Biznes va tadbirkorlik
Yüklə 14,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tayanch so`z va iboralar
- 14.4 Jamiyat siyosati Oligopoliyalar tomon
- 1-jadval. Suv uchun talab jadvali Miqdor (bochkalar) Narx (so`m) Jami daromad
- 1100 120 0 0 Raqobat, Monopoliyalar va kartellar
- 14.2 Oligopoliya uchun muvozanat
|
Reklama signal sifatida Reklamaning ko`p turlari reklama qilinayotgan tovar haqida ko`rinarli kichik ma’lumotga ega bo`ladi. Nonushta taomini tanishtirayotgan firmani faraz qilaylik. Oddiy reklama qimmat to`lanadigan aktyorni yollab bo`tqani yeyotgani va uni ajoyib ekanligini aytib talqin qiladi. Reklama ma’lumot bilan qay darajada taminlaydi. Javobni o`zingiz ham o`ylab ko`rishingiz mumkin. Reklama himoyachilari maxsulot sifati haqida kichik ma’lumot berishi to`g`risida baxs yuritadi. Korxona forovonligi reklamaga sarflanayotgan yirik miqdordagi puli iste’molchilarga taklif qilinayotgan tovarni sifatli ekanligini bildirayotgan belgisidir. Makiz Baraka va Mavis firmalarining muammolarini ko`rib chiqaylik. Har bir kompaniya boshoqli ekinlardan taom tayorlab, bir qutisini uch taxminan 10 ming so`mga sotishni mo`ljalladi. Bu oddiydek ko`rinadi, faraz qilaylik, g`allaning chekli qiymati nolga teng, jami daromad 10 ming so`m. Har bir kompaniya biladiki, 20 million so`mni reklamaga sarflasa, uning yangi donini sinash uchun bir million iste’molchilar olasiz, har bir kompaniya biladiki, iste`molchilar bir marta emas, balki bir necha marta sotib oladilar. Oldin Makiz Barakaning qarorini ko`rib chiqaylik. U ma’lumotlardan biladiki, uning doni yaxshi emas. Reklamada faqat bir donadan sotiladi deyilgan.1 million iste’molchilar kashaning yaxshi emasligini
208
tez bilib qoladilar va uni sotib olishdan to`xtaydilar. Ma’lumotlar ko`rsatadiki bu maxsulot reklamasi uchun 20 mln so`m to`lab, sotishdan 10 mln. so`m olish arzimaydi. Shunday ekan, u reklama qilish uchun bezovta bo`lmaydi. U boshqa retsept topish uchun oshxonaga oshpazlarini yuboradi. Mavis, boshqa tomondan aytadiki, non katta imkoniyatlarga ega. Har bir non yeydigan kishi har oyda bir qutisini sotib oladi. Shunday qilib, 20 million so`m reklama 60 million so`m keltiradi. Bu yerda, reklama foydalidir. Kelog maxsulotlari sifatlidir. Iste`molchilar yaxshi mahsulotni yana sotib oladi. Shunday qilib Mavis reklamani tanlaydi. Hozir, biz ikkita firmalarning xaddi-xarakatini ko`rdik, endi xaridorlarning qanday yo`l tutishlarini ko`raylik, xaridorilar reklama qilingandan so`ng yangi boshoqli ekinlardan foydalanishga harakat qiladilar. Ular reklamaga moyil. Bu xarakat to`g`rimi? Agar xaridorlar yangi boshoqli ekinlarni sotuvchilar reklamani tanlagani sababli tatib k’rgan bo`lsalarmi? Haqiqatda, bu xaridorlarni ko`proq yangi tovarni sotib olishlari uchun turtki bo`lgan. Bizning voqeada, xaridorlar Mavisgning boshoqli ekinlarini olishga harakat qilishdi chunki Mavis reklma qildi. Mavis reklama qilishni afzal ko`rdi, chunki u boshoqli ekin juda yaxshiligini biladi, Post reklama qilishni afazal ko`rmadi chunki u boshoqli ekin o`rtacha sifatli ekanligini biladi. Har bir xaridor o`ylab ish tutadi. “Agar bola Mavis kompaniyasiga pulning ko`p qismini sarflashni xoxlasa, demak reklama yaxshi bo`lgan bo`lishi kerak”. Lekin qiziqarlisi shundaki, reklamaning ma’nosi bu yerda xech qanday axamiyatga ega emas. Iste’molchilar reklamaga ketgan harajatga qarab, maxsulotning sifatini bilib olishar ekan. Bizning misolimizda agar reklama kompaniyasi 10 million so`mdan kam turganda, ma’lumotlarga qarab Mavis uni o`zining boshoqli ekinlariga sarflardi.Vaqt o`tgan sari iste’molchilar arzon reklamaga qaramay qo` yadilar. Bundan nima uchun firmalar taniqli aktyorlar uchun reklama qilishga kop pul to`lashlarini, va unda deyarli ma’lumotlar kam bo`lishini tushunib oldik. Gap reklamadagi ma’lumotlarda emas, balki uning mavjudligidadir.
