Biznes boshqaruv asoslari

7.2. Kichik biznes asoslari 
Biznes soxasida xech kim o’zini yirik mutaxassis deb aytmaydi. Biznesda mutloq printsipial, 
keskin tushunchalarni ajratish qiyin. Biznes olamida mashxur nazoratchi va amaliyotchi Gerbert 

---

Nyuton Kesonning «Puldorlik san’ati» kitobidagi pul topish va asrash xaqidagi nutqidagi qoidalar 
berilgan.
1. Aniq maqsadni ko’ring.
2. Qilinadigan ishlarni rejalashtiring.
3. Shartnomalarni doimiyligini ta’minlang va uni saqlab qoling.
4. Mulk hisobiga pul qiling.
5. Tanish bilishlardan foydalaning, ular bilan doimiy aloqa o’rnating.
6. Sotish mumkin bo’lgan narsagagina pul sarflang.
7. O’z foydangizni oling.
8. Narxlar arzonligida sotib oling, qimmatlashganda soting.
9. O’z bankirlaringizning so’zlarini tinglang.
10. Pulingizni har doim aylanib turishini ta’minlang.
11. Qancha pul qo’yish mumkin bo’lsa shuncha qarz oling.
12. Xech qachon qarz bermang.
13. Qarzni ishni rivojlantirish uchun oling.
14. Narxning tebranishini kuzatib boring.
Shunday qilib, biznes faoliyati bozor iqtisodiyotining asosiy bo’g’ini bo’lgan holda bozor xo’jaligi 
tizimi tufayli tarkib topgan. Bozor iqtisodiyotidagi evolyutsion o’zgarishlar biznes faoliyatini 
iqtisodiy tashkil etish shart-sharoitlarini ham o’zgartirib boradi. Ularning maqsadlari har xil. 
Biznesning maqsadi, odatda foyda olish va uni barqaror xolga keltirish, foydani muttasil oshirib 
borish va boyib ketish, foyda hisobiga kapitali kupaytirishdir. Bunday foyda biznesning keyingi 
rivojini va ijtimoiy talablarini qondirishga qaratilgan bo’ladi. Buni quyidagi chizmadan ko’ramiz.
1-chizma. Biznesning maqsadi
.
Tadbirkorning maqsadi esa yangi fikr va g’oyalarni izlash, tahlil qilish, o’zining tashabusskorlik, 
yaratuvchilik qobiliyatlarini yuzaga chiqarish, o’z ishni rivojlanishida muvofaqiyatga erishishdir.
Biznesning eng asosiy jihati- bu tadbirkorlikdir. Tadbirkorlik va tadbirkorlik faoliyatining 
kafolatlari to’g’risida»ga O’zbekiston Respublikasi Qonunida, (14.04.1999.):
«Tadbirkorlik (tadbirkorlik faoliyati) qonun xujjatlariga muvofiq daromad (foyda) olishga 
qaratilgan, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan mahsulot ishlab chiqarish (ishlarni bajarish, 
xizmatlar ko’rsatish) yo’li bilan tavakkal qilib va o’z mulkiy javobgarligi ostida amalga 
oshiriladigan tashabbuskor faoliyatdir» deb ko’rsatilgan. “Tadbirkor”- yuridik shaxs bo’lsa ham 
bo’lmasa ham doimiy ravishda tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxsdir 
(yakka tartibdagi tadbirkor)» Bunday iboralar ham tadbirkorlik va tadbirkor to’g’risida to’liq 
ma’lumot bermaydi, ularning mohiyatini etarli darajada yoritmaydi. Tadbirkorlik faoliyati o’zi 
nima, uning o’ziga xos belgilari va uni amalga oshirishdagi muhim printsiplar qaysilar? Bu 
masalani V.Dolyaning lug’at kitobidagi tushuncha orqali bir muncha oydinlashtirish mumkin. 
«Tadbirkor degani yangi bir ishga qo’l urish, uni bajarishga kirishish, qandaydir kattaroq ishlarni 
amalga oshirishdir». Tadbirkor, ya’ni o’ylab ish ko’ruvchi kishi- korxona ishini yurgizishga moyil, 
qobiliyatli, katta xajmdagi ishlarga qo’l ura oladigan,jasur, cho’rt kesar va bunday ishlarga botir 
bo’lgan kishidir». S.Ojegovaning lug’ati tadbirkor to’g’risidagi tushuncha bir muncha to’ldirilgan: 
«Tadbirkor - eng kerak paytda o’ylab ish ko’radigan, chorasini topaoladigan, topqir, ixtirochi, 
ishga amaliy yondoshadigan kishidir». Ikkala lug’atda ham tadbirkorlik faolitining aloxida xili, 
xatti-xarakatlari, yurish-turishlarida fikrlash qobiliyatlarida aloxida o’ziga xos xususiyatga ega 
bo’lgan faoliyatdir. Bularning xammasi-tashabbuskorlik, xech kishiga ma’lum bo’lmagan usular 
bilan ish yuritish, tavakkalchilik, ishga yopishish kabi tomonlarni ifodalaydi. Tadbirkorlik va 
tadbirkor to’g’risida yanada to’laroq ma’lumotga ega bo’lmoqchi bo’lsak iqtisodiy fikrlarning 
qadimiy ildiziga, tubiga, shunday muammolar bilan shug’ullangan olimlar ishiga murojat 

---

qilishimiz zarur. «Tadbirkor» tushunchasini birinchi marta XVIII asr boshida iqtisodiyot 
nazariyasiga kiritgan olim ingliz iqtisodchisi R.Kantilon bo’lgan. U ma’lum bo’lgan baholarda 
birovlarning tovarlarini sotib olib o’zinikini ham o’ziga noma’lum bo’lgan bahoda sotuvi 
noma’lum va belgilanmagan miqdorda daromad oluvchi kishini tushungan. Bu erda – 
tavakkalchilik tadbirkorning eng asosiy ko’rsatkichi deb hisoblangan. XVIII asrning oxiri - XIX 
asrning boshlaridagi frantsuz iqtisodchisi J.B.Seytadbirkorni o’z hisobiga va tavakkalchilik bilash 
ish boshlab qandaydir mahsulotni o’z foydasi uchun ishlab chiqaruvchi shaxs deb tushungan.
Uning ta’kidlashi bo’yicha, tadbirkor ishlab chiqarish omillri - kapital, mehnat, tabiiy resurslardan 
oqilona, o’rniga qo’yib foydalanadi. Sey tadbirkorning o’ziga xos xususiyatlarini, uning 
daromadini xarakterini etarli darajada batafsil yozgan edi.