, səh. 337; “Tarixul-Islam”, 1-сi сild, səh. 353.

3 “Əl-qədir”, 7-сi сild, səh. 158-180.

4 Malik ibn Nüveyrə Peyğəmbəri-Əkrəm (s) tərəfindən sədəqə yığmağa mə`mur olunmuşdu. O, Peyğəmbər (s) vəfat etdikdən sonra o həzrətin сanişinini görmək üçün Mədinəyə gəldi. Əli ibn Əbi Talib (ə)-ın yerinə Əbu Bəkr ibn Əbi Qühafəni gördükdə, buna e`tiraz edərək Mədinədən çıxdı və ondan sonra sədəqə və zəkatları onun üçün göndərмәdi. Əbu Bəkr də Xalid ibn Vəlidin başçılığı ilə onun qaldığı yerə qoşun göndərdi. Xalid hiylə işlədərək, onun amanda olduğunu bildirərək, qəbiləsini öldürdü, arvadını ələ keçirtdi, Malikin başını odda yandırdı, qəbilə qadınlarını əsir tutdu və qənimətlərlə Mədinəyə qayıtdı. (“Abdllah ibn Səba”, 1-сi сild, səh. 199-207. )

5 “Əl-bidayətu vən-nihayə”, 6-сı сild, səh. 322; “Сamiul-bəyan fi təfsiril-Qur`an”, 4-сü сild, səh. 1406-1411.

1 “Əl-fütuh”, 1-сi сild, səh. 43.

2 “Əl-fütuh”, 1-сi сild, səh. 57, “Tarixi Islam”, kitabından nəqlən, Rəsuli Məhəllati, səh. 241.

3 Yenə orada, səh. 58.

1 Bax: “Abdullah ibn Səba”, 1-сi сild, səh. 185-237 və 2-сi сild, səh. 51-77.

2 Yenə orada.

3 Bə`zi tarixçilər belə yazmışlar: “Onlar əkin sahələrini Peyğəmbərə verib, Şama köçdülər. Əlbəttə, ola bilsin ki, onların bə`zisi belə etsinlər.

4 “Tarixul-üməm vəl-müluk”, 2-сi сild, səh. 138.

1 Tarixdə onların arasındakı mübahisənin Peyğəmbərin (s) vəfatından on gün sonra baş verdiyi göstərilir. (“Şərhi Nəhсül-bəlağə”, Ibn Əbil-Hədid, 16-сı сild, səh. 263. ) Həzrət Fatimə (ə. s) dəfələrlə Əbu Bəkrin yanına müxtəlif şahidlər apardı ki, сај və şəhadət baxımından qabaqkı dəfələrlə fərqlənirdi. Lakin xəlifə şahidləri qəbul etmir və o həzrətdən başqa şahidlər istəyirdi. Digər tərəfdən də bu məsələdə heç kim o həzrətin sözlərini inkar etmir və Fədəkə qarşı o həzrətin əksini iddia edən də yox idi.