bog`liq yangi Brend maxsulotlarini reklama qilish uchun yordam beradi. Ko`p bozorlarda, firmalarning ikkta turi shakllangan. Ba’zi firmalar o`zining umumiy tan olingan maxsulotlarini sotishadi, boshqa firmalar esa oddiy yo`l orqali sotishadi. Misol uchun, odatiy aptekada siz Bayer firmasining aspirini va oddiy taniqli bo`lmagan aspirinni peshtaxtadan topa olasiz. Oziq-ovqat do`konidan, siz Pepsi ichimigi va oilalarga yetarli miqdordagi boshqa ichimliklarini topa olasiz. Odatda firma o`zining belgilangan maxsulotlarini reklama qilishga ko`p pul sarflaydi va o`zining maxsulotlarini baland narxda baholaydi.
209
Brend savdo markalariga nisbatan tanqidchilarimizning fikrlari bir hil emas.Tanqidchi va tarafdorlarning savdo markalariga nisbatan qarashlarini ko`rib chiqaylik. Tanqidchilar uqtiradilarki, tovarda taniqli savdo markasi mavjudligi iste’moichilarda bu tovarni boshqasiga qaraganda farqi mavjud degan hisni uyg`otadi. Aslida esa farqi katta emas. Ko`pincha holatlarda oddiy tovar brend tovardan farq qilmaydi.Brend maxsulot uchun xaridorning ko`proq to`lashga roziligi – reklamaning ta’siridir deb uqtiradilar tanqidchilar. Iqtisodchi Edvard Chemberlin, Monopolistic raqobat nazariyasi asoschilaridan biri xukumat savdo markasini yoq qilish va ularning egalaridan brend xuquqini olish lozim deb hisoblaydi. Qator iqtisodchilar savdo markasi iste’molchini sotib olayotgan tovarlarini sifati yuqori darajada ekanligiga kafolat beradi deb hisoblashadi. Bu fikrni asoslashda ikki bir-biriga bog`liq bolgan sabab bor. Birinchidan, brend savdo markalari iste’molchilarni shu tovarni oldindan baxolashga qiynalayotganlarida, ularni tovarsifati haqidagi ma’lumot bilan ta’minlaydi. Ikkinchidan, savdo markalari firmalarni tovar sifatini yuqori darajada ushlab turishga undaydi. MakDonalds deb nomlangan taniqli savdo belgisini esga olaylik. Faraz qiling begona katta shaxarda biror narsa yeb olmoqchisiz, ro`parangizda MakDonalds restorani va notanish bir restoran turibdi. Siz qaysinisiga kirgan bo`lardingiz? Balki siz shaxarchaning kichkinagina restoranida arzon narxlarda ovqatlanmoqchidursiz. Lekin buning uchun qarshingizda MakDonaldsning sizga tanish bolgan maxsulotlari. Shunday qilib, savdo belgisi iste’molchilarga tanlovning sifati xaqida ma’lumot berib turadi. MakDonalds savdo markalari kompaniyaning maxsulotlari sifatini doimo oshirib borishiga maanfaatdorligiga kafolat beradi. Maxsulot va taom sifati to`g`risidagi salbiy ma’lumot kompaniya uchun o`lim bilan barobar. Chunki bu narsa kompaniyani bir necha yillardan beri orttirgan obro`siga putur yetkazishi mumkin. Bunda nafaqat kamchiligi topilgafi bo`limda, balki mamlakat bo`ylab barcha korxonalarida ishlab chiqarish hajmi kamayadi. Shunday qilib,savdo markalari haqidagi tortishuvlarda brend maxsulotlariga ko`proq avzallik berilishi aniqlandi. Tanqid qiluvchilarning fikrlariga ko`ra savdo markalari iste’molchilarning reklamaga bo`lgan munosabatlari natijasidir. Savdo markalari tarafdorlari uqtiradilarki, iste’molchilar brend maxsulotlariga yuqori narxlarda haq tolashi uchun barcha asoslar bor,chunki ular barcha sifat talablariga javob beradi. Qisqacha xulosalar Monopolistik raqobat bu o`zidan nomidan kelib chiqqanda to`g`ri tushuncha: Bu Monopoliya va raqobatni birlashuvi. Monopoliyaga o`hshab xar bir Monopolistik raqobatchi firma pasayuvchi talab chizig`iga ega bo`ladi va narx chekli harajatdan baland. Mukammal raqobatlashgan bozor singari firmalar soni
210
ko`p, bozorga kirish va chiqishning erkinligi har bir Monopolistik raqobatchi foydalarini nolga yo`naltiradi. 1-jadvalda shbu darslar jamlangan. Chunki, Monopolistik raqobatchi firmalar turli hildagi maxsulotlar ishlab chiqaradi, hamda firma o`zini mahsulotlariga iste’molchini jalb qilish uchun reklama beradi. Ma’lum miqiyosda, reklama iste’molchilar didiga ta’sir qiladi,tovarning ma’lum turiga moyillik tug`diradi va raqobatni saqlaydi.Birgina reklamaning o`zi iste’molchilarga tovar to`g`risida ma’lumot beradi, markalarini sifatiga kafolat bergan savdofirmalarini aniqlab beradi va raqobatni kuchaytiradi. Monopolistik raqobat nazariyasi iqtisodiyotda ko`plab bozorlarini tasvirlab beradi. Buning achinarli tomoni, nazariya davlat siyosati ucun oddiy va muxim bo`lgan maslahatni bera olmaydi. Iqtisodchi- nazariyachi ilmi nuqtai nazaridan Monopolistik raqobatlashgan bozordagi resurslar taqsimoti mukammal emas. Lekin iqtisodchi- amaliyotchi ilmi nuqtai nazaridan uni yaxshilash uchun ozmuncha ishlar qilib yuborish mumkin.
Monopolistik raqobatlashgan bozor uch xususiyati bo`yicha tafsiflanadi: Firmalarning ko`pligi, turli hildagi maxsulotlar ishlab chiqaradi va bozorga erkin kiriadi. Monopolistik raqobatlashgan bozordagi muvozanat mukammall raqobatlashgan bozornikidan ikki o`zaro bog`liq holatlari bilan ajralib turadi. Birinchidan, monopolistik raqobatlashgan bozorning har bir firmasida ortiqcha ishlab chiqarish imkoniyatlari mavjud. Bu esa o`rtacha umumiy harajat egri chizig`ini kamayayotgan qismida bo`ladi. Ikkinchidan har bir firma narxni chekli
211
harajatdan baland qo`yadi. Monopolistik raqobat mukammall raqobatning barcha xususiyatlariga ega emas.
Monopoliyaning standart qaytarilmas yo`qotishlari mavjud bo`lib,bunda narx chekli harajatdan baland bo`lishiga sabab bo`ladi. Bundan tashqari firmalar soni (va shu o`rindai maxsulotlarning xilma xilligining) o`ta ko`p yoki o`ta kam bo`lishi mumkin. Monopolistik raqobat bozoriga maxsulotlarning xilma-xilligi xos, reklama qilish va firma nomlaridan foydalanishga olib keladi. Tanqid qiluvchilar reklama va savdo markalarini firmalar iste’molchilar didlarini o`zgartirish va raqobatni pasaytirish uchun ishlatishadi deb uqtiradilar. Reklamani va savdo belgilarini yoqlovchilar firmalar ularni iste’molchilarga ma’lumot berish, narx va sifat bilan raqobatlashish uchun foydalanishadi deyishadi. Tayanch so`z va iboralar: Monopolistik raqobat Oligopoliya XIV BOB. OLIGOPOLIYA SHAROITIDA FIRMALAR FAOLIYATI
Oligopolistik bozorlarda sotuvchilarning faqat kichik guruhi bo`lganligi sababli, Oligopoliyaning asosiy xususiyati hamkorlik va o`z manfaatlarini yuqori qo`yish o`rtasidagi keskinlikdir. Oligopolistlar guruhi Monopolist yoqtiradigan - kam miqdorda ishlab chiqarish va chekli harajatdan yuqori narxni belgilash- hamkorlik va ishlashning eng yaxshisidir. Chunki har bir Oligopolist faqat o`zining foydasi haqida o`ylaydi, va bu yerda Monopoliyadan chiqish yo`lini davom ettirishdan firmaning bir guruhida kuchli rag`batlantiruvchi omil bor. Duopoliya 212
Xozir biz Oligopoliyalarning hatti-harakatlarini tushunish uchun faqat ikki a’zosi bo`lgan Duopoliya deb nomlanuvchi Oligopoliyani ko`rib chiqish imkoniyatiga egamiz. Duopoliya Oligopoliyaning eng sodda ko`rinishidir. Oligopoliya uch yoki undan ko`p a’zolar bilan ham Duopoliyaga o`xshab bir xil muammolarga duch keladi, shuning uchun biz soddaroq voqealar bilan boshlasak, tushunish osonroq bo`ladi. Tasavvur qiling shaharchada faqat ikki odamda Anvar va Bahromda o`zining ichimlik suvi bo`lgan quduqlariga ega. Har shanba kunlari, Anvar va Bahrom qancha bochka suvni nasos bilan tortib chiqarish, shaharga suv olib kelish va bozor o`rnatgan har qanday narx uchun sotishni hal qiladilar. Vaziyatni murakkablashtirmaslik uchun, Anvar va Bahrom ko`p suvni nasos bilan tortib chiqarishi mumkinligini, ular qandaydir harajatlarsiz xohlashlarini nazarda tutadi. Ya’ni suvning chekli harajatlari nolga teng. 1- jadval shaharchaning suvga bo`lgan talabi jadvalini ko`rsatadi. Birinchi ustun umumiy talab miqdorini ko`rsatadi, va ikkinchi ustun narxni ko`rsatadi. Agarda ikki ishlab chiqaruvchi suvning umumiy 10 bochkasini sotsa, suvning bir bochkasi 110 so`m bo`ladi. Agar ular umumiy 20 bochka suv sotsa, 1 bochka suv narxi 100 so`mga tushib ketadi va hakazo. Demak, shunday qilib, siz bu ikki ustunni raqamlarini chizmada aks ettirsangiz, andozaviy ko`rinishdagi pastga yo`naltirilgan talab egri chizig`ini olasiz. 1- jadvaldagi so`nggi ustun suvning sotilgandan keyingi umumiy tushumini ko`rsatmoqda. U vaqt ichida sotilgan miqdor narxiga teng. U suvni nasos bilan tortishning harajati bo`lmaganligi sababli ikki ishlab chiqaruvchining umumiy tushumlari ularning umumiy foydasiga teng. Keling endi shaharni suv sanoatini qanchalik tashkil etilishi suvning narxi va sotilgan miqdoriga qanchalik ta’sir etishini ko`rib chiqamiz.
213
40 3200 90 30 2700 100 20 2000 110 10 1100 120 0 0 Raqobat, Monopoliyalar va kartellar Anvar va Bahromning Duopoliya sharoitidagi suvning narxi va miqdorini muhokama qilishdan oldin, agar suv bozori yo mukammal raqobat yoki Monopolistik bo`lgandagi qisqacha natijasini keling ko`rib chiqamiz. Bular tabiiy darajaning ikki qutbidir. Agarda suv bozorida mukammal raqobat bo`lsa, har bir firma ishlab chiqarish qarori narxni chekli harajatlarga teng darajada belgilashga olib keladi. Biz bu nasos bilan tortib olingan qo`shimcha suvning chekli harajati nol bo`lishini qabul qilganmiz, suvni muvozanatli narx ham mukammal raqobat sharoitida nol bo`ladi. Bunda muvozanatli miqdori 120 bochka bo`lar edi. Suvning narxi uni ishlab chiqarish harajatlarini aks ettirgan bo`lar edi va suvning samarali miqdori ishlab chiqarilardi va iste’mol qilingan bo`lardi. Hozirda Monopoliya qanchalik o`zini tutishi kerakligini ko`rib chiqamiz. 1- jadval 1 bochka suvning narxi 60 so`m va umumiy miqdor 60 bochka bo`lganida foyda maksimallshtirilganligini ko`rsatadi. Foydani maksimallashtirayotgan Monopolist, shunga ko`ra, mahsulot miqdorini va narxini tanlashi kerak. Bu Monopoliya uchun narx chekli harajatlardan ustun bo`lishi kerak. Natija samarasiz bo`ladi, chunki ishlab chiqarilgan va iste'mol qilinadigan suv miqdori ijtimoiy samarali daraja 120 bochkadan pastga tushib ketadi. Bizning Duopolistlardan qanday natija kutishimiz kerak? Buning bir sababi – Anvar va Bahrom uchrashadilar va ishlab chiqariladigan suv miqdori hamda uning uchun belgilanadigan narx bo`yicha kelishadilar. Ishlab chiqarish miqdori va uning narxi bo`yicha firmalar o`rtasidagi bunday kelishuv maxfiy kelishuv deb ataladi, va kelishuvga muvofiq harakat qiluvchi firmalar guruhi kartel deyiladi. Bir kun kartel tashkil etildi, bozorga Monopoliya samarali xizmat qildi, ya’ni agar Anvar va Bahrom o`zaro kelishuvga kirishsalar, ular ushbu bozordan ishlab chiqaruvchilar oladigan umumiy foydani maksimallashtiruvchi Monopol ishlab chiqarish hajmi haqida kelishib oladilar. Bizning ikki ishlab chiqaruvchilarimiz umumiy 60 bochka suv ishlab chiqarardi, va bir bochkani 60 so`m narxda sotgan bo`lardi. Yana bir bor, narx chekli harajatlarni oshiradi, va ijtimoiy natija samarasiz bo`ladi. Kartel qatnashchilari faqat ishlab chiqarishining umumiy darajasi haqidagina bir fikrga kelibgina qolmay, balki uning har bir a'zosi tomonidan ishlab chiqarilgan
214
mahsulot miqdori haqida ham bir fikrga kelishlari kerak. Bizning holda, Anvar va Bahrom Monopoliya mahsuloti 60 bochkani o`zlari o`rtasida qanchalik taqsimlashlarda o`zaro kelishishlari kerak. Kattaroq bozor ulushi katta foydani anglatadi, chunki kartelda har bir a'zosida bozorning katta ulushini olish istagi paydo bo`ladi. Agar Anvar va Bahrom bozorini teng bo`linishiga rozi bo`lsa, ularning har biri 30 bochka ishlab chiqarib, har bir narx bir bochka uchun so`m 60 bo`lardi va har biri 1800 so`mdan foyda ko`rishadi.
Oligopolist kartellarni shakllantirish va Monopoliya daromadini istaydi, ammo ko`pincha buning imkoni yo`q. Bundan tashqari ba’zi hollarda kartel a’zolari o`rtasidagi foydani bo`lish bo`yicha kelishmovchiliklar ular o`rtasidagi kelishuvni qiyin qilib qo`yadi. Oligopolistik kelishuvlarni ta’qiqlovchi Monopoliyaga qarshi qonunlar davlat siyosatini ahamiyatga ega ekanligini tasdiqlaydi. Hatto raqib bilan narxni shakllantirish va ishlab chiqarishdagi cheklovlar haqida gaplashganda ham, jinoiy javobgarlikka tortilishlari mumkin 22 .
qilsa, qanday hodisa sodir bo`lishini ko`rib chiqaylik. Boshida Anvar va Bahrom Monopoliya samarasiga yetib borishlariga bir bor ishonishgan edi, chunki bu natija ularning qo`shimcha foydasini oshirgan edi. Birlashgan shartnomaning yo`qligida qanchalik Monopoliya natijasi ehtimoldan yiroq. Nima uchun Anvar 30 bochka ishlab chiqarishga ishonganini tasvirlang (Monopoliya miqdorining yarmi). Anvar quyidagicha mulohaza qiladi: “Men 30 bochka ishlab chiqarishim mumkin, ushbu holatda, 60 bochka suvning umumiy hajmi bir bochkaning narxi 60 so`mdan sotilishi mumkin edi. Mening foydam esa 1800 so`m (30 bochka * bir bochkaning narxi 60 so`m) bo`lgan bo`lardi. Shu bilan birga men yana 40 bochka ishlab chiqarishim mumkin edi. Bunda, 70 bochka suvning umumiy hajmi bir bochkaning narxi 50 so`mdan sotilar edi, bundagi mening foydam 2000 so`mgacha osgan bo`lardi.(70 bochka* 50 so`m). Hattoki bozorning umumiy foydasi tushib ketgan taqdirda ham, mening foydam balandroq bo`lar edi, chunki men bozor ulushining katta qismiga ega edim.” Albatta, Bahrom ham xuddi shunday mulohaza qilishi mumkin. Agar shunday bo`lsa, Anvar va Bahrom har bir shaharga 40 bochka suv olib keladi. Bunda jami savdo 80 bochka bo`ladi, va narx 40 so`mga tushadi. Shunday qilib, agar Duopolistlar o`zlarining shaxsiy manfaatlarini boshqalardan ustun qo`ygan holda davom ettirishsa, ya’ni qachonki ko`p ishlab chiqarishga qaror qilishsa, ular ishlab chiqarishining umumiy miqdori Monopoliya miqdoriga qaraganda kattaroq
22 N. Gregory Mankiw Principles of Microeconomics, 7e 215
bo`ladi va mahsulot narxi pasayadi. Monopoliyaning foydasiga nisbatan solishtirganda duaAhmadist firmalarning umumiy foydasi ham kamayadi. Garchi o`z qiziqishlari mantiqiy jihatdan Monopoliya darajasidan Duopoliyaning ishlab chiqarishini kuchaytirsada, u raqobatli ajratmaga erishishda Duopoliyani chetga surib qo`ymaydi. Har bir Duopolist 40 bochka ishlab chiqargan paytda nima sodir bo`lishini o`ylab ko`raylik. Narxi so`m 40 va har bir Duopolist 1600 so`m bo`lgan foydani qiladi. Bu vaziytda, Anvarning o`z manfaatini ustun qo`yish xususidagi mantig`i, har xil xulosaga olib keladi: "To`g`ri hozir mening foydam 1600 so`m. Men ishlab chiqarishimni 50 bochkaga oshiraman, deylik. Bu holda, umumiy 90 bochka suv sotilgan bo`ladi, va bir bochka narxi 30 so`m bo`lardi. Keyin mening foydam faqat 1500 so`m bo`ladi. Bu ishlab chiqarishni oshirishga va narxini pastga tushirishga qaraganda kam, balki, 40 bochkada o`zimning ishlab chiqarishimni saqlash yaxshiroqdir. Anvar va Bahrom har 40 bochka ishlab chiqarishida bo`lgan natija muvozanati bir turdagi kabi ko`rinadi. Aslida, bu natija Nesh muvozanati deyiladi. (uning hayoti kitoblarda va chiroyli kinolarda tasvirlangan iqtisodiy nazariyotchi Kamol Nesh nomi bilan ataladi). Nesh muvozanati iqtisodiy aktyorlarning qiziqishlari, ularning har bir tanlagan strategiyalari boshqalar tanlagandan yaxshi bitta holat bo`lishidir. Bu holatda Anvarning 40 bochkadan ishlab chiqishi berilgan, Anvar uchun eng yaxshi holat 40 bochkadan ishlab chiqariashdir. Shunga o`xshash Anvarning 40 bochkadan ishlab chiqishi berilgan, Bahrom uchun eng yaxshi holat 40 bochkadan ishlab chiqishdir. Bundan tashqari ular bu Nesh muvozanatiga erishishadi, na Bahromda na Anvarda turli xil qarorlarni ishlab chiqarishda rag`batlantirish bor. Bu misol hamkorlik va shaxsiy manfaat o`rtasida keskinlikni tushuntirib beradi. Oligopolistlar hamkorlik va Monopoliya samardorligiga erishishda yaxshi foyda ko`rishni nazarda tutishadi. Chunki, ular o`zlarining shaxsiy manfaatlarini ko`zda tutib, Monopoliya samarasiga erishishni to`xtatishmaydi va o`zlarining qo`shma foydasini maksimallashtiradi. Har bir Oligopolist ishlab chiqarishni o`sishini va bozorni katta qismini qo`lga kiritishni rejalashtiradi. Natijada ularning har biri bu ishni bajarishga harakat qiladi, umumiy ishlab chiqarish kuchayadi va narx tushadi. Shu bilan birga shaxsiy manfaat raqobat natijasidagi hamma yo`llarni bozor tomon olib boravermaydi. Monopolistlarga o`xshab Oligopolistlar ham ko`proq foyda beradigan ishlab chiqarishni kuchaytirish maqsadida o`zlarining mahsulotlarini pasaytiradilar. Shuning uchun ular ishlab chiqarishni kuchayitirishida firmalarning raqobatlarini qaysiki chekli narxni tenglashtirishda qisqa vatqga to`xtatadilar. Xulosa o`rnida, qachonki firmalar individual Oligopoliyada ishlab chiqarishni maksimal foydasini tanlashsa, ular ishlab chiqarish miqdorini Monopoliya tomonidan ishlab chiqarilgan darjasiga qarganda ko`proq va raqobatchilari 216
tomonidan ishlab chiqarilgan darajaga qarganada kamroq ishlab chiqishadi. Oligopoliya narxi Monopoliya narxiga qaraganda kamroq, ammo raqobatchilarni narxiga qaraganda (qaysiki chekli narxga teng bo`lgan) ko`proq bo`ladi.
Yüklə 14,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|